دیدگاه ملاصدرا درباره حدوث و قدم نفس
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دیدگاه صدرا با موضع شریعت درباره حدوث و قدم نفس و برتری آن بر دیدگاه افلاطون و ارسطو با ارائه حجت‌الاسلام محمد میری، پیش از ظهر امروز در نشست تخصصی زندگی پیشین و پسین و مسأله نفس و بدن در سالن همایش‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم بررسی شد.
ارائه کننده این مقاله با بیان این‌که مرزهای بحث از حدوث و یا قدم نفس انسانی، منحصر در حوزه فلسفه و یا حتی کلام نمی‌شود، گفت: تصریحات و اشارات فراوانی که در شریعت، حول این مسأله آمده، سبب شده است که اغلب علما و صاحب‌نظرانی که به نحوی تعلق به شریعت دارند، وارد این معرکه آراء شده و موضعی مبنی بر حدوث و یا قدم ارواح اتخاذ کنند.
وی با اشاره به دیدگاه حدوث و قدم نفس از منظر افلاطون، تصریح کرد: نظریه‌ای که درباره حدوث یا قدم نفس به افلاطون نسبت داده می‌شود، این است که ارواح انسانی، موجودات مجرد عقلی هستند که پس از حدوث بدن، از عالم مجردات نزول کرده و هر کدام به بدن خاص خود تعلق می‌گیرد.
این پژوهشگر حوزه علمیه قم در ادامه به بیان اشکالات قدم نفس پرداخت و ابراز داشت: اضافه تدبیری به بدن در ذات نفس ماخوذ است و این مسأله با تقدم نفس بر بدن منافات دارد، از طرفی هم قدیم بودن نفس مستلزم آن است که نفس، نوع منحصر به فرد باشد و قدیم بودن نفس نیز با احتیاج آن به آلات و قوای نباتی و حیوانی منافات دارد.
وی همچنین با اشاره به حدوث و قدم نفس از دیدگاه مشائین گفت: از نظر مشائین نفس، حدوثاً و بقائاً روحانی است؛ نفس یک موجود مجرد عقلی است که پس از آنکه بدن و مزاجع مستعد در آن، قابلیت لازم را پیدا کرد، حادث شده و تدبیر آن را به عهده می‌گیرد.
حجت‌الاسلام میری به یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که نظریه روحانیة الحدوث بودن نفس با آن مواجه است، اشاره کرد و افزود: حصول یک نوع واحد انسانی از اجتماع نفس، به عنوان صورت و بدن طبیعی جسمانی به عنوان ماده محال است؛ چراکه ترکیب بین ماده و صورت، ترکیب اتحادی است و اتحاد نفس مجرد با بدن مادی جسمانی از هر محالی محالتر است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی حدوث و قدم نفس در حکمت متعالیه پرداخت و اظهار داشت: صدرالمتألهین حدوث نفس را جسمانی و بقای آن را روحانی می‌داند؛ به این معنا که اگر کسی اصالت وجود، تشکیک در آن و حرکت جوهری را پذیرفته باشد، در باب نفس هم به جسمانیةالحدوث و روحانیةالبقا بودن آن به راحتی اذعان خواهد کرد.
این پژوهشگر مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: نفس، به عنوان یکی از انواع جوهر، در ذات خود، متجدد است و از پایین‌ترین مرتبه وجود، سفر دور و درازش را به بالاترین ساحت‌های تجرد و عالی‌ترین لایه‌های هستی پی‌می‌گیرد و هنگامی که به لطیف‌ترین حالات ممکن نزدیک شود و اعتدال و امتزاجش به شریف‌ترین و تام‌ّترین درجات خود برسد، نفس انسانی متولد می‌شود.
وی با تطابق نظریه صدرایی در باب حدوث و قدم نفس با دیدگاه شریعت، بحث خود را این‌گونه ادامه داد که: اساساً تلقی عمومی تا قبل از صدرالمتألهین به این صورت بود که بین نظریه تقدم ارواح بر ابدان و نظریه عدم تقدم نفس بر بدن تضاد و تنافی برقرار است؛ این در حالی است که مخالفان تقدم روح بر بدن در این‌باره به برخی آیات و روایات استناد کرده‌اند.
حجت‌الاسلام میری با اشاره به آیه «و اذ اخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم فاشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی ...»، گفت: این آیه مهم‌ترین دلیل کسانی است که خواسته‌اند به وسیله شریعت، بر تقدم ارواح بر ابدان استدلال کنند.
عدم تقدم روح بر بدن در شریعت و مقایسه دیدگاه حکمت متعالیه با شریعت از دیگر مطالبی بود که در این مقاله ارائه و نگارنده آن با بیان این‌که تا قبل از حکیم صدرالمتألهین کسی نتوانسته بود آن دسته از شواهد شرعی که تأکید بر تقدم ارواح بر ابدان دارند را با دسته دوم که منافی تقدم روح بر بردن هستند به نحو قابل قبولی جمع کند، بحث خود را به پایان برد. /920/پ202/ع