چهار مؤلفه اخلاق سیاسی فردی/ تدریس کتاب یک روحانی شیعه در دانشگاه‌های عربستان
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، جلسه دفاعیه پایان‌نامه ارشد «نقد کتاب تضاد مفاتیح الجنان با قرآن» با راهنمایی حجت‌الاسلام قمی و مشاوره حجت‌الاسلام سید غلامرضا موسوی از سوی حجت الاسلام سرور در دانشگاه باقرالعلوم برگزار شد.
همچنین در جلسه‌ای دیگر پیش نشست دفاعیه پایان‌نامه دکتری «نظریه اخلاق سیاسی از منظر امام خمینی(ره) با تأکید بر کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل» از سوی جناب آقای مشکوری در این دانشگاه برگزار شد.
مشکوری با اشاره به پایان‌نامه «نظریه اخلاق سیاسی از منظر امام خمینی(ره) با تأکید بر کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل» با بیان این‌که هر نظامی درباره اخلاق حرفه‌ای در سیاست نظریه‌ای دارد، اظهار کرد: در جهان امروز معضلات فراوانی وجود دارد که این مسائل به اعتبار اخلاقی که در سیاست وجود دارد، رخ داده است.
وی افزود: حتی در تاریخ اسلام نیز بسیاری از جنایت را با عنوان اخلاق اسلامی انجام داده و می‌دهند. ما نیز در جمهوری اسلامی ایران باید اخلاق در سیاست داشته باشیم؛ چرا که اسلام بیان می‌کند: «اخلاق و سیاست از هم جدا نیست» ولی این مسأله که بخواهیم بگوییم یک شخصیت سیاستمدار باید چگونه عمل کند؟ چه مقوله و مسائلی را در نظر بگیرد و به آن عمل کند تا بگوییم اخلاق او در سیاست، اخلاق اسلامی است؟ همچنان روشن و مشخص نشده است.
باید به اخلاق سیاسی نگاه سیستمی داشت
این دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم، ناکارآمدیی برخی از نهادهای نظام و نبود اخلاق در بسیاری از بخش‌ها را دو مشکل عمده نظام ما دانست و اظهار کرد: به نظر می‌رسد بسیاری از مسؤولان ما که متدین بوده و به اصول اساسی پایبند هستند، با اخلاق اسلامی در عرصه سیاست آشنایت چندانی ندارند و در این زمینه می‌توان به فتنه 88، اختلاس‌های فراوان و غیره اشاره کرد که این مشکلات، مسائل اصلی نظام را زیر سؤال برده و نشانگر ضرورت کار بر روی اخلاق سیاسی و حرفه‌ای است.
وی با تأکید بر این‌که حوزه و دانشگاه‌های وابسته به حوزه باید در زمینه تبیین اخلاق سیاسی تلاش کنند، بیان کرد: به عقیده ما باید نگاه سیستمی به بحث اخلاق سیاسی داشت؛ یعنی اخلاق سیاسی یک موضوع سیستمی و به هم پیوسته است که اگر در جایی به صورت اشتباه رخ دهد، دیگر بخش‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی یادآور شد: البته امام(ره) اشاره کلی به اخلاق داشته و اشاره‌ای به بحث اخلاق سیاسی ندارند که می‌توان با چارچوب سیستمی از اخلاق کلی اشاره شده از سوی ایشان، به اخلاق سیاسی رسید. نتیجه تحقیق نشان داده که امام راحل در میان اخلاق در سیاست و اخلاق به معنای کلی تفاوتی قائل نیست.
اخلاق مملکتی است که عقل رییس و خیر وزیر آن است
مشکوری عنوان کرد: امام خمینی(ره) وقتی وارد عرصه سیاست شدند، اصول اخلاقی را کنار نگذاشتند؛ بنابراین تفاوتی میان اخلاق سیاسی با اخلاق به معنای کلی قائل نیستند. از سوی دیگر ایشان در کتابهای اخلاقی متعددی همانند «شرح جنود عقل و جهل» حدود 75 مؤلفه و عنصر اخلاقی را برای یک فرد مسلمان ذکر و شرح داده‌اند. ما نیز با دیدگاه سیستمی به این نتیجه رسیدیم که 40 مورد از این مؤلفه‌ها به درد یک سیاستمدار می‌خورد.
وی با بیان این‌که اخلاق هنجاری یکی از اصولی است که اخلاق حرفه‌ای و کاربردی در ذیل آن قرار می‌گیرد، گفت: اخلاق حرفه‌ای در علوم مختلفی مطرح می‌شود؛ یعنی این ضرورت وجود دارد که اخلاق هر رشته و کاری رعایت شود و به همین دلیل می‌گوییم: اخلاق حرفه‌ای جدای از اخلاق هنجاری نیست؛ بلکه در ذیل آن قرار دارد. البته اخلاق حرفه‌ای، اخلاق هنجاری است که برای متخصص هر رشته و حرفه‌ای بیان شده است؛ همانند اخلاق پزشکی، پلیسی و سیاسی.
این دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم درباره ساختار عناصر اخلاق به معنای عام از دیدگاه امام راحل نیز عنوان کرد، امام(ره) می‌فرمایند: «اخلاق همانند یک ممکلت است، در رأس آن عقل قرار داشته و وزیری به نام خیر دارد که جنود آن 75 فرد همانند عدالت، صداقت، امانتداری، وفاداری و... می‌شود.» ما نیز همین ساختار را برای مشخص کردن اخلاق سیاسی از دیدگاه امام(ره) در نظر می‌گیریم که در رأس آن عقل قرار گیرد.
وی یادآور شد، البته افلاطون نیز بیان می‌کند: «عقل اگر در رأس باشد و بر قوای سه‌گانه دیگر حاکمیت داشته باشد، اخلاق حسنه می‌شود.» ولی امام راحل تأکید می‌کند: «پس از عقل خیر را داریم و پس از آن، تمام صفات حسنه قرار می‌گیرد.» منظور از خیر فطرت الهی است که در طینت انسان قرار گرفته شده است. ما همچنین برای تدوین این پایان‌نامه از کتاب «نهج‌البلاغه» و «نامه امام علی(ع) به مالک اشتر» به صورت تطبیقی استفاده کرده‌ایم.
مشکوری در نتیجه‌گیری مباحث خود اظهار کرد: راهبردهای پیشنهادی برای داشتن اخلاق سیاسی را می‌توان در حوزه فردی و شخصی، سازمانی و نهادی داشت. برای داشتن اخلاق سیاسی فردی باید چهار مؤلفه الهی، معادی، عبادی و عبرتی را در نظر گرفت.
پایان‌نامه «نقد کتاب تضاد مفاتیح الجنان با قرآن»
در بخش دیگری از این نشست، جلسه دفاعیه پایان‌نامه «سرور» با عنوان «نقد کتاب تضاد مفاتیح الجنان با قرآن» برگزار شد که وی در سخنانی اظهار کرد: مؤلف این کتاب(سید ابوالفضل برقعی) در قم تحصیل کرده و در تهران از دنیا رفته است.
وی یادآور شد: بنده با داماد برقعی درباره دلایل انحراف مؤلف کتاب صحبت کردم که وی گفت: «مؤلف نخست عقاید خاصی نداشته و کتابهای خوبی نوشته بود؛ ولی مدتی بعد انحرافاتی پیدا کرد و کتاب‌هایی را نوشت که علیه شیعه استفاده می‌شود.»
سرور درباره علت انحراف برقعی از لسان دامادشان نقل کرد: «مؤلف در قوچان یک منبری رفته بود که یکی از علما، دست خطی نوشته و منبر او تعطیل شده بود. ایشان نیز پس از بازگشت از سر لج و لجبازی مباحث اعتقاداتی را مطرح و عده‌ای نیز دور و برش را گرفتند تا این‌که کار به این جا کشید.»
این دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم درباره دلایل انتخاب ضرورت بررسی این کتاب گفت: این موضوع از چند جهت اهمیت دارد؛ اهمیت نخست، این کتاب از سوی یک عالم شیعه نوشته شده و وقتی در میان عوام قرار می‌گیرد، برای آن‌ها سوال می‌شود که حقیقت امر چیست؟ اهمیت دوم، این کتاب به عنوان متن درسی در میان اهل‌سنت برخی شهرهای کشور تدریس می‌شود. اهمیت سوم، دشمنان اسلام از این کتاب با کم و زیاد کردن سوء استفاده می‌کنند. حتی دامادشان می‌گفت: «عربستان نیز این کتاب را چاپ و منتشر می‌کند.»
سرور با اشاره به توهین مؤلف کتاب «تضاد مفاتیح الجنان با قرآن» به مرحوم شیخ عباس قمی نیز یادآور شد، برقعی می‌نویسد: «شیخ عباس قمی فردی زاهد و مقدس، ولی ساده لوح بوده که با قرآن ارتباط چندانی نداشته است. قوه اجتهاد نیز نداشته و در استفاده از نعمت عقل کاهل بوده است.» همچنین در بخش دیگری می‌نویسد: «شیخ عباس می‌گوید خوردن خاک امام حسین(ع) شفای هر دردی است. قابل توجه اطبا و دانشجویان که چندین سال بیهوده درس خوانده و توانایی علاج بسیاری از امراض را ندارند و متأسفانه نمی‌دانند که شیخ ما علاج تمام این بیماری‌ها را کسب کرده و قطعا پر واضح است که اسلام تأکید فراوانی نسبت به بهداشت ندارد.»
این دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم با بیان این‌که برقعی از نظریات رجالی خاصی برخوردار بوده است، درباره نتیجه تحقیق خود بیان کرد: بنده در این تحقیق هیچ یک از اشکالات اعتقادی ایشان را وارد ندانسته و درست نمی‌دانم.
مؤلف کتاب «تضاد مفاتیح الجنان با قرآن» بیان فضایل اهلبیت را غلو می‌دانسته است
وی افزود: البته درباره متن برخی ادعیه و زیارت نیز حق با مؤلف بوده است که اشکالاتی نیز به آن وارد بوده است. در بحث سند ادعیه و زیارت نیز سخن برقعی تا جاهایی درست بود، ولی در بسیاری از جاها وارد نیست؛ چون برقعی نگاه رجالی خاصی به سند دارد و آن‌گونه که من متوجه شدم، دیدگاه رجالیش این‌گونه بوده که متن روایت را می‌دیده و می‌گفته است: «از نظر رجال درست است یا خیر.» برای نمونه یک روایتی اگر فضیلت اهلبیت(ع) را مطرح می‌کرده و از دیدگاه برقعی غلو بوده، ولو «علی بن ابراهیم قمی» در این سند بوده، آن را معتبر نمی‌دانسته است.
سرور در نتیجه‌گیری این تحقیق خود اظهار کرد: عمده شبهات و اشکالات مطرح شده در این کتاب قابل قبول نیست و کمتر از یک سوم شبهات مطرح شده درباره تضاد مفاتیح الجنان با قرآن است. حتی شبهات مختلفی مطرح شده که هیچ ارتباطی با قرآن ندارند. قریب به 38 شبهه در این کتاب مطرح شده که درباره تضاد مفاتیح با قرآن است.
وی ادامه داد: اشکال دیگر مؤلف به متن ادعیه و ضعف سند بوده که بیشتر اشکالات آن وارد نیست. با اشاره به نگاه رجالی برقعی به این نتیجه رسیدم که تنها 24 اشکال دارای ضعف سند است. بیش از 80 اشکال باقی مانده را نیز درست نمی‌دانیم. در مجموع از 207 اشکال مطرح شده در کتاب «تضاد مفاتیح الجنان با قرآن»، 38 اشکال ناظر بر تضاد با قرآن، 100 اشکال متفرقه و 69 اشکال نیز مربوط به سند است که ما تنها 24 اشکال از آن‌ها را پذیرفتیم.
/993/502/ر