ريشه ضعف‌ها در عرصه فرهنگ کجاست؟
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از روزنامه جوان، مسئله «فرهنگ» اگرچه پنجمين سرفصلي بود که رهبر معظم انقلاب در ديدار هيئت دولت به آن پرداختند، اما ايشان در سال‌هاي اخير بارها بر اهميت موضوع فرهنگ در مقايسه با ديگر عرصه‌ها اشاره کرده‌اند و حتي آن را در مقايسه با ديگر مسائل کشور در اولويت مي‌دانند. ايشان در ديدار سال گذشته با نمايندگان مجلس خبرگان وقتي نمايندگان اين مجلس نسبت به مسائل فرهنگي کشور و عملکرد دستگاه‌هاي فرهنگي ابراز نگراني کرده بودند، مي‌فرمايند: بنده هم در اين نگراني با شما سهيم هستم و اميدوارم که مسئولان فرهنگي توجه داشته باشند که چه مي‌کنند.
با مسائل فرهنگي شوخي نمي‌شود کرد، بي‌ملاحظگي نمي‌شود کرد؛ اگر چنانچه يک رخنه فرهنگي به وجود آمد، مثل رخنه‌هاي اقتصادي نيست که بشود [آن را] جمع کرد، پول جمع کرد يا سبد کالا داد يا يارانه نقدي داد، اين‌جوري نيست، به اين آساني ديگر قابل ترميم نخواهد بود، مشکلات زيادي دارد. ايشان در ديدار مسئولان فرهنگي تأکيد کرده‌اند که من از خوف و دغدغه مسائل فرهنگي گاه نيمه‌شب‌ها از خواب بيدار مي‌شوم! اين صحبت رهبري ناشي از يک نگراني موقتي نيست؛ چراکه رهبر انقلاب نشان داده‌اند با صبر و شکيبايي خود ضمن پرهيز از ايجاد هرگونه نگراني و هشدار، به جز در مواقع لزوم و هنگام خطر، از چنين واژگاني براي موضوع حساسي چون فرهنگ استفاده نمي‌کنند.
ارزيابي رهبر انقلاب در ديدار هيئت دولت در هفته گذشته از اقدامات در عرصه فرهنگ و عملکرد دستگاه‌هاي فرهنگي نيز اين است که در هر دو سطح «آفندي» و «پدافندي» آن را ضعيف ارزيابي کردند. محورهايي که رهبر انقلاب در عرصه مسائل فرهنگي در ديدار هيئت دولت به آن اشاره کردند به شرح زير است:
- فرهنگ شامل ادبيات، هنر، سبک زندگي، رفتار و اخلاق اجتماعي است و دستگاه‌هاي فرهنگي در تمام اين بخش‌ها مسئوليت و وظيفه دارند.
- بنده طرفدار جزم‌انديشي، فشار و اختناق در عرصه فرهنگ نيستم بلکه به آزادانديشي اعتقاد راسخ دارم، اما آزادانديشي به معناي ولنگاري و اجازه دادن به دشمن براي لطمه زدن نيست.
- ايشان با اشاره به انجام اغلب کارهاي خوب و مفيد کشور به‌دست جوانان مؤمن و انقلابي اين سؤال را مطرح کردند که چرا بايد تئاتر يا فيلمي توليد شود که تيشه به ريشه ايمان اين جوان بزند؟
- آيا نبايد مسئولان فرهنگي، آن کسي را که عمرش را در خدمت به دين و انقلاب اسلامي گذرانده به فردي که در تمام عمر خود قدمي در راه دين و انقلاب برنداشته و حتي گاهي ضربه نيز زده است، ترجيح بدهند؟
- در فرهنگ بايد روحيه آزادانديشي همراه با برنامه‌ريزي عادلانه وجود داشته باشد و با هدايت و کمک به رويش‌هاي خوب جلوي ضربات فرهنگي گرفته شود.
رهبر معظم انقلاب در پيام به مجلس دهم و همچنين در جريان ديدار نمايندگان در خردادماه امسال با تأکيد بر دو اولويت کاري مجلس دهم، موضوع فرهنگ را جزو اساسي‌ترين مسائل دانستند و يادآور شدند: مسئله اقتصاد، اولويت فوري و کنوني کشور است، اما فرهنگ در بلندمدت از اقتصاد نيز مهم‌تر است. در موضوع فرهنگ نوعي ولنگاري و بي‌اهتمامي در دستگاه‌هاي فرهنگي به چشم مي‌خورد، زيرا در توليد کالاي فرهنگي مفيد و جلوگيري از توليد کالاي فرهنگي مضر، کوتاهي‌هايي انجام مي‌شود. ايشان در بيان مصداق اين بي‌توجهي افزودند: در برخي مواقع تأکيدهايي که بر پرهيز از استفاده کالاهاي مضر غيرفرهنگي همچون برخي مواد غذايي مي‌شود، بيشتر از هشدار درباره کالاهاي فرهنگي مضر است، در حالي‌که تأثيرات سوء اين کالاها بر مردم خطرناک‌تر و گسترده‌تر است.
ايشان خاطرنشان کردند: برخي مواقع در مقابل توليد يا ورود کالاهاي فرهنگي مضر، موضع‌گيري و اقدامي نمي‌شود، زيرا اين ترس وجود دارد که متهم به جلوگيري از جريان آزاد اطلاعات شوند. رهبر انقلاب اسلامي با اشاره به اقدامات سختگيرانه در اروپا و امريکا براي کنترل اطلاعات گفتند: ما در حالي از اتهام‌هاي بي‌اساس آنها در خصوص جلوگيري از جريان آزاد اطلاعات هراس داريم که کنترل‌هاي ما يک دهم سختگيري‌هاي آنها نيست.
در اين زمينه توجه به چند نکته ضروري است:
1- در دوران پس از پيروزي انقلاب و به دليل ناکامي دشمنان در جنگ نظامي و تهديدات امنيتي تمرکز آنان بر تهاجم فرهنگي و جنگ نرم بود و حتي در مقاطعي به دليل نوع و نحوه اثرگذاري، مقام معظم رهبري از آن به عنوان شبيخون فرهنگي دشمن نام مي‌برند. ايشان در ديدار رؤساي دانشگاه‌ها، در 17/10/1383 با توجه به راهبرد دشمنان در ترويج لاابالي‌گري جنسي و بي‌بندوباري اخلاقي و سست کردن پايبندي افراد به عقايد و ارزش‌هاي ديني مي‌فرمايند: بنده بارها گفته بودم که دشمنان ملت ايران، بيش از آنچه به توپ و تفنگ و اين چيزها احتياج داشته باشند، به اشاعه بنيان‌هاي فرهنگي فاسدساز نياز دارند. در خبرها خواندم که يکي از مسئولان يک مرکز مهم سياسي در امريکا گفته به جاي انداختن بمب، دامن‌هاي کوتاه برايشان بفرستيد! راست مي‌گويد؛ اگر براي کشوري شهوات جنسي و آميزش بي‌رويه زن و مرد و دختر و پسر را ترويج کردند و جوان را به راه‌هايي بکشانند که غريزه او هم به طور طبيعي متمايل به آن است، ديگر احتياج به استفاده از توپ و تفنگ عليه يک ملت نيست. فساد، يک ملت را به خودي خود، ضايع و باطل مي‌کند و آينده او را تباه مي‌سازد. مبتني بر اين راهبرد دشمنان نظام اسلامي عملکرد مسئولان دستگاه‌هاي فرهنگي تنها اقدامات ايجابي در معرفي و تحکيم فرهنگ ايراني و اسلامي نيست بلکه بخش عمده‌اي از تلاش‌ها بايد مصروف مقابله با فرهنگ بيگانه شود که کيان ارزش‌هاي انقلابي و اسلامي را هدف قرار داده است.
2- واژه ولنگاري در اين ميدان معناي روشن‌تري پيدا مي‌کند و شايد تعبيري بهتر از ولنگاري نتواند عمق نابساماني‌هاي عرصه فرهنگي کشور را بازگو کند. به کار بردن اين واژه در بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در حالي بيان مي‌شود که معظم‌له قبل از اين بارها از تهاجم فرهنگي، شبيخون فرهنگي و در يکي، دو سال اخير از نفوذ فرهنگي دشمن نام برده‌اند.
در بيان مصاديق اين ولنگاري، اگرچه کارنامه بخش‌هاي فرهنگي کشور در عرصه‌هاي سينما، تئاتر، موسيقي، کتاب و... گواه آن است، اما سخنان چندي پيش وزير ارشاد در مورد فيلم «۵۰ کيلو آلبالو» به کارگرداني ماني حقيقي و آن هم بعد از سه ماه از نمايش آن در سينماهاي تهران و شهرستان‌ها مبني بر اينکه اين فيلم به اشتباه پروانه نمايش گرفته و نبايد اکران مي‌شد، ديگر نياز به تحليل ندارد. اين فيلم به ظاهر کمدي که در اکران نوروزي سينماهاي ايران به نمايش درآمد و در طول نزديک به سه ماه اکرانش بيش از ۱۳ ميليارد تومان در سينماهاي تهران و شهرستان‌ها فروش داشته و به دومين فيلم پرفروش سال جاري تبديل شد، در طول دوران اکران با نقد‌هاي متعدد دلسوزان و معتقدان به مباني ديني مواجه شد که به آن توجهي نشد، اما پس از انتقادات متعدد، وزير ارشاد با بيان اينکه طبيعي است که من همه اين فيلم‌ها را نمي‌بينم، مي‌گويد پس از اکران فيلم «۵۰ کيلو آلبالو» در مطبوعات اعتراضاتي نسبت به اين فيلم صورت گرفت. من هم با توجه به اين اعتراضات فيلم را ديدم و متوجه شدم که اعتراض‌ها درست است! او با بيان اين مطلب که ما مي‌کوشيم در ايران از تحکيم خانواده صحبت کنيم و آن را گسترش دهيم، ادامه داد: «در اين فيلم اما روابط ناسالم و نامتعارف ترويج مي‌شود که مغاير با ارزش‌هاي ملي و اسلامي ماست.»
3- ماجراي کنسرت‌ها و مواضعي که از سوي رئيس محترم جمهور در هفته گذشته در جمع پزشکان و به مناسبت روز پزشک مطرح شد نيز در همين راستا قابل ارزيابي است که در شرايطي که به دليل حفظ حرمت حرم امام هشتم(ع) وزير ارشاد پذيرفته بود که بر برگزاري کنسرت‌ها در مشهد مقدس پافشاري نکند، آقاي روحاني با انتقاد از مشکلاتي که بر سر راه برگزاري کنسرت‌هاي موسيقي به وجود آمده، مي‌گويد: «هر کسي صبح بلند شد و يک تريبوني يافت که نمي‌تواند قانونگذاري کند. وزير ما هم نبايد تبعيت کند و بايد تابع قانون باشد.» اين در حالي است که حتي در زمان طاغوت نيز حرمت حرم امام هشتم(ع) حفظ مي‌شد. در اين زمينه البته گفتني است که در بسياري از برنامه‌هاي اين کنسرت‌ها اگرچه خواننده و مضامين اشکالي ندارد، اما نکته اصلي حواشي اين برنامه‌هاست که کسي مسئوليت آن را نمي‌پذيرد و با مصوبه هيئت دولت، نيروي انتظامي و دستگاه قضايي نيز در مواجهه با آن مسلوب‌الاختيار شده‌اند.
4- ريشه‌ها، دلايل و زمينه‌هاي اين ولنگاري را در چهار سطح مي‌توان مورد توجه قرار داد:
الف – سطح توليد: در عرصه فرهنگي توليد فاخر کم داريم چراکه نگاه‌ها بيشتر يا به گيشه است يا متأثر از رخنه و تهاجم فرهنگي دشمن.
ب – سطح پشتيباني: پشتيباني از جريان مؤمن در عرصه فرهنگي ضعيف است. سعي و تلاش دولت‌ها در جذب هنرمندان به هر شکل ممکن و عدم اعتقاد به وجود هنر و هنرمندان فاسد است.
ج- مديريت عرصه فرهنگ با توجه به وجود مراکز متعدد فرهنگي و رهاشدگي فرهنگي سروساماني ندارد. وجود دستگاه‌هاي متعدد و همپوشاني معمولاً به کارهاي موازي يا آماري مي‌انجامد.
د - کنترل و نظارت بسيار ضعيف است؛ دولت به دنبال پوپوليسم رأي‌خواه هست و اين امر يکي از موانع کنترل و نظارت است. در شاخص‌گذاري‌هاي نظارتي نيز همچنان استاندارد‌هاي غرب براي ما ارجحيت دارد.
و - وجود ديدگاه ملت‌گرايي به‌جاي اسلام‌گرايي در ميان مسئولان که در نهايت به مردم و به ويژه نسل جوان که بايد مخاطبان اصلي توليدات سالم فرهنگي باشند، به عنوان سبد رأي نگاه مي‌کنند.
ز- ملاحظات سياسي و نگراني از نقد و هجمه بيگانگان سبب مي‌شود، کنترل و نظارت جدي گرفته نشود. وقتي به هنر ارزشي و ضدارزشي يکسان نگريسته مي‌شود کنترل و نظارت بي‌معنا مي‌شود.
ح- عدم باور و عمل به نقش و رسالت دولت جمهوري اسلامي در عرصه فرهنگ مصرح در قانون اساسي؛ براساس بند اول اصل سوم قانون اساسي دولت جمهوري اسلامي ايران موظف است براي نيل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را براي امور زير به‌کار برد: ايجاد محيط مساعد براي رشد فضايل اخلاقي براساس ايمان و تقوي و مبارزه با کليه مظاهر فساد.
ط- وادادگي در برابر گستردگي و هجوم شبکه‌هاي ماهواره‌اي و مجازي نيز از جمله ريشه‌هاي اين ولنگاري است، چراکه در شرايطي که براي اقدامات کنترلي(حتي در سطح کشورهاي غربي) تمهيدي اتخاذ نشده صحبت از آزادي ماهواره يا گسترش اينترنت پرسرعت تا روستاهاي دورافتاده است.
ي- وکلام آخر آنکه نهايت نگاه فرهنگي دولت را در ماده 23 برنامه ششم توسعه مي‌توان ديد، چراکه در عين کم‌توجهي به سياست‌هاي ابلاغي برنامه پنجم، تنها دستورات اجرايي برنامه، تسهيل صدور مجوزهاست که اميد است اين نقيصه توسط مجلس محترم اصلاح شود./836/د102/ل