بهترین روش دفاع از دین معرفی سبک زندگی دینی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام رضا برنجکار، عضو هیأت مدیره انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم، سه‌شنبه شب در سالن همایش انجمن‌های علمی حوزه، گفت: کلام هدفش دفاع از دین است و یکی از بهترین روش‌های دفاع از دین معرفی یک الگوی دینی است، زیرا نشان می‌دهیم که از دل معارف دینی یک سبک زندگی به وجود می‌آید.

وی افزود: اگر الگویی بر اساس علوم اسلامی در بعد فردی و اجتماعی شکل گیرد این یک نوع دفاع از دین محسوب می‌شود، البته بعد اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا در بعد اجتماعی است که حوزه قصد دست‌یابی به علوم انسانی اسلامی برای نظم‌بخشی به روابط اجتماعی را دارد.

عضو هیأت مدیره انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: یکی از معانی حدیث «کونو دعاة الناس بغیر السنتکم» نیز همین است، یعنی اینکه با ایجاد یک سبک زندگی به ویژه در اجتماع به یک سبک زندگی برسیم، که این یک نوع دفاع کارکردگرایانه از دین است.

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در خراسان شمالی نیز به اهمیت رسیدن به سبک زندگی اشاره کرد،علوم انسانی جزو کلام نیست اما می‌تواند یکی از کارکردهای کلام را داشته باشد، زیرا از یک طرف کلام آموزه‌های عالمان علوم انسانی قرار می‌دهد و به آنان کمک می‌کنند که علوم انسانی را بر اساس اسلام به وجود بیاورند و از طرف دیگر دانشمندان علوم اسلامی به ایجاد یک الگو دینی کمک می‌کنند.

حجت‌الاسلام برنجکار در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: «عقل ابزاری» در مفهوم دینی آن چیزی است که برای عبادت خدا وسیله می‌شود ، اما در مفهوم غیردینی اعم از این است، در واقع «عقل ابزاری» مسیر رسیدن به یک هدف را مشخص می‌کند.

رییس دانشگاه پردیس قم با بیان اینکه«هیوم» می‌گوید«عقل ابزاری» باید در راستای شهوات باشد، گفت: هیوم می‌گوید عقل برده انفعالات است و غیر از این نمی‌تواند باشد، او جنبه منفی را می‌گوید و در اسلام به معنای مثبت آن پرداخته می‌شود:«العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان»،‌ اما در مفهوم غیردینی اعم از این است.

عقل در نقش تکمیلی خود تا آخر به عنوان یک منبع همراهی می‌کند

وی ادامه داد:‌ یکی از کارکردهای عقل نقش تکمیلی عقل است،‌ این نقش در مقابل نقش مفتاحی عقلی است، در نقش مفتاحی، عقل دین را اثبات می‌کند اما به کناری می‌رود،‌ اما عقل در نقش تکمیلی در ادامه و تا آخر همراه انسان به عنوان یک منبع است، یک موضوعی را عقل مطرح می‌کند و یک موضوعی را عقل،‌ مثلا در بحث معاد استدلال می‌آورد و برخی از جزییات را بیان می‌کند.

حجت‌الاسلام برنجکار در ادامه خاطرنشان کرد: بحث عدل الهی که در بیشتر کتاب‌های کلامی بحث شده،‌ از عقل عملی و کارکرد تکمیلی عقل استفاده کرده است، زیرا عدل الهی از اثبات دین گذشته و به مباحث دیگر وارد شده است.

وی اضافه کرد: یکی دیگر از کارکردهای عقل، کارکرد تعاملی و استقلالی است که در این کارکرد بدون وحی عقل نمی‌تواند کاری انجام دهد،‌ اما باید دانست که در این قضیه وحی نقش راهنمایی و اشاره را دارد،‌ عقل با استقلال می‌فهمد و یکی از تفاوت‌های اصلی مکتب کوفه که اصحاب ائمه بودند،‌ با سایر جنبه‌ها این است که آنان بر این قضیه تأکید می‌کردند.

مسؤول گروه فلسفه وکلام موسسه دارالحدیث با قرائت نظریه شیخ مفید درباره این کارکرد عقل، تصریح کرد: شیخ مفید می‌گوید که امامیه اتفاق نظر بر این دارند که حتی در اثبات وجود خدا،‌ عقل نیاز به وحی دارد، منظور از این عقل وابسته و غیرمستقل نیست، بلکه عقل مستقل است اما نیازمند این است که به وسیله وحی به جاهایی راهنمایی شود.

نمونه‌هایی از کارکرد تعاملی و استقلالی عقل

وی به تفاوت معارف عقلی دینی و معارف عقلی غیردینی اشاره کرد و ابراز داشت: ارسطو متفکرترین و باهوش‌ترین فیلسوف عالم است، اما در بدیهیات اثبات خدا گیر کرده است، هوش و استعداد او مشکلی نداشته است، زیرا وحی با او همراه نبوده و وحی دست او را نگرفته است؛ اینجا عقل است اما با تعامل با وحی به کار برده می‌شود که برجستگی اصحاب ائمه همچون هشام‌بن‌حکم از این دسته است.

عضو هیات مدیره انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم ادامه داد: وقتی اصحاب ائمه در مناظره استدلالی را مطرح می‌کردند، امام می‌پرسید که این حرف را از کجا آوردید، آنان می‌گفتند: « شیء أخذته منک و ألفته» یعنی شما تذکر دادید،‌ اما من استدلال را توسعه دادم، که این مطلب نیز نشان‌دهنده این نقش تعاملی و استقلالی عقل است.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس این کارکرد عقل،‌ امام صادق(ع) به برخی از اصحاب خود می‌گفت که بیایید تا به شما مطالبی را بیاموزیم و پس از آن اقدام به مناظره کنید،‌ که در صورت شکست، آن را به ما نسبت دهید‌،‌«فإن حجّوکم فأنا المحجوج»، اصول و معارف را امام تذکر می‌دهد اما با عقل به آن می‌رسند.

حجت‌الاسلام برنجکار افزود: در یکی از آیات قرآن به این کارکرد تعاملی و استقلالی عقل اشاره شده است، آنجایی که گفته شده است «یؤتی الحکمة من یشاء و من یؤتی الحکمة فقد اوتی خیرا کثیرا و ما یذکر إلا ألوالباب»،‌ یعنی این که حکمت را می‌دهد و به هر کس که بخواهد می‌دهد،‌ اما تنها عاقل تذکر می‌گیرد،‌ از طرفی می‌گوید خدا می‌دهد و از طرفی بحث تذکر مطرح است، یعنی اینکه خود از پیش داشته و این نشان‌دهنده تعامل دین با عقل است.

یکی از پایه‌های کارکرد تعاملی و غیراستقلای عقل، نقل است

وی با اشاره به کارکرد دیگر عقل، تصریح کرد: کارکرد دیگر عقل، کارکرد تعاملی و غیراستقلالی است،‌ این کارکرد عقلی محض و نقلی محض نیست، در اینجا عقل استقلال ندارد،‌ با تعامل با نقل است که عقل به یک مطلب دست یابد.

رییس دانشگاه پردیس قم در ادامه خاطرنشان کرد: کارکرد تعاملی و غیراستقلالی عقل با کارکرد تعاملی و استقلالی عقل متفاوت است، زیرا در کارکرد استقلالی عقل اثاره و راهنمایی می‌شد، یعنی اگر بعد نیز معلوم می‌شد که مطلب اشتباه است و سند ندارد،‌ به درست‌بودن مطلب خدشه وارد نمی‌شد، اما در کارکرد تعاملی و غیراستقلالی اگر سند و نقل اشتباه باشد،‌ دیگر مطلب به دست آمده صحیح نیست.

وی به بیان استدلالی بر مبنای کارکرد تعاملی و غیراستقلالی عقل پرداخت و گفت: بر اساس نقل می‌دانیم که خداوند،‌ گناهکاران در روز قیامت مجازات می‌کند،‌ و از طرفی بر اساس عقل مجازات کسی که مجبور است قبیح است‌،‌ پس نتیجه می‌گیریم که انسان دارای اختیار است.

حجت‌الاسلام برنجکار بیان داشت: یکی از تفاوت‌های مهم فلسفه و کلام در استفاده از کارکرد تعاملی عقل است، یعنی هر دو عقل را قبول دارند اما در فلسفه، کارکرد تعاملی عقل جایگاه روشی ندارد،‌ اما در کلام تعریف شده است و یکی از روش‌های فهم دین همین است./914/پ201/ن