معنویت واقعی پاسخ خلأ درونی انسان مدرن است

به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، دکتر حمید مظاهری سیف، رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی در نمایشگاه نقد جریان‌های نوظهور معنوی که در حوزه علمیه دارالشفا برگزار شد، با تأکید بر چالش‌های ناشی از ظهور این جریان‌ها در چند دهه اخیر، گفت: برخی از این جریان‌ها حتی بسیار جنجال‌برانگیز بوده‌اند و پای آن‌ها به مسائل بین‌المللی نیز کشیده شده است.

 

وی به نمونه‌ای از این جریان‌ها اشاره کرد و افزود: در اوایل دهه نود، جریان عرفان حلقه در ایران شکل گرفت. این جریان به دلیل مسائل قضایی مورد توجه و حمایت برخی نهادهای خارجی قرار گرفت و اتحادیه اروپا، پارلمان کانادا و حتی پارلمان استرالیا موضع گرفتند و پرسیدند چرا در ایران آزادی برای این جریان‌ها وجود ندارد و چرا با افرادی که دنبال عرفان و معنویت هستند، مقابله می‌شود.

 

مظاهری سیف تأکید کرد: برخی از این جریان‌ها آرام و بی‌سر و صدا گسترش یافته‌اند و حتی برخی طلبه‌ها نیز به تبلیغ آن‌ها پرداخته‌اند. گزارش‌های دریافتی از نمایشگاه حاکی است که برخی طلبه‌ها صریحاً اعلام کرده‌اند که جریان‌هایی را تبلیغ می‌کنند که تابلوهایشان در لابی ابتدای سالن نصب شده است.

 

وی این وضعیت را یک مسئله جدی دانست و اظهار کرد: به نظر می‌رسد برخی افراد پاسخ روشن و مناسبی برای نیازهای معنوی‌شان دریافت نمی‌کنند. در این میان، شیطنت‌هایی هم وجود دارد و انگیزه‌هایی هست که افراد می‌خواهند مطابق با هواهای نفسانی خود به نیازهای معنوی پاسخ دهند. اما اگر پاسخ صحیح و سالم ارائه شود، تا حد زیادی گرایش به جریان‌های نوظهور کاهش پیدا می‌کند.

 

دکتر مظاهری سیف در ادامه توضیح داد: وقتی حقیقت در کنار باطل قرار گیرد، باطل دیگر جذابیت خود را از دست می‌دهد، به شرط آنکه حقیقت درست و جذاب ارائه شود و اثرگذاری خود را در زندگی افراد نشان دهد. اما خلأهایی وجود دارد که حتی قشر مذهبی نیز در تله این جریان‌های معنوی نوظهور گرفتار شده و برخی طلبه‌ها به مبلغ آن‌ها تبدیل شده‌اند.

 

وی افزود: این سؤال مطرح است که این خلأها چیست و اساساً معنویت چیست؟ چه پاسخی می‌توان ارائه داد؟ برخی ممکن است بگویند معنویت برای کسانی است که دین ندارند و کسانی که دین دارند نیازی به معنویت ندارند. اما واقعیت این است که حتی در جامعه‌ای که دین جریان دارد، باید درک واضحی از معنویت داشته باشیم تا بدانیم چه نیازهایی بی‌پاسخ مانده است و چرا برخی طلبه‌ها نیز در تله این جریان‌ها گرفتار می‌شوند.

 

مظاهری سیف به ریشه‌های گرایش مجدد انسان به معنویت اشاره کرد و گفت: حدود دو تا سه قرن پیش، انسان دین را به عنوان نهاد اجتماعی کنار گذاشت و آن را مزاحم زندگی خود دانست. ارزش‌های اخلاقی نیز به تدریج زیر پا گذاشته شد و فلسفه متعالی و الهی جای خود را به فلسفه مادی داد.

 

وی ادامه داد: نتیجه این شد که بشر ظاهراً فاتح و آزاد، این سنگرها را فتح کرد؛ دین و اخلاق را کنار گذاشت و امروز بسیاری از ارزش‌های اصیل اخلاقی و دینی از چشم مردم پنهان مانده است. حتی تصور چنین وضعیتی برای جامعه پنجاه سال پیش نیز ممکن نبود؛ اما در طول این چهل، پنجاه سال، رسانه‌ها، سینما، صنعت مُد و تبلیغات توانستند ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی را تغییر دهند و مردم را به دنبال لذت‌ها و خوشی‌های مادی سوق دهند.

 

دکتر مظاهری سیف گفت: انسان امروز هر چه می‌خواهد به دست آورده است؛ موانع را درهم شکسته و به ظاهراً کامیابی و خوشبختی دست یافته، اما در هر گام، با واقعیتی درونی مواجه می‌شود که با مسیر صرف لذت‌جویی و رفاه مادی سازگار نیست.

 

 

دکتر مظاهری سیف در ادامه به بررسی بحران معنوی و روانی انسان مدرن پرداخت و تأکید کرد: رفاه و امکانات مادی هرچقدر هم افزایش یابد، لزوماً به خوشبختی و آرامش واقعی نمی‌انجامد این در حالی ست که بسیاری تصور می‌کنند با افزایش امکانات، رفاه و خوش‌گذرانی، شادکام خواهند شد، اما ندایی در درونشان زمزمه می‌کند: با این‌ها به جایی نمی‌رسی؛ با این‌ها آرامش پیدا نمی‌کنی؛ با این‌ها به زندگی خوش و شاد دست نمی‌یابی.

 

رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی با اشاره به افزایش روزافزون افسردگی و خودکشی در میان افراد مرفه، مشهور و ثروتمند افزود: این خودکشی‌ها ناشی از فقر و تنگدستی نیست، بلکه خالی بودن درون افراد موفق و مشهور است. افسردگی امروز را حتی بیماری پولدارها می‌نامند؛ یعنی وقتی فرد تمام خواسته‌هایش را فراهم کرده و باید لذت ببرد، تازه افسرده می‌شود.

 

وی با اشاره به نمونه‌های عملی گفت: به آمار خودکشی هنرپیشه‌ها، خوانندگان و ستاره‌هایی نگاه کنید که پولدار، محبوب و موفق‌اند، اما در سن شصت سالگی و وقتی باید از ثمرات زندگی بهره ببرند، دست به خودکشی می‌زنند. دلیل آن خلأ درونی است که با ثروت و موفقیت رفع نمی‌شود.

 

این پژوهشگر دینی توضیح داد که کنار گذاشتن دین، عمل نکردن به اخلاق و جایگزینی فلسفه مادی به جای فلسفه الهی، انسان را به سمت یک مسیر بی‌نتیجه سوق می‌دهد. مسیر مادی، شادی حقیقی نمی‌آورد و چیزی در درون انسان باقی مانده که آرام نمی‌گذارد؛ این همان چیزی است که انسان امروز را وادار کرده واژه معنویت را به زبان بیاورد.

 

وی افزود: انسان وقتی به هدفی می‌رسد، فوراً از خود می‌پرسد: حالا چی؟ بعدش چی؟ اگر پاسخ نداشته باشد، افسردگی سراغش می‌آید. برخی می‌پذیرند که زندگی پوچ است، برخی دیگر به دنبال راه‌حل و هدف بالاتر می‌روند. اما این چرخه بی‌پایان ادامه دارد؛ انسان مدرن مدام دنبال چیزی است که از آنچه دارد و دیگران دارند، بیشتر باشد. حتی اگر ثروت و امکانات عظیم داشته باشد، باز هم احساس ناکامی می‌کند.

 

رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی، معنویت را پاسخ این خلأ دانست و بیان کرد: قلب ما حقیقتی بزرگ و نامحدود را می‌بیند، اما ذهن ما نمی‌تواند آن را باور کند. ما در جست‌وجوی آن نامحدود هستیم، به همین دلیل هرچه پیش می‌رویم، ناکام می‌مانیم. دنیا ظرفیت شادی مطلق را ندارد و معنویت از همین محدودیت و ناکامی انسان سر برمی‌آورد.

 

دکتر مظاهری سیف هشدار داد: برخی افراد مدعی پاسخ به این راز درونی هستند و با وعده‌های کاذب میلیون‌ها دنبال‌کننده جذب می‌کنند، بسته آموزشی می‌فروشند و سمینار برگزار می‌کنند، حتی اگر ادعایشان دروغ باشد.

 

وی تصریح کرد: جریان‌های معنوی نوظهور از خلأ دانشی و عدم انتقال حقیقت دینی تغذیه می‌کنند: رازهایی که قرآن، منابع دینی، روایات و دعاها به ما نشان داده‌اند، برای مردم آشکار نشده است. ما نه خودمان متوجه آن‌ها هستیم و نه آن‌ها را منتقل می‌کنیم.

 

 

دکتر حمید مظاهری سیف در ادامه به بررسی سردرگمی انسان معاصر میان جاذبه‌های دنیوی و معنوی پرداخت و تأکیدکرد: ناحیه شریفه وجود انسان، یعنی قلب و ظرفیت باطنی، برای مشاهده ملکوت و دریافت حقیقت الهی خلق شده است.

 

وی با استناد به آیات قرآن گفت: خداوند در آفاق و انفس، آیات خود را نشان داده است؛ در جهان بیرونی و در درون ما، تا انسان حقیقت را ببیند و کشف کند.

 

دکتر مظاهری سیف افزود: خداوند انسان را روی مرز جهان مرئی و نامرئی قرار داده است. همان‌طور که با حواس ظاهری این دنیا را می‌بینیم، با قلب و چشم و گوش باطنی نیز ملکوت، خداوند و عالم غیب را مشاهده می‌کنیم. این ظرفیت در همه انسان‌ها وجود دارد، اما اغلب ما غافلیم و توجه‌مان به ظاهر زندگی است.

 

دکتر مظاهری سیف توضیح داد: عالم غیب برای حواس ظاهری ما پنهان است، اما قلب انسان قادر به درک آن است و ایمان به غیب به معنای ایمان کورکورانه نیست: خدا ابتدا خودش را نشان می‌دهد، نور نبوت را نشان می‌دهد و بعد می‌گوید ایمان بیاور. نور امام زمان(عج) نیز ابتدا به قلب ما نشان داده می‌شود و سپس ایمان خواسته می‌شود.

 

وی با اشاره به دعای ندبه و تجارب معنوی گفت: هنگامی که با اشک و سوز و گداز برای ظهور امام زمان(عج) دعا می‌کنید، در حقیقت با چشم دل خود او را مشاهده می‌کنید. این بخشی از واقعیت وجود ماست که خدا، پیامبر و اهل‌بیت با هزار زبان به ما گفته‌اند، اما ما غافل مانده‌ایم و سرگرم ظاهر شده‌ایم.

 

دکتر مظاهری سیف همچنین به خلأ معنوی موجود در جامعه و ظهور معنویت‌های کاذب اشاره کرد: در زندگی‌مان سرگرم ظواهر دین هستیم؛ این غفلت باعث شده که معنویت‌های نوظهور به راحتی در میدان ظاهر شوند و کسی جلویشان نایستد.

 

رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی معنویت را یک دانش اسلامی دانست و افزود: شناخت معنویت یعنی شناخت خود: تو کی هستی، چه می‌بینی، چه درک می‌کنی و جهان را از چه زاویه‌ای می‌نگری. زندگی ما پر از لحظاتی است که خداوند ملکوتش را به ما نشان می‌دهد؛ لحظاتی که دل ما را به سوی خود می‌برد.

 

 

دکتر حمید مظاهری سیف در ادامه به موضوع اهمیت بعد باطنی و معنوی عبادات و اعمال دینی پرداخته و تأکید کرد: انسان معاصر در بسیاری موارد اعمال دینی همچون رمضان، حج و جهاد را خالی از معنا کرده و از درون تهی کرده است.

 

وی خاطرنشان کرد: بحث سر این نیست که هر نمازی که می‌خوانیم اگر جنبه معنوی‌اش کمرنگ شد، نماز نیست؛ موضوع اصلی، جذابیت دعوت دینی است و خدا و رسول هم دعوت را به این شکل انجام داده‌اند.

 

رئیس پژوهشکده مطالعات معنوی افزود: پیامبر نور و زنده است و همان لحظه‌ای که در نماز قلب ما از نور و یاد خدا پر می‌شود، این به واسطه عنایت پیامبر است. مرده نمی‌تواند کاری بکند؛ دعوت حقیقی و اثرگذار متعلق به پیامبر و اولیای زنده است.

 

مظاهری سیف با اشاره به ظرفیت باطنی انسان‌ها توضیح داد: ما با انسان‌هایی مواجهیم که نور الهی در وجودشان جاری است، قلبشان دعوت رسول‌الله را می‌شنود و جاذبه‌های ملکوتی را حس می‌کند، اما ذهنشان در مشغله‌های دنیوی گرفتار است. در این شرایط، ارائه یک ظاهر دنیایی به معنویت، نمی‌تواند عطش درونی را پاسخ دهد و معنویت‌های کاذب به راحتی وارد میدان می‌شوند و مردم را فریب می‌دهند.

 

وی هشدار داد: این خلأ بزرگ وجود دارد؛ ما باید معنویت را در خودمان و دین کشف کنیم و سپس در عرصه آموزش و تبلیغ ارائه دهیم. در غیر این صورت، عطش معنوی مردم همچنان در آتش معنویت‌های کاذب خواهد سوخت.

 

دکتر مظاهری سیف معنویت واقعی را بخشی جدانشدنی از زندگی دانست و افزود: لذت‌های مادی محدودند و نمی‌توانند انسان را به هدف نهایی برسانند. معنویت حقیقی وارد زندگی ما می‌شود و جلوه می‌کند، اما متأسفانه برخی افراد به اسم معنویت و درآمدزایی، مردم را گمراه می‌کنند و بهره‌های واقعی معنوی را از آن‌ها می‌گیرند.

 

وی در پایان تأکید کرد: عالم واقعی همان عالم غیبی است که در قرآن و روایات مطرح شده است. معنویت حقیقی در اجزای زندگی، در نمازها و در ارتباط با حضرت حجت(عج) و درک عالم غیب قابل تجربه است و با قلب احساس می‌شود.