نسخ خطی کشف شده پنجاه درصد از کل نسخه های خطی به حساب نمی آید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، یازدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی در خطه خراسان رضوی با سخنرانی اسحاق صلاحی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، حبیب‌الله عظیمی، دبیر علمی این همایش، رضایی، رییس انجمن علوم کتابداری، حجت ‌الاسلام و المسلمین ادبی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، پروفسور محقق، استاد دانشگاه تهران، زاهدی، رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اشکوری، رئیس مرکز احیای تراث اسلامی در جمعی از علاقه‌مندان به مجموعه نسخ خطی، در محل تالار بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.

در ابتدا عظیمی، دبیر همایش، بیان داشت: گروهی از دانشمندان اسلامی و ایرانی از قرن‌های سه و چهار هجری پس از آن‌که تولید کاغذ به میان مسلمانان آمد و تا قرن سیزدهم همزمان با رواج صنعت چاپ در بین مسلمانان به جمع‌آوری و تدوین نسخ خطی پرداختند.

وی با بیان این‌که دانشمندان مسلمان ایرانی در تولید نسخ خطی نقش بسزایی داشتند، اضافه کرد: برخی از دانشمندان ایرانی و اسلامی به تکثیر، اشاعه اطلاعات و حفاظت از نسخه‌های خطی می‌پرداختند که هم اکنون این امر در کشورهای غربی به عنوان علم کتابداری و اطلاع‌رسانی مطرح است.

معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با یادآوری این‌که در گذشته برخی از بزرگان به بحث حفاظت، نگهداری و سازماندهی نسخ خطی اهتمام ویژه‌ای داشتند، بیان کرد:‌ تمامی مباحث کتابداری نیز در کنار تألیف و تدوین آثار علمی در میان دانشمندان ایرانی و اسلامی بوده است.

وی با بیان اینکه نسخه‌های خطی نیازمند نگهداری و حفاظت هستند، گفت: بعد از تدوین و تالیف نسخه‌های خطی گروهی از طلاب به استنساخ نسخه‌های خطی در ایران و دنیا پرداختند که می‌توان به نسخه‌های خطی فارسی به عربی اشاره کرد.

دبیر علمی همایش یازدهمین آئین بزرگداشت حامیان نسخ خطی با بیان اینکه امروزه نسخه‌های خطی نیازمند دو بخش اعم از نگهداری و حفاظت هستند، اضافه کرد: ایرانیان هنرهایی را تولید و ایجاد کرده‌اند و کاغذهایی را تولید و بر روی آن به نگارش پرداختند که از قابلیت ماندگاری بالایی برخوردار بوده است، چرا که هم اکنون نسخه‌های خطی وجود دارد که مربوط به قرن ۳ و ۴ هجری و کاغذ سمرقندی است.

وی با بیان این‌که در گذشته دانشمندان و اهالی فرهنگ و ادب، تمامی مباحث نسخ خطی را به گونه‌ای تدوین می‌کردند که ماندگار باشد، ادامه داد: برخی از دانشمندان در قرن‌های گذشته از نسخ خطی به گونه‌ای حفاظت می‌کردند که از آفت‌زدگی آن‌ها جلوگیری می‌شد، یعنی آن‌ها با گذاشتن زعفران و نعناع در لابه‌لای اوراق نسخه‌های خطی از آفت‌زدن آنها جلوگیری می‌کردند.

عظیمی با بیان این‌که سال گذشته به این دبیرخانه 151 اثر ارسال شده بود که امسال با ارسال 193 اثر از رشد بالایی برخوردار بوده است، ادامه داد: در بخش مقالات 712 مقاله به دبیرخانه همایش رسید که 466 مقاله به دوره دوم راه یافت و با داوری 10 داور تعداد 9 مقاله به عنوان مقاله منتخب انتخاب شدند.

وی با بیان اینکه در سال گذشته 235 مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شده بود که امسال از رشد خوبی به لحاظ کمی و کیفی برخوردار هستیم، بیان کرد: امسال در بخش مقالات 15 مقاله علمی و پژوهشی، 24 مقاله علمی و ترویجی و 428 نشریات مقالات تخصصی چاپ شده، به این دبیرخانه ارسال شده است.

موضوع نسخه خطی و نسخه شناسی نیازمند توجهی بیشتری است

در ادامه صلاحی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، گفت: امروز بزرگداشت حامیان نسخ خطی در تهران و استان های دیگر صورت گرفته است و امیدواریم با برگزاری این بزرگداشت ها بتوانیم از این پتانسیل های موجود در نسخ خطی استفاده شود.

وی با بیان این که آنچه برای ما مهم و ستودنی است این است که عده ای از بزرگان و پیشینیان ما عمر خود را با گروه های مختلف صرف تحقیق و استنساخ نموده اند تا به دست امروزی ها برسد و دیگر اهمیت کار آنان در قالب علمی آنان می باشد، تصریح کرد: مثل نسخه خطی، مثل زمین است که تکرار ناپذیر می باشد، البته باید توجه داشت که همه آنچه از نسخ خطی تا کنون مکشوف است، پنجاه درصد از کلیت آن هم به حساب نمی آید.

صلاحی خاطرنشان کرد: امروز اگر روند گذشته پیرامون نسخ خطی ادامه یابد، ما دیگر امکان پاسداری شایسته و بایسته ای از این نسخ را نخواهیم داشت.

وی اذعان داشت: اگر گذشتگان ما با نماز استیجاری و بضاعت کم، طی طریق می کردند و از سراسر دنیا نسخ را جمع آوری کرده اند، این عمل آن ها این ضرورت را ایجاد می کند که ما امروز بیشتر و شایسته تر به این اثار بپردازیم و تولید محتوا داشته باشیم.

رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی عنوان داشت: امروز متأسفانه پس از 32 سال از عمر شکوهمند انقلاب اسلامی، هنوز برای نسخه خطی و نسخه شناسی پشتکار فوق العاده ای نداشته ایم و هنوز این امر وابسته به بزرگانمان بوده و خودکفا نشده ایم.

وی ادامه داد:‌ تمدن اسلامی، تمدن متن، تمدن نوشتار، کلمات و زیستن آگاهانه با کلمات متن است و باید از این نسخ حمایت و حفاظت کنیم.

تمدن اسلامی، تمدن متن، کلمه، فرهنگ و کتاب است

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین ادبی، حفظ و بررسی نسخ خطی را امری دشوار ارزیابی کرد و بیان داشت: استادان برای فهرست نگاری تلاش های بسیار و متعددی داشته اند.

وی همچنین اذعان داشت: اگر غربی ها به تمدن بی اساس خود می پردازند، ما باید افتخار کنیم که تمدن اسلامی، تمدن متن، کلمه، فرهنگ و کتاب است و پاسداشت آن به عهده کسانی است که عمر گرانمایه خود را صرف این کار نموده اند.

رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی یادآور شد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به دلیل شأن و مرتبه ای که دارد امید است، بتواند از همه جهت بیشتر و بهتر در خدمت مفاخر و استادان باشد.

رهبر معظم انقلاب بزرگترین واقف کتاب آستان قدس

سپس زاهدی با بیان این که روضه منوره حضرت رضا(ع) از بدو شکل گیری در این سرزمین مورد توجه علما بوده است، عنوان داشت: در سال 327 نخستین نسخه وقف شده به کتابخانه آستان قدس رضوی و روضه منوره حضرت رضا(ع) اهدا و وقف شده است.

وی متذکر شد: جمال الدین شیخ ابوسعید، از علمای قرن نهم، تعداد قابل توجهی کتاب را وقف حرم مطهر رضوی نموده است؛ همچنین شاه عباس صفوی نیز کتاب های بسیاری را وقف استان قدس رضوی نموده است که امروز در موزه استان قدس قابل مشاهده است.

رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با یادآوری این که مجموع داشته های کتابخانه آستان قدس بالغ بر 84 هزار نسخه خطی می باشد و از کتاب های منسوب به ائمه معصومین تا پایان قرن سیزدهم کتاب های خطی وجود دارد، خاطرنشان کرد: محمد باقر مولوی، زین الدین جعفر زاهدی، شیخ محمود تولایی، استاد شانه چی، جمال الدین طهرانی، و رهبر معظم انقلاب(بزرگترین واقف کتب خطی در طول شکل گیری آستان قدس که 14 هزار نسخه کتاب خطی را به آستان قدس رضوی اهدا کرده اند) از واقفان بزرگ کتابخانه آستان قدس رضوی می باشند، البته چهارده جلد فهرست در دست تهیه از این کتب می باشد که تا کنون هشت جلد آن به چاپ رسیده است.

وی عنوان داشت: بزرگانی که نام آن ها امروز نقش بسته است هرکدام گنجینه ای از معارف و داشته ها و دانسته ها هستند و امروز حق این بزرگواران چنان که شایسته است ادا نشده است.

مرحوم شانه‌چی از ممتازان علمی حوزوی بود

در ادامه این همایش حجت الاسلام اشکوری اظهار داشت: مرحوم شانه چی از دو جهت از فهرست نگاران عصر خود برتری داشتند، جهت نخست این که ایشان مراحل علمی حوزوی را بسیار ممتاز طی کرده بودند، البته کسی که فهرست نگار ممتاز باشد در می یابد که ایشان همانگونه ای که در ملاقات ها انسانی متین و وزینی بودند در کارها نیز انسانی وزین بود و بسیار دقت می نمود و هیچگاه شتاب زده قلم نمی زد.

وی همچنین گفت: مرحوم شانه چی دقت عجیبی در خصوص کتابخانه های خطی داشتند، ارزش کار افرادی نظیر استاد شانه چی در مقایسه با دیگران مشخص خواهد شد.

رییس مرکز احیای تراث اسلامی نیز عنوان داشت: به جوانانی که در این رشته ها زحمت می کشند توصیه می کنم که هرچه می توانند سعی کنند با دقت و حوصله کار کنند، زیرا شتابزدگی کار را بی ارزش می نماید.

مرحوم حجت الاسلام و المسلمین نورانی حب دنیا نداشتند

سپس محقق، استاد دانشگاه تهران، عنوان داشت: مرحوم فاضل یزدی از آغاز طلبگی اش در مدرسه نواب به سر می برد، دانشمند بزرگوار مرحوم شانه چی هم در مدرسه نواب بودند و هر دو نفر ما در اختیار آیت الله واعظ زاده خراسانی بودیم.

وی نیز یادآور شد: ارتباط بنده با شیخ عبدالله نورانی بیشتر بود و پیش از اقامت ایشان در تهران بیشتر ایشان را در کتابخانه ها دیده بودم.

این استاد پیشکسوت نسخه شناس با بیان این که این بزرگواران برای نخستین بار بود که کتاب های خطی را احیا کرده بودند، اظهار داشت: بنده با شیخ عبدالله نورانی همکاری داشتیم و در چاپ کتابهایی با هم شراکت داشتیم.

وی خاطرنشان کرد: حجت الاسلام و المسلمین نورانی حب دنیا نداشتند و تمام همتشان احیای نسخ خطی و بزرگ نمودن نام دانشمندان کشور بود، امروز ضرورت دارد که آثار به جای مانده از ایشان منتشر شود و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

محقق در پایان افزود: شهید مطهری علاقه مند بودند که با برخی از دانشمندان غربی آشنا شوند و بنده نیز چند تن از این افراد را با ایشان آشنا کردم و ایشان به بحث های فلسفی و آقای نورانی به بحث های کلامی می پرداختند و آن اندیشمندان این نشست ها را بسیار روحانی و معنوی می دانستند.

در ادامه این نشست رضایی با یادآوری این که کنسرسیوم کتابخانه های پژوهشی اروپا شکل گرفته است، گفت: کتابخانه های دانشگاهی اروپا برای کارهای پژوهشی و دسترسی به اطلاعات روز این کنسرسیوم را تشکیل داده اند و هدف این کنسرسیوم آن است که منابع اروپا از 1450 تا 1850 را جمع آوری نمایند. این کنسرسیوم کتابخانه هایی اروپایی قرار است منابعی را جمع آوی کنند که دوران تاریکی اروپا را به واسطه آن روشن جلوه دهند، ولی ما اینجا قدردانی از نسخه شناسانی داریم که تمام عمر خود را برای شکوفایی تمدن اسلامی به رخ جهانیان کشیده اند.

رییس انجمن علمی کتابداران و اطلاع رسانی ابراز داشت: روز گذشته کنسرسیوم محتوای ملی کشور رونمایی شده و این بخش سعی می کند که منابع کشور دیجیتال و غنی شود و برای دسترسی محققان به اشتراک بگذارد؛ ما باید این مراکزی که عضو کنسرسیوم هستند را افزایش دهیم، زیرا این کار باعث می شود که علم ترویج شود و دانش به اشتراک گذاشته شود، لذا ما نباید دچار خست ارتباطی شویم.

وی در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: تربیت نسخه شناسان امری بسیار ضروری است و باید جوانان به این سو سوق پیدا کنند، لذا ضرورت دارد که زمینه برای حضور جوانان فراهم شود و دانشگاه ها برای احیای این امر بکوشند.

رضایی در پایان به قرائت بیانیه پرداخت و گفت در متن این بیانیه آمده است: بدون شک پایه های فرهنگ یک ملت استواری و استمرار خود را در میان مردمان مدیون کسانی می داند که عمر خود را صرف مکتوب کردن دست نوشته ها نموده اند تا آثار آن ها میان آثار مکتوب دیگر به یادگار بماند و در میان جامعه راستی رشد پیدا کنند. خادمان نسخ خطی از جمله دانشمندانی هستند که با سعی بی بدیلی عمر خود را وقف فرهنگ نموده و بدون هیچ چشم داشتی به کار خود مشغول بوده اند و ثمره همت آن ها در کتابخانه های امروز می درخشد.

در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: زنده یادان کاظم مدیر شانه چی، دکتر فاضل، مهدی ولایی و حجت الاسلام نورانی هر یک حقی ماندگار در احیای نسخ خطی بر گردان ما دارند و با برگزاری این یادمان آنان فراموش نخواهند شد.

گفتنی است، در پایان این مراسم به خانواده چهار استاد برگزیده و صاحبان 29 اثر منتخب علمی، لوح تقدیر و جایزه اهدا شد./968/ز501/ر