مهندسی فرهنگی رسول الله در حفظ امت اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)» صبح امروز با حضور جمعی از اساتید، پژوهشگران و علاقه‌مندان در سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی – دفتر قم برگزار شد. در این همایش دکتر اصغر منتظرالقائم عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به تشریح محورهای مهندسی فرهنگی پیامبر اکرم(ص) در حفظ انسجام امت اسلامی پرداخت و نکات مهمی درباره سازوکارهای تمدنی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن حضرت بیان کرد.

منتظرالقائم با تأکید بر شرایط اجتماعی و سیاسی عربستان پیش از ظهور اسلام گفت: جامعه عرب در دوره جاهلیت جامعه‌ای قبیله‌ای بود که قدرت و ثروت بر اساس نسب و پیوندهای خویشاوندی تقسیم می‌شد. در شهرهایی مانند مکه و یثرب غارت و کشتار برای کسب غنیمت امری رایج بود و تعاملات انسانی بیشتر مبتنی بر رقابت و خشونت بود.

وی افزود: با ظهور اسلام پیامبر اکرم(ص) توانستند با بهره‌گیری از اخلاق نیکو، گفتار سنجیده و پرورش نسل جوان نه تنها این ساختارهای قبیله‌ای را تغییر دهند بلکه زمینه‌ساز تمدنی شوند که بعدها اسلام را فراتر از مرزهای عربستان صادر کرد. این موفقیت ناشی از ترکیبی از ویژگی‌های شخصیتی، آموزش مستمر و هدایت معنوی بود.

دکتر منتظرالقائم هجرت پیامبر(ص) به مدینه را نقطه عطفی در فرآیند تمدن‌سازی اسلامی دانست و توضیح داد: هجرت پیامبر(ص) آغاز شکل‌گیری تمدن نوینی بود. مدینه به عنوان یک شهر مفهوم معرفتی و تمدنی پیدا کرد و اولین اقدام تمدنی پیامبر(ص) ساخت مسجد بود. مسجد نه تنها مرکز عبادت بلکه محور زندگی شهری و اجتماعی شد. پیرامون مسجد خانه‌ها و محله‌ها شکل گرفتند و الگوی جدیدی از شهرسازی اسلامی ایجاد شد.

پایه تقویت همبستگی و روابط تمدنی مسلمانان

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به مراسم عقد اخوت بین مهاجران و انصار گفت: خواندن عقد اخوت موجب تقویت همبستگی و ایجاد پایه‌های روابط تمدنی میان مسلمانان شد. پیامبر(ص) برای مقابله با عوامل تفرقه از ابزارهای سیاسی و نظامی استفاده کردند و آموزه‌های قرآنی نیز به تبیین و روشن‌سازی تعالیم دینی و ایجاد وحدت کمک شایانی کرد.

وی یکی از مهم‌ترین پیشران‌های تمدنی در اندیشه نبوی را خانواده دانست و افزود: خانواده به عنوان بنیادین‌ترین نهاد اجتماعی، نقش اصلی در تمدن‌سازی داشت. هویت انسانی و اسلامی مسلمانان، همکاری و تعامل اجتماعی و پرورش اخلاق و فضایل انسانی از محورهای اصلی این تمدن نوپا بود.

منتظرالقائم همچنین نظام‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی پیامبر(ص) را ابزارهای اساسی تمدن‌سازی معرفی کرد و توضیح داد: نظام فرهنگی پیامبر(ص) بر عبودیت، تزکیه، مبارزه با بت‌پرستی، ترویج اخلاق اسلامی و تقوا استوار بود. همچنین مبانی فقه سیاسی مانند جهاد، تولی و تبری و مناسک حج نیز در چارچوب این نظام فرهنگی تبیین می‌شد. در روایات آمده است که ایمان انسان کامل نمی‌شود مگر آنکه آنچه برای خود می‌پسندد برای دیگران نیز بپسندد و قرآن کریم در آیه 152 سوره آل عمران روحیه نرم و عطوفت پیامبر(ص) را نشان می‌دهد.

وی با اشاره به ارزش انسانی و رشد فردی در جامعه اسلامی گفت: پیامبر(ص) با ارزش‌گذاری برای انسان‌ها و فراهم کردن زمینه رشد فردی توانستند جامعه‌ای پایدار و منسجم ایجاد کنند. دستیابی به تمدن اسلامی نیازمند پیشران‌هایی مانند فرهنگ شهادت‌طلبی، مبارزه با پایگاه‌های شرک و ایجاد آرمان‌شهری است که سلامت معنوی و جسمی افراد را تضمین کند. در چنین جامعه‌ای انسان‌ها خویشتن خویش را به عنوان خلیفه الهی می‌شناسند و مسئولیت اجتماعی خود را به درستی ایفا می‌کنند.

نظام سیاسی برای انسجام امت اسلامی

منتظرالقائم به اهمیت ایجاد نظام سیاسی برای همبستگی امت اسلامی نیز اشاره کرد و افزود: پیامبر(ص) همواره به نوع‌دوستی، رعایت اصول انسانی و عدالت تأکید داشتند. در جنگ‌های پیامبر(ص) شمار تلفات بسیار محدود بود؛ کمتر از ۲۰۰ نفر از یاران ایشان به شهادت رسیدند و کمتر از ۴۰۰ نفر از دشمنان کشته شدند که نشان‌دهنده رعایت اخلاق و حفظ جان انسان‌ها حتی در شرایط جنگ بود.

وی در پایان سخنان خود تأکید کرد: مهندسی فرهنگی پیامبر(ص) شامل مجموعه‌ای منظم از اقدامات اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود که پایه و اساس تمدن اسلامی را شکل داد. پیامبر(ص) با آموزش انسان‌ها، ایجاد نهادهای اجتماعی، تقویت خانواده، تأسیس مسجد به عنوان کانون شهر و نظام سیاسی و فرهنگی نه تنها امت اسلامی را حفظ کردند بلکه مسیر توسعه تمدنی را برای نسل‌های بعدی فراهم نمودند.

همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)» با حضور کارشناسان حوزه علوم دینی و اجتماعی ادامه یافت و سخنرانان دیگر نیز به بررسی نقش آموزه‌های نبوی و علوی در ایجاد وحدت و انسجام امت اسلامی پرداختند.