امکان‌سنجی دقیق؛ گام نخست ایجاد سکوهای مشترک جهان اسلام

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سید مرتضی اسماعیلی طبا مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست علمی "امکان‌سنجی ایجاد سکو‌های مشترک با کشورهای جهان اسلام؛ با تاکید بر سکو‌های ارتباطی" که روز شنبه در ساختمان مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی برگزارشد، اظهار داشت: این سکوها اگر بتوانند عملاً اجرایی شوند، بسیار مهم هستند، همچنین نکته مهم دیگر این است که مخاطبان بتوانند به درستی از آن‌ها استفاده کنند و موجب نوعی تحول و پیشرفت مثبت شوند. بنابراین لازم است اشکالات مسیر شناسایی و برطرف شوند تا هدف نهایی که اجرای بهتر مباحث علمی و پیشرفت کار است، محقق شود.

وی افزود: امکان‌سنجی برای ایجاد سکوهای مشترک بین جهان اسلام، با تأکید بر سکوهای ارتباطی، اهمیت بسیاری دارد، من در تعاریف مربوط به این سکوها مواردی را دیده‌ام و مبانی نظری که تدوین شده قابل توجه است، البته از همان ابتدا روش‌هایی مورد استفاده قرار گرفت که شامل تحلیل‌های کیفی و کمی بوده است، اما مشخص نیست که منظور دقیق از روش کمی چیست و همچنین، مصاحبه‌هایی انجام شده بود، اما متاسفانه تعداد کافی از کارشناسان و خبرگان در دسترس قرار نگرفتند، این مسئله باعث شد که مراحل تحلیل طولانی‌تر شود.

مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان در ادامه توضیح داد: موضوعات فرهنگی و اختلاف‌نظرهای موجود بین کشورها نیز باید شفاف‌سازی شوند. در همین راستا از مصاحبه‌ها پرسشنامه‌هایی استخراج شد تا استراتژی‌های مورد نظر اولویت‌بندی شوند. نیاز است که روش‌های دقیق‌تری مثل مصاحبه‌های عمیق‌تر یا بازگشتی مورد استفاده قرار گیرد تا نتیجه‌گیری‌ها دقیق‌تر صورت گیرد.

اسماعیلی طبا افزود: یکی از مسائل کلیدی مطرح‌شده این است که مخاطب اصلی این طرح چه کسانی هستند: دولت‌های اسلامی، ملت‌های اسلامی یا هر دو؟ همچنین جایگاه بخش خصوصی و دولت‌ها، چه در ایران و چه در سایر کشورهای اسلامی، باید روشن شود. همکاری این دو بخش برای موفقیت یک پلتفرم مشترک ضروری است، ضمن اینکه نیاز است بررسی شود که آیا تاکنون نمونه مشابهی از یک پلتفرم مشترک در سایر کشورها (چه اسلامی و چه غیراسلامی) وجود داشته که موفق بوده باشد؟ اگر پاسخ مثبت است، باید شیوه موفقیت آن بررسی شود.

وی اشاره کرد: در اسناد ارائه‌شده بخش کلیدی همچون کلمات مهم یا ساختار علمی استاندارد مقاله رعایت نشده بود. سؤالات مصاحبه نیز اگر دقیق مطرح شود به یافته‌های دقیق‌تری منجر خواهد شد؛ اما اگر اشکال داشته باشد، طبیعتاً نتیجه نهایی با خطا همراه خواهد بود. به همین دلیل توصیه می‌شود روش علمی‌تری اتخاذ شود تا امکان‌سنجی برای ایجاد یک پلتفرم مشترک به شکل مناسب‌تری انجام گیرد.

اسماعیلی طبا بیان کرد: مصاحبه نوعی ابزار تحقیقاتی است که معمولاً برای جمع‌آوری اطلاعات از طریق گفت‌وگو با یک یا چند نفر استفاده می‌شود و در بحث‌هایی مانند این، پیشنهاد می‌شود ابتدا مصاحبه‌ای عمیق انجام شود تا شاخص‌ها و چارچوب‌های لازم تعریف و داده‌های اولیه جمع‌آوری شوند. روش‌هایی مانند تکنیک دلفی نیز می‌توانند ابزاری مفید برای سازمان‌دهی و تحلیل نتایج باشند.

مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان افزود: در این فرآیند ضرورت دارد که مفاهیم به روشنی تعریف شوند. برای مثال، "نقاط قوت" و "فرصت‌ها" باید به درستی از یکدیگر تفکیک شوند. نقاط قوت به عوامل درونی اشاره دارند؛ مانند منابع انسانی، قوانین داخلی، بودجه‌، ساختار سازمانی و فرهنگ سازمان. از سوی دیگر، فرصت‌ها عواملی هستند که در محیط خارجی وجود دارند و می‌توانند برای سازمان مزیت ایجاد کنند، مانند تعامل با دولت، مراکز علمی یا نهادهای بین‌المللی.

مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان بیان کرد: همچنین تهدیدها و ضعف‌ها باید مشخص شوند. ضعف‌ها عمدتاً به کمبودها یا مشکلات درونی اشاره دارند، در حالی که تهدیدها عواملی بیرونی هستند که می‌توانند مانع پیشرفت شوند. برای تحلیل دقیق این عوامل، استفاده از ابزارهایی مانند ماتریس SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) پیشنهاد می‌شود.

اسماعیلی طبا یادآور شد: در زمینه ایجاد پلتفرم‌های مشترک میان کشورهای اسلامی، لازم است راهبردها به سه بخش اصلی تقسیم شوند: نخست، راهبردهای محتوایی که شامل تعیین موضوعات و پیام‌هایی است که باید منتقل شوند؛ دوم، راهبردهای ساختاری و شکلی که به طراحی ساختارهایی می‌پردازند که قادر به پاسخگویی به نیازها باشند؛ و سوم، راهبردهای گفتمانی که هدف آن نزدیک‌تر کردن گفتمان‌های مختلف کشورها از طریق تقریب فرهنگی و برگزاری گفت‌وگوهای مستمر است.

وی تصریح کرد: انتخاب بستر مناسب خود یک چالش کلیدی است؛ چرا که باید مشخص شود کدام شبکه یا فضای دیجیتال امکانات بهتری برای تحقق اهداف مدنظر ارائه می‌دهد. همچنین، بایستی سازوکارهایی برای تعیین اولویت‌ها و قابلیت‌های هر گزینه تدوین شود.

اسماعیلی طبا تاکید کرد: برای موفقیت در طرح‌های این چنینی، باید به دو نکته مهم توجه داشت: نخست امکان‌پذیر بودن ایده‌ها و دوم سازگاری موضوعات با اولویت‌های کشورها، به همین دلیل، تعامل منسجم با اعضای مشارکت‌کننده و ایجاد زیرساخت‌های اجرایی الزامی است.

وی افزود: راهبردها باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند به ایجاد همگرایی میان کشورهای اسلامی کمک کنند و این امر مستلزم تعیین دقیق اهداف، توافق بر موضوعات مشترک و تعیین شاخص‌های اجرایی قابل اندازه‌گیری است.

مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان، گفت: برای تحقق یک هدایت مؤثر در ارائه طرح‌ها و پیشنهادات، نیاز است تا فرآیندها و اولویت‌ها به‌طور دقیق تعیین شوند. نخست، موضوع اصلی باید شفاف باشد و سازوکارها و نحوه توافق بر محتوای آن به‌درستی تعیین شود، نقش بخش خصوصی در این مدل پیشنهادی بسیار مهم است و اگر قرار باشد این مدل راهکاری بلندمدت ارائه دهد، لازم است که وظایف و جایگاه بخش خصوصی کشور به روشنی مشخص شود، همچنین، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری که این پلتفرم مشترک را مطرح می‌کند، باید ساختاری ارائه دهد که تمامی ابعاد اجرایی طرح را پوشش دهد و همه سازوکارهای مرتبط با آن روشن باشد.

وی اظهار کرد: برای شروع، می‌توان از همکاری با کشورهای محدودتر و نزدیک‌تر آغاز کرد؛ کشورهایی که از نظر فکری و اجرایی بیشترین شباهت و همسویی با این طرح دارند، اجرای یک پلتفرم مشترک در میان ۵۷ کشور ممکن است به دلایل متعدد مانند تفاوت در گفتمان‌ها، چالش‌های مالی، اقتصادی، زیرساختی و غیره پیچیده باشد، بنابراین، وجود یک طرح دقیق که به همه این ابعاد توجه کرده و راه‌حل‌های مؤثر ارائه نماید، ضروری به نظر می‌رسد.

اسماعیلی طبا، بیان کرد: همچنین لازم است هنگام تدوین راهبردها، ضعف‌ها و قوت‌ها و حتی تهدیدهای احتمالی به‌صورت علمی و منطقی مورد بررسی قرار گیرد، این راهبردها باید اصلاح شوند تا از هرگونه اشتباهی جلوگیری شود و راهکارهای پیشنهادی نیز باید سازوکار اجرایی دقیق داشته باشند و حاوی پیشنهادات عملی برای تصمیم‌گیری مشترک باشند و در نهایت، هدف اصلی از این تلاش‌ها باید رسیدن به نتایجی باشد که بتواند منافع ملموسی برای کشورهای مشارکت‌کننده به همراه داشته باشد.