دین نه بنیانگذار، بلکه مُهذّب علوم انسانی است

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ابراهیم دادجو، دانشیار گروه معرفتشناسی پژوهشکده حکمت و دینپژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نشست نقد و بررسی کتاب واقعگرایی در علوم انسانی اسلامی، به تبیین مبانی نظری و نوآوریهای کتاب خود پرداخت و گفت: اسلامیسازی علوم انسانی حاصل چند دهه تلاش فکری پس از پیروزی انقلاب اسلامی است و دیدگاههای موجود در این حوزه از تأکید کامل بر امکان اسلامیسازی تا انکار مطلق آن گسترده است.
وی با بیان اینکه برای داوری درباره اسلامی بودن علوم انسانی، باید نخست مبانی فلسفی واقعیت و معرفت مورد بازبینی قرار گیرد، افزود: در فلسفههای معاصر، نوعی نسبیگرایی معرفتی حاکم است و علوم، بهویژه علوم انسانی، بر پایه پارادایمهای متنوعی تفسیر میشوند که امکان داوری مطلق میان آنها وجود ندارد. از اینرو، لازم است ابتدا هستیشناسی واقعیتها و سطوح آن مورد تحلیل قرار گیرد.
دادجو با اشاره به تقسیم واقعیتها به چهار سطح شامل واقعیتهای مادی و تجربی، واقعیتهای مجرد، واقعیتهای مربوط به قوانین حاکم بر عالم و واقعیتهای اعتباری انسانی تصریح کرد: بخش مهمی از موضوعات علوم انسانی در حوزهی اعتباریات انسانی قرار میگیرند و باید با درک درست از این قلمرو به داوری درباره دینی بودن یا نبودن آن پرداخت.
نویسنده کتاب در ادامه، در تحلیل معرفتشناسی علم اظهار داشت: دیدگاه رایج که علم را صرفاً تقرب به حقیقت میداند، کافی نیست؛ زیرا علم همواره در حال رشد است و گزارههای علمی تنها در مقام اثبات میتوانند به واقع نزدیک شوند.
وی تأکید کرد: علم را باید «حدس و اثبات» دانست، نه صرفاً حدس و ابطال؛ زیرا علم زمانی علمی است که بتواند واقعیتی را اثبات کند.
دانشیار گروه معرفتشناسی پژوهشکده حکمت و دینپژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود، با تقسیم علوم به چهار گروه تجربی، عقلی محض، عقلی غیرمحض و نقلی، جایگاه تأثیر دین را در هرکدام تبیین کرد و گفت: علوم تجربی و ریاضی بهدلیل روش تجربی و عقل صرف، دینی نیستند، اما در علوم عقلی غیرمحض مانند فلسفه و معرفتشناسی، دین میتواند اثرگذار باشد؛ زیرا این علوم با هدایت و جهتدهی انسان پیوند دارند. همچنین در علوم اجتماعی و رفتاری، دین میتواند در بخش تجویزی یا هنجاری تأثیر بگذارد، چراکه این بخشها متأثر از ارزشها و فرهنگ جامعهاند.
وی با جمعبندی دیدگاه خود تصریح کرد: دین نه بنیانگذار علوم انسانی است و نه بیتأثیر؛ بلکه نقش دین، تهذیب و پالایش علوم انسانی است.
دادجو گت: دین در حدود رسالت هدایت انسان، در علوم انسانی اثرگذار است و این تأثیر بهویژه در مباحث مربوط به ارزشها، غایت انسان و رفتارهای اخلاقی نمود دارد.