در انتقاد از روش جذب کمک های مردمی در بهزیستی؛
با فرهنگ وقف، کمک های مردمی را ماندگار کنیم
خبرگزاری رسا ـ رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی، وقف اموال برای بر پژوهش و تولید علم را از ضرورت های امروز دانست و گفت: وقف با بازتوزیع عوامل موجد درآمد در جامعه و با عنایت به شواهد تاریخی، جهت گیری کاهش فقر و رفع نیازهای اساسی مردم را هدف قرار داده و افزایش موجودی سرمایه های انسانی و اجتماعی را در پی دارد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، نشست علمی «وقف؛ افق ها وچالش های فرارو» از سلسله نشست های علمی فقه و اصول مدرسه علمیه عالی نواب، با حضور حجت الاسلام گنابادی نژاد، مدیر کل اداره اوقاف خراسان رضوی و دکترسلیمی فر، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی برگزار شد.
دکتر سلیمی فر در این نشست گفت: با توجه به عنوان برنامه، می توان بحث را در سه بخش مرور بر نقش وقف در کمک به فرآیند پیشرفت کشورها، آسیب شناسی گسترش وقف و پیشنهادات ارائه داد.
وی افزود: وقف به معنای نگه داشتن عقبه شیئ و آزاد کردن منفعت آن است. البته کمی میان علما اختلاف نظر است که حبس اصل مال به معنای این نیست که شیئ از ملکیت صاحبش به ملکیت خدا در می آید. وقف به اعتبار موقوف علیهم به وقف عام و خاص تقسیم می شود؛ وقف عام همچون وقف برای مساجد و فقرا و وقف خاص بر گروه معینی است مانند اولاد انسان.
سلیمی فر اظهار داشت: وقف به اعتبار درآمد آن به وقف انتفاع و وقف منفعت تقسیم می شود؛ اگر هدف از وقف، کسب درآمد نباشد مانند وقف مسجد، وقف انتفاع است و در غیر این صورت منفعت است.
وی، عقل، بلوغ و جواز تصرف را از شروط واقف در شرع برشمرد و گفت: دوام، تنجیز، از تصرف خود خارج کردن و به تصرف دادن نیز از جمله شروط وقف است. ولایت بر وقف یعنی داشتن اختیارات محدود بر نگهداری و اصلاح و برداشت مال موقوف و مصرف در امری که بر ان ها وقف شده است. تبدیل به احسن موقوفات هم، ابدال و استبدال عین موقوفه به رقبه با کیفیتی بهتر است.
رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی در ادامه به بررسی تأثیرات اقتصادی وقف پرداخت و ابراز داشت: رشد سرمایه، رشد کار و رشد بهروری کل سه منبع رشد اقتصادی محسوب می شود که در اینجا فقط روی مورد اول بحث می کنیم. سرمایه به سه بخش سرمایه ملموس(فیزیکی) و غیرملموس(در گردش مثل کارخانه ها) و طبیعی تقسیم می شود. در این میان، سرمایه غیرملموس که شامل نیروی انسانی، اجتماعی و فکری و معنوی مورد بحث ماست.
وی تصریح کرد: دانش، مهارت ها و شایستگی های موجود در افراد که تسهیل کننده رفاه فردی و اجتماعی است و می تواند ذاتی یا اکتسابی باشد سرمایه انسانی هر کشور به شمار می رود و نقطه قوت قدرت های سرمایه ای دنیا همین نیروی انسانی است، آموزش رسمی و غیر رسمی، هزینه هایی که صرف سلامت انسان و نظام سلامت و پیشرفت دانش پزشکی می شود از منابع ایجاد این سرمایه می باشد.
سلیمی فر، نقش سرمایه انسانی را در پیشرفت اقتصادی کشورها بسیار مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: همه انواع سرمایه های های دیگر قابل وارد کردن است اما این سرمایه اینطور نیست.
وی گفت: شبکه های در کنار یکدیگر با هنجارها، ارزش ها و ادراکات مشترک که همکاری میان گروه ها را تسهیل می کند سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند که میزان رضایتمندی مردم از دولت و عضویت در سازمان های مدنی از شاخصه های محسوب می شود. در واقع سرمایه های اجتماعی با تسهیل و کم هزینه کردن مناسبات اجتماعی و اقتصادی موجب افزایش بهره وری افراد از منابع می شود.
وی در تبیین تفاوت های سرمایه انسانی و اجتماعی خاطرنشان کرد: سرمایه انسانی، فردی است اما سرمایه اجتماعی یک مفهوم جمعی است. سرمایه انسانی موجب افزایش تولید و بهره وری می شود و سرمایه اجتماعی کاهش هزینه را به دنبال دارد.
وقف، از عوامل اصلی توزیع درامد پیش از تولید است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه نسبت وقف با این دو سرمایه را در سه محور وقف و توزیع درامد، وقف و افزایش موجودی سرمایه انسانی و وقف و سرمایه اجتماعی می تواند مورد بررسی قرار گیرد اظهار داشت: وقف با بازتوزیع عوامل موجد درآمد در جامعه و با عنایت به شواهد تاریخی، جهت گیری کاهش فقر و رفع نیازهای اساسی مردم را هدف قرار می دهد. در دو مرحله می توان توزیع در امد جامعه را اصلاح کرد قبل و بعد تولید؛ اصل بر قبل تولید است و می تواند توزیع درامد را برای همیشه در جامعه اصلاح کند و ان این است که عوامل ایجاد کننده درآمد مثل زمین فرصت های شغلی و تحصیلی و..را میان مردم به طور مناسب توزیع کنیم. هدفمندی یارانه ها نیز از مصادیق توزیع درامد پس از تولید است که حالت مسکن دارد .
وی در خصوص وقف و افزایش موجودی سرمایه انسانی ابراز داشت: وقتی یک شخص مال خود را وقف می کند، این مال به عنوان یک منبع تولید در اختیار گروهی از مردم(معمولا فقرا) قرار می گیرد.
سلیمی فر با تأکید براینکه وقف منحصر به دوره اسلامی و جوامع اسلامی نیست و در سایر جوامع هم موارد مشابه آن وجود دارد ادامه داد: وقف از دیرباز در افزایش موجودی سرمایه انسانی نقش مهمی داشته است. در یک نگاه کلی، صدقات و انفاقات دارای آثار مهمی است که گسترش ان ها در جامعه، به برقراری توازن اجتماعی و تعدیل ثروت و تامین معاش اقشار نیازمند جامعه و کاهش فقر می انجامد.
وقف موجب تقویت روحیه اخوت و همبستگی اجتماعی است
وی با اشاره به وجود 127هزار موقوفه در کشور یاداور شد: وقف تقویت روحیه اخوت و همبستگی اجتماعی نه تنها میان مسلمین بلکه میان پیروان مکاتب غیرالهی موجب می شود. حتی وقف بر پرندگان هم داریم یا وقف افرادی که اجیر شده و به بیماران در بیمارستان ها روحیه می دادند این نشان دهنده ظرافت و دقت واقفان است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقف جامعه را از تحصیل هزینه های ناشی از حسد و کینه اقشار کم درامد نسبت به ثروتمندان مصون داشته و موجودی سرمایه اجتماعی را افزایش می دهد. وقتی ثروتمند وقف کرد و توزیع درامد شد، اختلاف طبقاتی کم می شود و با کاهش زمینه های بروز حسد، تالیف قلوب صورت می گیرد.
عدم ترویج مناسب فرهنگ وقف مهمترین چالش در این عرصه
وی با بیان اینکه چالش های کنونی وقف مربوط به خود وقف نیست بلکه به جامعه باز می گردد تصریح کرد: از مهمترین این چالش ها، عدم ترویج مناسب فرهنگ وقف است. در این عرصه خیلی ضعیف عمل کرده ایم. رسانه ملی در مورد هنرپیشه و فوتبال الگو می دهد اما در مواردی همچون وقف بسیار کوتاهی شده است.
سلیمی فر گفت: طبق آمار سال 88 روابط عمومی سازمان اوقاف،70 درصد مردم اطلاعی از وقف ندارند و 25 درصد هم کم اطلاع هستند این در حالی است که اکثر مکان های کشور وقفی است. چالش دوم، درآمد زایی ناکافی تعداد زیادی از موقوفات است که باید روی مدیریت و شیوه بهره برداری آن ها چاره اندیشی شود.
وی افزود: از دیگر چالش های پیش روی وقف، این است که در قانون مدنی تأکید شده موقوفه باید عین مال باشد و این باعث شده دامنه وقف محدود شود. علما و فقها در این خصوص باید چاره اندیشی کنند. اگر این مشکل حل شود افراد بسیار زیادی می توانند واقف باشند.
سلیمی فر، تجاوز به موقوفات را از دیگر مشکلات عرصه وقف عنوان کرد و گفت: بخشی از موقوفات در گذشته از ناحیه سلاطین و اکنون از ناحیه افراد دچار این آسیب شده است. آسیب دیدن اعتماد مردم در اثر عملکرد حکومت ها و عدم نوآوری از دیگر مسائل وقف است. به عنوان مثال بانک وقف تأسیس و سهام آن عرضه شود و مردم سهام آن را بخرند و وقف کنند.
وقف نباید دولتی شود
رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی با اشاره به تأثیر انگیزه در نگهداری و بهره برداری بهینه از اموال وقفی گفت: باید از دولتی شدن وقف پرهیز کرد. وقف باید همچنان مردمی بماند و دولت نیز به عنوان ناظر حضور داشته باشد.
امروز وقف بر پژوهش و تولید علم از مهمترین ضرورت هاست
وی در پایان بر نقش وقف را در توزیع درآمد و افزایش سرمایه های انسانی و اجتماعی بسیار مهم و راهگشا دانست و افزود: وقف بر پژوهش و تولید علم از مهمترین ضرورت ها و زمینه ها برای ترغیب مردم بر وقف است چرا که قدرت و پیشرفت هر کشور به تولید علم بستگی دارد و زیربنای تولید علم نیز پژوهش است. وقف سهام ، ایجاد بانک وقف و وقف بر امور اجتماعی نیز در گسترش فرهنگ وقف بسیار موثر است.
در ادامه این نشست علمی، حجت الاسلام گنابادی نژاد، مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی اظهار داشت: در شرایط سیاسی اجتماعی امروز، داشتن نقطه قوت و سرمایه با پشتوانه دینی اعتقادی اقتصادی و...به تنهایی مزیت نسبی نیست بلکه امروز حضور در هر عرصه به یک حضور تمدنی گره خورده است.
وی گفت: در جهان امروز با تمدن غرب مواجه هستیم با همه ابزار و لوازمش لذا هرکه می خواهد در مقابل آن بایستد باید یک قالب و حضور تمدنی داشته باشد وگرنه صرف رقابت در مسائل جزئی و سطحی نتیجه ای ندارد. اگر ما جایگاه تمدنی غرب را شناختیم و قرار شد یک حضور تمدنی داشته باشیم باید مولفه های ایجاد این تمدن را نیز بشناسیم و متناسب با آن، جایگاه و سازماندهی مناسب را در دستور کار قرار دهیم.
در تأمین سرمایه اسناد بالادستی نظام به سرمایه هایی که با هویت و فرهنگ ایران اسلامی عجین شده و کارکرد خود را در طول تاریخ نشان داده بیشتر توجه شود
حجت الاسلام گنابادی نژاد ادامه داد: امروز در نظام یک سند بالادستی به نام چشم انداز 20 ساله داریم که یکی از اهداف و اولویت های آن این است که ما در افق 1404 کشور اول منطقه در زمینه های علمی فرهنگی فنی آی تی و ...باشیم و این در صورتی ممکن است که دو عنصر اصلی مدیریت و اعتبارات مالی بهره مند باشیم. به عنوان نمونه، پژوهشکده رویان اثر ارزشمند دکتر کاظمیان اگر بخواهیم بیشتر شود قطعا از حیث اندیشمند محدودیت نداریم بلکه مشکل اساسی، منابع مالی و بودجه و امکانات است.
وی با بیان اینکه کشور ما از استعدادهای بومی غنی برخوردار است ابراز داشت: امروز در هر موضوعی دچار مشکل هستیم اصل مشکل، مدیریتی و مالی است. قطعا منابع مالی ما، نفت یا سایر منابع دولتی یا سرمایه گذار خارجی نمی تواند باشد. در این خصوص سرمایه هایی که با هویت و فرهنگ ایران اسلامی عجین شده و کارکرد خود را در طول تاریخ نشان داده انتخاب شود باید بیش از گذشته موردتوجه قرار گیرد که یکی از ان ها وقف است.
وقف با باورهای دینی اعتقادی مردم گره خورده است
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی در ادامه به تبیین نقاط قوت وقف پرداخت و گفت: وقف در ایران دارای پیشینه تاریخی طولانی است، قدیمی ترین موقوفات ما در ایران بیش از هزار سال سابقه دارد. این پیشینه تاریخی یک نقطه قوت است چرا که ما نمی توانیم روی موضوعی ناشناخته و جدید سرمایه گذاری کنیم چون وقف یک سرمایه اجتماعی است و در سرمایه اجتماعی، انس و قرابت جامعه بسیار مهم است.
وی، گسترش موقوفات متعدد در ایران را از دیگر فرصت های وقف برشمرد و افزود: بالای 70 درصد اراضی خراسان و بیش از 50 درصد اراضی کل کشور وقف است. همچنین اینکه وقف با باورهای دینی اعتقادی مردم گره خورده از نقاط قوت محسوب می شود. اگرچه حوزه کارکرد همه موقوفات، مسائل دینی وشرعی نیست و موقوفاتی در مسائل اجتماعی و بهداشتی و ... نیز وجود دارد اما در خراسان بیش از 70 و در کشور بیش از 50 درصد موقوفات مربوط به عزادرای امام حسین(ع) است. در سایر موقوفات هم تاسی به سیره اهل بیت(ع) و لعن دشمنان ایشان آمده به وطری که اگر نام اهل بیت(ع) را از موقوفات بیرون بیاوریم وقفی در ایران نخواهیم داشت.
حجت الاسلام گنابادی نژاد گفت: وقف با شادی وغم مردم گره خورده است. امروز، مجهزترین و منظم ترین و برترین مدرسه راهنمایی شبانه روزی خراسان رضوی هم از جهت سخت افزاری و هم نرم افزاری، موقوفه (عبدالله رضوی) است. بیمارستان نمازی شیراز که بهترین و مجهزترین بیمارستان تخصصی کشور است ویا میزبانی بسیاری از خدماتی که در حرم امام رضا(ع)به زائران داده می شود همه از برکات وقف است.
واقف بودن، ترویج فرهنگ و صیانت از وقف محورهای مهم نقش علما در عرصه وقف
وی یاداور شد: حمایت جدی علما و فقها از فرهنگ وقف در سه عرصه قابل توجه است؛ نخست آن که علما خود جزو واقفان بوده اند، امروز بزرگ ترین واقف کتاب در کشور رهبر معظم انقلاب است. کتابخانه ایت الله نجفی مرعشی نیز از این دست است. ترویج فرهنگ وقف نیز از سوی علما صورت گرفته است که اگر نبود راهنمایی و هدایت علما در موضوع وقف شاهد ایجاد این مقدار موقوفه نبودیم. ضمنا این جهت گیری ها و ترویج ها هم بسیار موضع دار بوده به طوری که موقوفات دوره صفویه بیشتر علمی فرهنگی و شامل مدارس علمیه و کتابخانه ها است. در دوره قاجار نیز چون علما متوجه شدند ظواهر و نمادهای دینی دارد تضعیف می شود موقوفات عزاداری ترویج و گسترش یافته است. صیانت از وقف نیز از دیگر عرصه های حضور علما در وقف است به گونه ای که تاکنون ممکن است یک حکم قضایی تغییر یافته باشد اما سراغ نداریم وقفی محرز و ثابت بوده باشد و عالمی در خصوص آن موضع گرفته باشد.
وقف پشتوانه مالی موفقیت تمدنی اسلام بوده است
حجت الاسلام گنابادی نژاد با اشاره به نقش وقف در افتخارات ایران واسلام خاطرنشان کرد: ابن خلدون در مقدمه خود می گوید «وقتی گزارش افتخارات اسلام وشرق را در موضوعات مختلف آموزشی فرهنگی بهداشی خدماتی ملاحظه مکردم متعجب شدم از این همه موفقیت اسلام وبرایم سوال پیش آمد اما وقتی با وقف آشنا شدم پاسخ سوال خود را گرفتم». بنابراین به گزارش ابن خلدون، پشتوانه منابع مالی موفقیت تمدنی اسلام، وقف بوده است.
توجه امام راحل و اولویتی که موازین دینی نزد وی داشت جای افتخار دارد
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی به توجه امام و انقلاب اسلامی به وقف اشاره کرد و گفت: امام خمینی(ره) قریب 15 سال علنی و سازمان یافته علیه رژیم مبارزه کرد اما از مقاطعی که موضع گیری ایشان بسیار تند شد در موضوع انقلاب سفید و اراضی شش گانه بود چرا که از موضوعات آن، فروش آب اراضی موقوفات بود. توجه امام و اولویتی که موازین دینی نزد وی داشته جای افتخار دارد. ایشان قبل از تشکیل دولت و مجلس، شورای انقلاب را ملزم به مصوبه ممنوعیت فروش آب اراضی موقوفات می کند.
وی با تأکید بر مطالعه کتاب وقف تحریرالوسیله امام گفت: در این کتاب، مبانی مطرح شده که امروز پس از 32 سال پیروزی انقلاب وقتی می خواهیم تحقق مصادیق آن مبانی شرعی را در دستگاه سازمانی اوقاف تعقیب و پیگیری کنیم فهم جملات امام برای متولیانی که سال ها سابقه دارند هنوز کار آسانی نیست.
وی افزود: ائمه اطهار(ع) و اصحاب ایشان نیز همواره جزو واقفان بوده اند و موقوفات دوره ائمه انحصارا به موقوفات دوره انزوا و خانه نشینی آنان مربوط نیست بلکه در زمان زمامداری مسلمین نیز بوده است.
حجت الاسلام گنابادی نژاد درادامه به بررسی چالش های وقف پرداخت و افزود: فقدان توجه لازم در اسناد بالادستی نظام به موضوع یکی از این موارد است. وقف جزو هیچ یک از دسته بندی های اقتصادی تعریف شده در قانون اساسی( خصوصی، دولتی و تعاونی) قرار ندارد. چهار برنامه توسعه اجرا شده در کشور در حالی که کمترین توجه را به وقف نداشته ایم گرچه در برنامه پنجم تلاش های خوبی شد اما هنوز نتایج آن محسوس نیست.
وقف، یکی از فرصت ها برای تضمین سلامت اجرای اصل 44 است
این استاد حوزه با بیان اینکه در چشم انداز 20 ساله و اجرای اصل 44 قانون اساسی نیز توجهی به وقف نشده است اظهار داشت: یکی از فرصت هایی که می توانستیم سلامت اجرای اصل 44 قانون را تضمین و با ارزش های دینی ایرانی خود همراه کنیم، اولویت دادن به وقف بود. اگر واگذاری شرکت های دولتی به مردم در قالب وقف اولویت داشت هم این حضور دولت کاهش می یافت هم از رانت خواری اشخاص به دلیل منافع شخصی جلوگیری می شد.
حوزه باید در مباحث علمی و مستحدثه وقف، مباحث جدی داشته باشد
وی، عدم اهتمام لازم حوزه و روحانیان به وقف در هر سه رویکرد علمی، اموزشی وپژوهشی را از دیگر مسائل پیش روی وقف دانست و گفت: اگر می خواهیم با وقف، یک پشتوانه این چنینی را امروز در عرصه اجتماعی مدیریت کنیم نیازمندیم حوزه حرف های جدی وموثری درمباحث علمی وقف داشته باشد. وجود درس های خارج محوری و مؤثر در موضوع وقف و مسائل مستحدثه، تحقیقات و پزوهش های جدی و نشست های علمی از این جمله است.
نداشتن سازمان مناسب و عدم اگاهی عمومی از فرهنگ وقف؛ مهمترین چالش های پیش رو
حجت الاسلام گنابادی نژاد ادامه داد: عدم ترویج فرهنگ وقف نیز از چالش های جدی است؛ ترویج فرهنگ وقف، اعم از این است که موقوفات جدید ایجاد شود یا احکام شرعی وقف گفته شود. وقتی 70 درصد اراضی خراسان وقف است یعنی به طور طبیعی، یا محل زندگی یا محل کار یا اماکن عمومی مردم وقف است در حالی که هیچ کس هم مسائل شرعی وقف را نمی داند.
وی گفت: متاسفانه از آنجا که هنوز تکلیف اقتصاد اسلامی در دانش اقتصاد روشن نشده و این موضوع در دانشگاه ها و مراکز آکادمیک مبهم است، وقف هم کماکان در همین ابهام به سر می برد. سازمان نامناسب برای ماموریت های وقف نیز از دیگر آسب هاست. داشتن روحیه کارآمدی بیشتر، نیروی انسانی متناسب از نظر دانشی و تخصصی و انگیزش از اقتضائات این سازمان است.
از طریق وقف، سرمایه اجتماعی را به صورت یک سرمایه بلندمدت هزینه کنیم
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی با اشاره به تقلید از روش های غیرایرانی اسلامی در جذب کمک های مردمی ابراز داشت: بهزیستی خراسان رضوی در سال 88 اعلام می کرد کمک های مردمی از 3 به 27 میلیارد در سال افزایش بافته اما خروجی و نتیجه این افزایش چه بوده است؟ آن روز هم بالای 70 درصد این کمک ها صرف حقوق و هزینه های جاری می شد الان هم همینطور است در حالی که اگر این کمک ها در قالب وقف بود اینگونه نمی شد.
وی تأکید کرد: متاسفانه ما انگیزش ها و سرمایه های اجتماعی را هزینه می کنیم اما تبدیل به یک سرمایه پایدار اجتماعی نمی کنیم . امروز در حضور خیرین در مدرسه سازی اتفاق بزرگی افتاده اما همچون وقف پایدار نیست. سرمایه اجتماعی هزینه می شود اما به یک سرمایه بلندمدت تبدیل نمی شود. ذهنیت موجود از حیف ومیل و تضییع حقوق موقوفات وناکارآمدی اداره موقوفات که قبل وبعد انقلاب در ذهن مردم هست، کم توجهی به جایگاه اجتماعی وقف در نظامات اجتماعی و مدیریتی و یا در تبدیل موقوفه به احسن از دیگر آسیب های عرصه وقف است.
حجت الاسلام گنابادی نژاد با اشاره به چانه زنی های برخی در پرداخت مال الاجاره وقف گفت: اگر مسائل شرعی وقف گفته شود مردم مقاومت ندارند و همراهی می کنند./930/ 502/ ح
ارسال نظرات