قضاوت بر مبنای یقین عین عدالت است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سعیدی، محقق و پژوهشگر حوزه اخلاق اجتماعی، در برنامه صبح روشن که از رادیو معارف پخش می‌شد، به بررسی حسن ظن پرداخت و گفت: ظن از آنچه که در ذهن شکل می‌گیرد و به مرحله یقین نرسیده است، اما ذهن، در حال پرورش دادن آن است، ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: ظن را به دو نوع خوب و بد یا به عبارت دیگر حسن یا سوء، تقسیم کرد؛ یعنی قضاوت کردن در مورد دیگران، که خوب و حسن باشد یا بد و سوء.

وی اظهار داشت: قضاوت بر مبنای یقین، عین عدالت است، اگر آدم یقین داشته باشد و به چشم، دیده باشد و به آن قضیه مطمئن باشد، این عین عدالت است، اما اگر کسی بر اساس گمان قضاوت کند، گمانش به خیر باشد یا به شر، یقین آور نیست.

حجت‌الاسلام سعیدی گفت: امیرمؤمنان امام علی(ع) می‌فرماید «کسی که سوء ظن داشته باشد، دین ندارد» جایگاه حسن ظن بالاست، حضرت می‌فرماید «بالاترین ورع و تقوا مرتبه افضلش، حسن ظن است» پس این روایت، جایگاه حسن ظن  را نشان می‌دهد، حضرت در جای دیگر می‌فرماید «برترین خوبی‌ها و فضایل اخلاقی برای انسان، حسن ظن داشتن است».

وی خاطرنشان کرد: بسیاری از سجایای اخلاقی بر حالت افراط و تفریط، شبیه هم دیده می‌شوند؛ مثل یک سراب، گاهی واقعاً خوش بینی در فرد وجود دارد و دیگران این را ساده لوحی می‌دانند، در حالی که عین زیرکی و ذکاوت است، گاهی هم برعکس، فرد واقعاً ساده لوح است و توان ظن دقیق و محاسبه درست ندارد، اگر کسی شرایط حسن ظن را نداشت، یا واقعاً حسن ظنی نداشت، نباید نسبت به آن حسن ظن داشته باشیم.

وی افزود: حسن ظن بی‌جا می‌تواند سوء ظن شدید به وجود بیاورد، وقتی به کسی که نباید اعتماد کنیم، حسن ظن پیدا می‌کنیم و اعتماد می‌کنیم، ضربه می‌خوریم، بنابراین ما باید به دیگران حسن ظن داشته باشیم، مگر اینکه خلافش ثابت شود.

وی ابراز داشت: در هیچ کجای دین اسلام، عقل تعطیل نمی‌شود، ائمه اطهار(ع) نسبت به حسن ظن، تأکیدات فراوانی دارند و آن را راحتی قلب می‌دانند، در حالی که از سوی دیگر،هنگامی که زمان کیاست و درایت پیش می‌آید، می‌بینیم که بزرگ‌ترین راهرو و پیشرو را «عقل» معرفی می‌کنند.

این کارشناس حوزوی افزود: امام علی(ع) می‌فرماید «گمان درست، از ویژگی‌های انسان عاقل و خردمند است» اگر عقل درست باشد، انسان در جایگاه حسن ظن و سوء ظن، درست قدم برمی دارد.

وی ادامه داد: اگر انسان جایی که باید حسن ظن داشته باشد، سو ظن داشته باشد و برعکس، جایی که باید سو ظن داشته باشد، حسن ظن داشت، این خلاف عقل است، هر چیز در جای خودش خوب است، ظن درست ما باعث شکوفایی درونی ما می‌شود، وقتی انسان به همه چیز به دید خیر نگاه کند، شکوفا و پربار می‌شود.

حجت‌الاسلام سعیدی در ادامه به بحث حسن ظن به خدا پرداخت و گفت: امام صادق(ع) می‌فرماید «خوش گمانی و حسن ظن نسبت به خدا این است که جز به او امید نداشته باشی و جز از گناهت نترسی» امید به خدا که همه جا راهگشا است و ناامیدی از خدا، از بزرگ‌ترین گناهان به شمار می‌آید.

وی خاطرنشان کرد: ناامیدی، همان سو ظن به خدا است، اینکه ما فکر کنیم خدا ما را نمی‌بخشد، این سو ظن به خدا است، آدم باید از گناهش بترسد، یعنی هم رجا و هم خوف داشته باشد.

وی با بیان اینکه خوش گمانی، آثار زیادی دارد، به حدیثی از حضرت علی(ع) که می‌فرمایند «حسن ظن، سبب آرامش و آسایش دل انسان می‌شود و سلامت دین را به همراه دارد» اشاره کرد و گفت: معمولاً ما از دغدغه‌ها فرار می‌کنیم و به دنبال دل آرام می‌گردیم، این از حسن ظن به دست می‌آید.

وی در پایان با ذکر روایت دیگری از امیرمومنان علی(ع) گفت: آن حضرت می‌فرمایند «حسن ظن، همّ و غمّ انسان را از بین می‌برد» یعنی افسردگی‌های ما بیشتر به خاطر سو ظن است.  /9194/پ202/ی