فقه جهاد آیت‌الله سیستانی برای بسیج مردمی/ مقابله مرجعیت با مثلث استکبار، استبداد و تکفیر
خبرگزاری رسا ـ گروه بین الملل: پر بی‌راه نیست اگر بگوییم عراق همواره وحدت خود را مرهون اقدامات مرجعیت نجف بوده است. در سال‌های پس از سرنگونی صدام حسین مرجعیت نجف در مرحله‌های مختلف و پیش‌آمدهای متفاوت توانست نقشی بی‌طرفانه و دلسوزانه را ایفا کند. این نهاد دینی در سال‌های اخیر در سه موضوع به صورت جدی ورود کرد؛ مرجعیت اولا جلوی هرگونه نزاع داخلی و درگیری مذهبی ایستاد. موضوع دوم برخورد هوشمندانه با مساله اشغال عراق بود، حضرت آیت الله سیستانی تمام مسئولیت عراق را در سال‌های اشغال به عهده اشغالگران محول کرد. ایشان در گام سوم گفتمان اساسی خود را معطوف تقویت دولت مرکزی عراق کرد.
در همین راستا چندین عامل را می‌توان در ترغیب داعش برای فعالیت قوی‌تر و اشغال عراق برشمرد که از جمله آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:
1ـ ضعف نیروهای نظامی و امنیتی عراق به ویژه در استان‌های غرب عراق و شمال بغداد.
2ـ از بین رفتن اعتماد متقابل بین اغلب مردم مناطق سنی نشین و دولت مستقر در بغداد.
3ـ فقدان امنیت و نبود احاطه اطلاعاتی در استان‌های غربی عراق پس از سرنگونی حزب بعث.
4ـ ایجاد حاشیه امنیت برای جریان‌های تکفیری و حمایت گروهی از مردم از آنها با توجه به شرایط ویژه سیاسی و طایفه ای عراق پس از 2003.
5ـ نقش منفی برخی کشورهای منطقه در تعامل با عراق جدید.
6ـ انتشار هرج و مرج و ناآرامی در عراق پس از اتفاقات موسوم به بهار عربی.
در ضمن نباید فراموش کرد که صدام حسین در سال‌های آخر حکومت مستبد خود در عراق تلاش بسیاری را برای انتقال رهبران القاعده و جهادی‌های افراطی به خاک این کشور به کار گرفت. او بارها از اسامه بن لادن و ایمن الظواهری خواست که به عراق مهاجرت کنند اما این امر با مخالفت آنها مواجه شد. با این وجود حزب بعث در سال‌های آخر برای تهدید غرب به حمایت از از جریان‌های رادیکال در خاک عراق پرداخت.
بازگشت حزب بعث با پوشش داعش
پس از سرنگونی حزب بعث بسیاری از شخصیت‌های برجسته این حزب به القاعده و داعش مرتبط شدند. همین افراد در ادامه در ماجرای اشغال موصل فرماندهی عملیات را به دست گرفتند و داعش را در رسیدن به اهداف خود کمک کردند. سندهای بسیاری حاکی از آن است که شمار بالایی از رهبران کنونی داعش که ادعاهای اسلامگرایانه دارند در حقیقت از اعضای حزب بعث هستند. در این رابطه به هیچ وجه نباید مدیریت و سامان دهی آمریکایی‌ها و دستگاه‌های جاسوسی غرب را نادیده گرفت.
در واقع آیت الله سیستانی در برابر سه خطر جدی که عراق را با تهدید مواجه کرده بود به مقابله برخاست. ایشان در مواجهه با طغیان تکفیری‌ها فتوای جهاد کفایی را صادر کرد که می‌توان آن را بیانیه ای انقلابی علیه اشغالگران، بقایای دیکتاتوری صدام و جریان ارتجاع تکفیری تعبیر کرد. چرا که هرگز نمی‌توان بین استعمار، استبداد و تکفیر مرزبندی قائل شد. این‌ها سه ضلع مثلث جنایت و غارت بود که عراق در چند دهه اخیر با آن دست و پنجه نرم کرده است.
به این ترتیب می‌توان فتوای جهاد کفایی را در امتداد مبارزه آیت الله سیستانی با استبداد حزب بعث و استعمار و اشغالگری آمریکایی‌ها توصیف کرد. همچنین مرجعیت در طول این سال‌ها توانسته است با موضع گیری بی طرفانه و سنجیده خود، طرح‌های استکبار به منظور تقسیم و تجزیه عراق را ناکام بگذارد. در این راستا صدور فتوای جهاد کفایی که به بسیج صدها هزار عراقی انجامید توانست سد محکمی را در برابر سیل ویرانگر تکفیر و ترور ایجاد کرد.
بسیج مردمی؛ سپر دفاعی از شمال تا جنوب عراق
گروه تروریستی تکفیری داعش سال 2014 بلافاصله پس از حمله به موصل و اشغال این شهر تشکیل "دولت خلافت" را اعلام کرد. بلافاصله پس از این اقدام موصل به مرکز تکفیری‌ها و تهدید جدی برای سایر مناطق عراق تبدیل شد. در عین حال نوع شکست و عملکرد برخی فرماندهان عراقی حاکی از خیانتی آشکار به عراق بود. وضعیت عراق در آن برهه به شکلی بود که دولت و ارتش این کشور دیگر یارای مقاومت در برابر تکفیری‌ها را نداشت. در این زمان بود که مرجعیت توانست با تکیه بر گفتمان دینی بسیج عمومی برای مقابله با این تهدید را شکل دهد.
به زعم بسیاری از تحلیلگران، داعش ـ که خود پروژه ای استکباری است ـ برای عراق تهدیدی به مراتب خطرناک تر از ماجرای حمله آمریکا به خاک عراق بود. همچنین سازوکار کشتار و وحشی‌گری داعش ضربه بسیار سهمگینی به روحیه ملت عراق وارد کرد. زعیم حوزه نجف در این شرایط تصمیم گرفت فرمان تشکیل الحشد الشعبی را صادر کند البته مرجعیت در این رابطه نیز شروطی را ترسیم کرد تا تشکیل این نهاد نظامی تقابل با دولت مرکزی تلقی نشود.
توجه به ساختار و عملکرد الحشد الشعبی بیانگر این واقعیت است که برخلاف برخی ادعاهای مغرضانه فتوای جهاد کفایی نه تنها به جنگ مذهبی منجر نشد بلکه تقویت همبستگی و اتحاد ملت عراق در مواجهه با ستیزه جویی تکفیری‌ها را به دنبال داشت. دیدگاهی که به تشکیل الحشد الشعبی انجامید مطلقا دیدگاه طایفه ای یا مذهبی نیست. تشکیل بسیج مردمی عراق در شرایطی صورت پذیرفت که موجودیت عراق متحد و یکپارچه با خطری جدی مواجه شده بود. در عین حال الحشد الشعبی را می‌توان حلقه ای از زنجیره مقاومت در منطقه دانست. الحشد در عراق همان هدفی را مدنظر داشت که حزب الله لبنان سال‌ها برای آن تلاش کرده بود.
مرجعیت نجف و ارائه الگوی جهاد اسلامی
گام مهم دیگری که مرجعیت نجف اشرف به واسطه فتوای جهاد کفایی برداشت ارائه الگویی صحیح از مفهوم مقدس جهاد در ایدئولوژی اسلامی بود. مفهومی که در سال‌های گذشته از سوی جریان‌های تکفیری مخدوش شده بود. جهاد در اسلام دارای حدود مشخص است و به منظور اهداف مهمی مطرح شده اما تکفیری‌ها کشتار و قتل عام را مرادف آن قرار دادند و دیگری را به مجرد اختلاف نظر با خود به قتل می‌رساندند. حضرت آیت الله سیستانی در این شرایط با صدور فتوای جهاد کفایی هم در گفتار و هم در رفتار مرز مشخص بین جهاد و ظلم را تبیین کردند.
مرجعیت نجف با صدور میثاق نامه ای برای مجاهدان بسیج مردمی عراق مرزهای جهاد را مشخص کرد. اگرچه اصل جهاد کفایی برای دفاع از مردم و آزادسازی سرزمین‌های اشغال شده به خودی خود هدف مقدس و مشروعی است اما مرجعیت به این مهم اکتفا نکرد و به تبیین فقه جهاد برای مجاهدان پرداخت تا بدین وسیله جلوی هرگونه اقدام خودسرانه غیردینی و غیراخلاقی را بگیرد که احتمال داشت از سوی هر فردی در میدان جنگ بروز یابد. مرجعیت در این میثاق نامه هرگونه انتقام گیری و اقدامات نامتعارف حتی در قبال جنایتکاران و محاربان داعش را ممنوع اعلام کرد. این خود دلیل دیگری بر حساسیت مرجعیت بر اسلامی بودن جهاد در جبهه‌های جنگ دارد به ویژه که در برهه کنونی دشمنان اسلام با دست گذاشتن بر روی برخی اقدامات خودسرانه به تخریب دین و مذهب می‌پردازند.
حضرت آیت‌الله سیستانی در ارشادات خود بر لزوم حفاظت از جان غیرنظامیان تاکید دو چندان کرد و خواستار مراعات حال مردمی شده که سلاح به دست نگرفتند. به ویژه کودکان، زنان و سالخوردگان. این مسائل به خودی خود حدفاصل دو گفتمان را مشخص می‌کند؛ گفتمانی تکفیری که به نام دین به کشتار مردم می‌پردازد در مقابل گفتمان اسلام ناب که قائل به حفاظت از جان مردم در برابر خوارج است.
ویژگی مهم دیگری که در پایان می‌توان برای فتوای جهاد کفایی متذکر شد این است که همه مراجع و شخصیت‌های بارز جهان تشیع به حمایت از آن پرداختند به گونه ای که در جامعه شیعی هیچ مخالفتی با این اقدام زعیم حوزه نجف مشاهده نشد. مساله ای که نشان از اهمیت این اقدام و حقانیت آن دارد. امروز پس از سه سال از صدور این فتوای تاریخی می‌توان به جرات گفت که فتوای آیت الله سیستانی یکی از عوامل مهم در امنیت نسبی امروز عراق و همسایگان آن است./983/ب951/ک
منابع:
فتوی الجهاد الکفائی و الدور الإستراتیجی للمرجعیة / متفکر مغربی، ادریس هانی
الخیار الصعب .. قراءة فی أبعاد فتوی الجهاد الکفایی / دکتر اسعد کاظم شبیب