موج کره‌ای یک جریان صرفاً فرهنگی نیست

اشاره: تحولات سریع فرهنگی و نفوذ جریان‌های خارجی، به‌ویژه موج کره‌ای، در سال‌های اخیر، توجه کارشناسان و پژوهشگران حوزه فرهنگ، رسانه و تربیت را به خود معطوف کرده است. این پدیده فرهنگی، با انتشار محتوا در حوزه موسیقی، سریال، سینما و سبک زندگی، توانسته است مخاطبان جوان و نوجوان را در سطح جهانی تحت تأثیر قرار دهد و به‌تدریج وارد کشور ما نیز شود. از این رو، بررسی دقیق و علمی این جریان، آسیب‌ها و تهدیدات ناشی از آن، و ارائه راهبردهای مواجهه صحیح، امری ضروری است.

 

در این راستا، با خبرنگار فرق و ادیان خبرگزاری رسا، با  محمدجواد نصیری پژوهشگر سلامت معنوی و عضو گروه علمی نقد معنویت‌های نوظهور معاونت تبلیغ حوزه‌های علمیه کشور، به گفتگو نشسته که مشروح ان در ادامه ذکر میشود:

 

 

موج کره‌ای واژه‌ای نسبتاً جدید است که به نفوذ و گسترش فرهنگ کره‌ای در سطح جهان اشاره دارد. این جریان با ویژگی‌ها و سبک زندگی خاص خود، به‌تدریج وارد کشور ما نیز شده است. موج کره‌ای در واقع یک جریان فرهنگی کامل است که شامل ادبیات، سینما، سریال، موسیقی، موکبانگ، زبان و سایر حوزه‌های سرگرمی می‌شود.

 

نکته‌ای که برای ما اهمیت دارد، محتوای منتشر شده از طریق این موج است. بخش عمده‌ای از شناخته‌شده‌ترین آثار موج کره‌ای در ایران مربوط به موسیقی کی‌پاپ و گروه‌هایی مانند BTS است که به دلیل فعالیت رسانه‌ای گسترده، شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. البته در کره جنوبی بیش از صد گروه موسیقی حرفه‌ای فعال هستند و BTS تنها یکی از این گروه‌هاست که به‌واسطه حواشی سیاسی و رسانه‌ای، توجه جهانیان را جلب کرده است؛ از جمله حضور در آمریکا، دیدار با رئیس‌جمهور وقت (بایدن)، سخنرانی در سازمان ملل و ایفای نقش‌های تبلیغی و سیاسی خاص.

 

 

ما معتقدیم موج کره‌ای صرفاً یک جریان فرهنگی ساده نیست، بلکه می‌تواند به یک تهدید فرهنگی و حتی امنیتی تبدیل شود. این جریان دارای پیام‌ها و لایه‌هایی است که در طول زمان، اثرات اجتماعی و اخلاقی قابل توجهی بر مخاطبان، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، بر جای می‌گذارد. فرهنگی که از طریق موج کره‌ای ترویج می‌شود، شباهت زیادی به ارزش‌ها و سبک زندگی غربی دارد، اما در قالبی جذاب و متناسب با ذائقه جوانان ارائه می‌شود.

 

 

در این پژوهش، برای بررسی جریان موج کره‌ای از روش مردم‌نگاری مجازی استفاده شد؛ روشی شناخته‌شده در تحقیقات اجتماعی که پژوهشگر با بهره‌گیری از ظرفیت فضای مجازی، موضوعات را از نظر کمی و کیفی تحلیل می‌کند. در این مطالعه، موضوع مورد بررسی، موج کره‌ای و تأثیرات آن بر مخاطبان ایرانی بود.

 

ما از ترکیبی از روش‌های تحقیق بهره بردیم. در چارچوب مردم‌نگاری مجازی، به کانال‌ها، پیج‌ها و گروه‌های مرتبط وارد شدیم و به‌عنوان مشاهده‌گر، بدون مداخله مستقیم، صرفاً به تحلیل تعاملات و گفتگوهای نوجوانان پرداختیم. در این فضا، رفتارها، واکنش‌ها و تحلیل‌های ذهنی مخاطبان ثبت و ضبط شد.

 

علاوه بر آن، به‌صورت میدانی نیز با والدین، معلمان و مسئولان آموزش‌وپرورش که با این جریان درگیر بودند، مصاحبه انجام شد. همچنین با کودک‌ها و نوجوانانی که تجربه آسیب داشته‌اند، گفت‌وگو شد. تجمیع داده‌های میدانی و مجازی، منجر به برگزاری میز اندیشه‌ورزی با حضور جمعی از اساتید شد که تحلیل نهایی در آنجا جمع‌بندی گردید و بخش‌هایی از آن امروز ارائه می‌شود.

 

ضرورت این بررسی از آنجا ناشی می‌شود که مدارس به شدت تحت تأثیر موج کره‌ای قرار گرفته‌اند؛ در برخی کلاس‌ها مشاهده شد که از میان ۲۵ دانش‌آموز، ۲۰ نفر با این جریان درگیر بوده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مخاطبان اصلی این جریان، عمدتاً کودکان و نوجوانان، به ویژه دختران دانش‌آموز هستند و آسیب‌های روانی و اخلاقی آن در این گروه‌های سنی شدت بیشتری دارد.

 

مطالعات و گفتگو با روان‌شناسان نشان می‌دهد که اختلالات هویتی و جنسیتی برخی دانش‌آموزان با تأثیرات موج کره‌ای مرتبط است. در حالی که ناهنجاری‌ها در طول تاریخ وجود داشته، این جریان آن‌ها را به‌صورت ساختاری، سازمان‌یافته و تشدیدشده گسترش می‌دهد که این مسئله از نظر فرهنگی و اجتماعی خطرناک است.

 

متأسفانه محتوای نقدی و پژوهش‌های تحلیلی جدی در این حوزه بسیار محدود است و اغلب مطالعات صرفاً توصیفی بوده‌اند. اندیشکده ما تلاش کرده است رویکردی مبتنی بر نقد، آسیب‌شناسی و روشنگری ارائه کند و راهبردهایی علمی برای مواجهه با این جریان پیشنهاد دهد.

 

 

 

پیش از هر اقدام، لازم است توصیف دقیق و علمی از این جریان داشته باشیم، زیرا نحوه مواجهه و سیاست‌گذاری بر اساس درک درست از ماهیت موج کره‌ای شکل می‌گیرد.

 

در ایران، هم‌اکنون دو گفتمان افراطی درباره پذیرش فرهنگ‌های خارجی وجود دارد:

 

۱. پذیرش مطلق: این دیدگاه معتقد است هر آنچه از خارج وارد می‌شود، باید بدون محدودیت پذیرفته شود، با استدلال اینکه کشور ما دارای کاستی‌هایی است و برای رشد نیازمند بهره‌گیری از تجربیات دیگران هستیم.

 

۲. نفی مطلق: این رویکرد بر بسته نگه‌داشتن کامل دروازه‌های فرهنگی تأکید دارد و معتقد است هیچ محصول فرهنگی خارجی نباید وارد کشور شود.

 

هر دو راهبرد، همان‌طور که تجربه کره جنوبی نشان می‌دهد، آسیب‌زا هستند. در گذشته، کره جنوبی برای حفاظت از فرهنگ بومی، سیاست بسته‌ای را در برابر تولیدات فرهنگی وارداتی، به ویژه از ژاپن و چین، اتخاذ کرده بود. اما با گذشت زمان و افزایش قدرت فرهنگی، این کشور فضای خود را باز کرد و توانست به یک قدرت فرهنگی جهانی تبدیل شود.

 

با توجه به وضعیت فعلی ایران، که هنوز قدرت فرهنگی صادرکننده ندارد، ضروری است سیاستی مبتنی بر کنترل و ممیزی اتخاذ شود. بدین معنا که اگر امکان اثرگذاری گسترده وجود ندارد، حداقل از تأثیرات منفی و سوء فرهنگ‌های خارجی بر جامعه جلوگیری شود. این روش، همان دیدگاه سوم است: استفاده از ظرفیت‌های دیگران همراه با مواجهه فعال و مقابله با آسیب‌ها، که به‌عنوان راهبرد مواجهه صحیح شناخته می‌شود.

 

مطالعات کیفی انجام شده در سال ۱۴۰۱ درباره طرفداران گروه موسیقی اکسو (که به آن‌ها اکسوال گفته می‌شود) نشان داد که هواخواهی این گروه‌ها، سبک زندگی و هویت نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در شکل‌گیری فرم‌های جدیدی از اجتماعات مجازی مؤثر است. اگرچه داده‌های این پژوهش معتبر است، اما برخی تحلیل‌ها در جمع‌بندی و راهبرد، دچار خطا شده‌اند. به‌طور مثال، پیشنهاد شده است برای مقابله با هالیوود، موج کره‌ای در ایران ترویج شود، در حالی که ماهیت موج کره‌ای به درستی شناخته نشده و این جریان، همان هالیوود با ظاهری متفاوت و حتی حساسیت کمتر است.

 

در برخی مقالات دیگر نیز پیشنهاد شده است که با همکاری سفارت کره جنوبی کنسرت‌های کی‌پاپ در ایران برگزار شود تا فضای نشاط و شادابی برای جوانان ایجاد شود. استدلال این مقالات بر علاقه‌مندی گروه‌ها به فرهنگ ایرانی و تجربه کشورهای دیگر، از جمله عربستان سعودی، است. اما چنین راهبردهایی می‌تواند بدون کنترل و نظارت دقیق، مخاطرات فرهنگی و اخلاقی برای جامعه به همراه داشته باشد و اصولاً با روش مواجهه فعال و مبتنی بر نقد و آسیب‌شناسی، ناسازگار است.

 

بنابراین، مواجهه مؤثر با موج کره‌ای نیازمند راهبردی میانه، فعال و هوشمندانه است که ضمن بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی موجود در جهان، از اثرات منفی و آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کند و زمینه‌ساز شکل‌گیری یک هویت فرهنگی بومی و مقاوم شود.

 

 

 

نگاه ساده‌لوحانه به جریان‌هایی مانند موج کره‌ای، می‌تواند منجر به برداشت‌های نادرست و تصمیم‌گیری‌های اشتباه شود. بدون ورود به نیت‌خوانی و قضاوت درباره اهداف تحلیلگران، باید تأکید کرد که بسیاری از تحلیل‌های خوش‌بینانه ناشی از شناخت ناقص جریان است.

 

در مطالعات معنویت‌پژوهی و آسیب‌شناسی جریان‌های انحرافی، یکی از اصول کلیدی، نگاه سیستمی و جامع است. این اصل بیان می‌کند که برای شناخت صحیح یک جریان، نمی‌توان تنها بخشی از آن را جدا کرد و صرفاً به جنبه‌های مثبت یا خنثی توجه نمود. به‌عنوان مثال، برخی جریان‌های انحرافی ممکن است فعالیت‌های ظاهراً مثبت مانند قرائت قرآن یا ارائه تفسیر داشته باشند. اگر تنها همین بخش را مشاهده کنیم، نتیجه‌گیری صحیح حاصل نمی‌شود. اما گاهی مصداق کلمه الحق و یراد به الباطل می باشد.

 

تحلیل جامع مستلزم بررسی کل مجموعه جریان است: سبک زندگی اعضا، ساختار تشکیلاتی، روابط میان رهبران و پیروان، سازوکارهای شست‌وشوی ذهنی و آسیب‌های وارد شده به مخاطبان. این عناصر به‌صورت یک بسته یکپارچه عمل می‌کنند و باید به‌صورت سیستمی دیده شوند.

 

بدیهی است که جریان‌های مورد بررسی، نقاط مثبت نیز دارند. همان‌طور که در روایات آمده است، این جریان‌ها ترکیبی از حق و باطل را به هم می‌آمیزند تا مخاطب را جذب کنند. در مورد گروه‌هایی مانند بی‌تی‌اس، ویژگی‌هایی مانند کار تیمی، هماهنگی، جذابیت بصری، نظم و انسجام، به‌عنوان نقاط قوت قابل مشاهده است. با این حال، مسئله این است که این نقاط قوت در مسیر خیر و تعالی هدایت نشده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را صرفاً مثبت تلقی کرد.

 

بنابراین، تحلیل صحیح جریان‌های فرهنگی و اجتماعی مستلزم نگاه جامع، سیستماتیک و آسیب‌شناسانه است تا هم نقاط قوت و هم مخاطرات آن‌ها به‌طور دقیق شناسایی شود و مبنای تصمیم‌گیری‌های فرهنگی و تربیتی قرار گیرد.