وحدت روح مشترک ادیان

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، امروز، سالروز ولادت حضرت عیسی(ع) است؛ پیامبری عظیم‌الشأن و اولوالعزم که به حکم قرآن و روایات اسلامی، جایگاه بلندی نزد پروردگار دارد؛ پیامبر بزرگی که ولادت و عروجش، هر دو معجزه الهی و نشانه‌ای برای اهل ایمان است. ما مسلمانان، بر اساس آموزه‌های قرآنی، از حضرت عیسی(ع) و مادر پاکدامن و بزرگوار او، حضرت مریم(س) به نیکی یاد می‌کنیم، در تکریم آن‌ها می‌کوشیم و معتقدیم که پیروان ادیان الهی، می‌توانند با تکیه بر آموزه‌های انبیا(ع)، در کنار یکدیگر، با وحدت و هم دلی  و به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند و در پرتو همین وحدت می‌توانند در برابر مستکبران جهانی ایستادگی کنند.

خلقت حضرت‌ عیسی(ع)

روزی مریم از اهل خویش کناره گرفت و به مکانی در‌ مشرق‌ بیت‌المقدس رفت و از همه خویشانش‌ بـه‌ کنج‌ تنهایی محتجب و پنهان شد. در این هنگام‌ خدای‌ متعال «روح» را به سوی مریم فرستاد.

«روح» به صورت بشر کاملی برای مریم مجسم شد و به‌ او گفت: «من فرستاده پروردگار تو هستم‌ و برای بخشیدن‌ پسری‌ پاک که پدر ندارد، به اذن الهی به‌ سوی‌ تو آمده‌ام. آنگاه به مریم بشارت داد که به زودی از فرزندش معجزات‌ باهره‌ای‌ ظاهر می‌شود و خداوند او را‌ به «روح القدس» تأیید می‌کند. همچنین‌ کتاب‌ و حکمت و تورات و انجیل‌ به او می‌آموزد و او را با آیات و نشانه‌های آشکار به سوی‌ بنی‌ اسرائیل خواهد فرستاد.» روح، داستان عیسی‌ را‌ برای‌ مریم گفت و سپس‌ در او دمید. مریم مانند سایر‌ زنـانی‌ کـه حامله می‌شوند، به فرزند خود حامله شد (16 تا 20 مریم و 40 تا 44 آل‌ عمران).

مریم‌ در مکانی دور، خلوت گزید و چون‌ او‌ را درد‌ زاییدن‌ فرا رسید، زیر‌ شاخ درخت خرمائی رفت‌ و از شدت غم و اندوه با خود گفت: کاش پیش از این مرده بودم و از‌ صفحه دل‌ها نامم فراموش شده بود. در‌ آن‌ حال (روح‌ القدس‌ یا‌ فرزندش عیسی) او را‌ ندا‌ داد: «غـمگین مباش که خدا از زیر قدم‌ات چشمه آبی جاری نمود و تنه درخت را‌ حرکت‌ بده‌ تا از آن برایت رطب تازه فرو ریزد، از‌ این‌ رطب‌ تناول‌ کن‌ و از آن چشمه بیاشام و چشم خود (به عیسی) روشن دار». اگر از جـنس بشر کسی را دیدی (به اشاره) به او بـگو: «من برای خدا نـذر روزه سکوت کرده‌ام و با‌ هیچکس (تا پایان روزه‌ام) سخن نمی‌گویم». (22 تا 26 مریم)

پس از تولد نوزاد، مریم فرزند خود را برداشت و به سوی قومش بازگشت. چون قومش او را به آن حال دیدند، مشغول طعن و سرزنش او شدند و گفتند: «ای‌ مریم عجب کار منکر و شگفت‌آوری کردی! ای خواهر هارون، تو نه پدری ناصالح و نه مادری بدکار داشتی (کـه تو خود چنین کاری را مرتکب شدی).

مریم پاسخ آنان‌ را‌ به اشاره، به طفل حواله کرد. آنها گفتند: «ما چگونه با طفل گهواره‌ای سخن بگوییم؟ «طفل (به امر خدا به زبان آمد) و گفت: «من بنده خاص خدایم که‌ مرا‌ کتاب آسمانی و شرف نبوت‌ عطا‌ فرموده، هرکجا که باشم مرا مبارک (مایه رحمت الهی) گردانیده و تا زنده‌انم به نماز و زکات سفارش نموده و همچنین به «نیکوکاری با مادر» توصیه فـرموده و مرا‌ ستمکار‌ و شقی نگردانیده است. روز‌ ولادت‌ و مرگ و همچنین روزی که برانگیخته شوم، سلام و درود حق بر من است» (27 تا 33 مریم).

خدا محوری، موضوع اصلی کل ادیان

همه ادیان به نوعی به وجود خدا، خالق اصلی جهان و عالم هستی و نیز معبود اصلی و واقعی انسان اعتراف دارند. ادیانی که خدا و عبادت و نیایش در قلمرو آنها وجود ندارد، در حقیقت دین نیستند، بلکه مکتبهایی فلسفی یا اخلاقی یا اجتماعی، به شمار می روند. مؤسسان و پیشوایان آن مکاتب، فلاسفه و مصلحان بشری بوده اند که هر کدام به گونه ای با فکر و اندیشه خود، درصدد اصلاح جامعه و ملت یا امت خویش برآمده اند، و خود را نماینده خدا نمی دانسته اند، هر چند برخی از آنها اگر دعوت به خدا نکرده اند، خدا را هم نفی ننموده باشند. آیین کنفسیوس از این قبیل است. و همچنین آیین بودا در اصل، یک مکتب اخلاقی بوده است و ابتداء دعوت به خدا یا عبادت خدا در آن وجود نداشته، اما بعدا خود بودا، به جای خدا در ادیان آسمانی که بر وحی و نبوت تاکید داشته اند، مورد پرستش قرار گرفته، و آیین او توسط پیروانش به صورت دین درآمده است.

مکتب های فلسفی مادی نیز که از قدیم الایام در یونان وجود داشته و بعدا در غرب به صورتهای گوناگون ظهور نمودند از جمله مکتب «ماتریالیسم » که براساس فلسفه مادی نظام اقتصادی را بنا نهاد، این ها نیز از قلمرو ادیان، خارج اند و جزء مکاتب فلسفی و یا اجتماعی و یا سیاسی و اقتصادی به شمار می روند.

مکتبهای کلامی گوناگون، در همه ادیان الهی وجود دارند که عمدة ناشی از طرز استنباط و تفکر علما و پیشوایان آن ادیان است. و به هر حال، باید آنها را مذاهب و یا مکتبهای دینی به حساب آورد.

وحدت ادیان الهی دراصول کلی از دیدگاه قرآن

راجع به وحدت دین نزد خداوند دو عنوان در قرآن دیده می شود: اول: تسلیم و اخلاص لله. در این زمینه قرآن بسیار بحث کرده است از جمله می گوید: «ان الدین عندالله الاسلام » آل عمران /19. همانا دین نزد خدا منحصر به اسلام است.

«و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه » آل عمران /85. هر کس بجز اسلام، دینی را بجوید از او پذیرفته نیست. «و من احسن دینا ممن اسلم وجهه لله و هو محسن » نساء /125. چه کسی دینش بهتر است از کسی که روی خویش را تسلیم خدا کرده و نیکوکار است.

شاید برخی از دو آیه اول چنین تصور کنند که دین حق فقط «دین اسلام » است، خیر، مراد از اسلام در این دو آیه همان معنی آیه سوم است یعنی تسلیم لله. در نهج البلاغه آمده است «الاسلام هو التسلیم » نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه 125، اسلام همان تسلیم لله است. آیات قبل و بعد از این دو آیه گواه این معنی است.

کلمه «اسلام » مصدر از فعل «اسلم » است، این فعل به معنی خضوع، تسلیم شدن، تسلیم کردن چیزی به دیگری، داخل شدن در سلم و صلح و اخلاص آمده است. تعبیر از حقیقت دین به اسلام با همه این معانی سازگار است بخصوص با معنی تسلیم و اخلاص که در آیه سوم بدان تصریح شده است.

توضیح مطلب آن است که دین را خداوند برای دو هدف اصلی قرار داده است: 1 - توحید خالص پروردگار، و تصفیه ارواح و پاک کردن عقول از اعتقادات فاسده و از عقیده بستن به یک نوع سلطه غیبی برای مخلوقات، که بشر را در برابر قدرت آنها بر تصرف در کاینات خاضع می کند و انسان را به پرستش مخلوقات وادار می نماید، چیزی که در غالب ادیان شرک آمیز وجود است.

2 - تصفیه قلوب از اخلاق رذیله و نیات شر، و آن گاه واداشتن نفوس به اخلاص عقیده و تسلیم در برابر خدا و صدق نیت و حسن سلوک نسبت به بشر.

این دو امر، روح دین است که قرآن از آن به «اسلام » تعبیر کرده است و این امر را به بسیاری از انبیای الهی نسبت داده است مانند آیه «اذ قال له ربه اسلم قال اسلمت لرب العالمین » بقره /131. هنگامی که پروردگار ابراهیم به او گفت تسلیم شو، ابراهیم گفت: تسلیم پروردگار جهانیان شدم.

دوم: دین فطری. قرآن راجع به فطری بودن دین بارها سخن گفته است از جمله در آیه ذیل: «فاقم وجهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها لاتبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم » روم /30. روی خود را به سوی دین حنیف استوار بدار، که آن فطرت خدا است که مردم را بر آن فطرت آفریده است و آفرینش خدا تغییرپذیر نیست و این همان دین پایدار الهی است.

فطرت، یعنی جبلت، خلقت و طبیعت اصلی آدمی که ساختار وجود او است. کلمه حنیف به معنی میانه و حد اعتدال است پس دین خدا که قابل تبدیل و تغییر نیست، مطابق فطرت انسان است و همواره حنیف و معتدل و دور از افراط و تفریط است، معلوم است که همه انسانها با همین فطرت آفریده شده اند، پس دین فطری حقیقتش همواره برای همه انسانها یکی است.

با توجه به این دو ملاک برای وحدت دین نزد خدا: «تسلیم و اخلاص در برابر خدا و فطری بودن و اعتدال دین »، باید دریافت حقیقت دین حق، واحد است، برای اثبات همین حقیقت، قرآن به وحدت ادیان الهی، اصرار دارد:

حقیقت دین، تسلیم و اخلاص در برابر خدا و سلم و صلح در برابر خلق است. «شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا والذی اوحینا الیک و ما وصینا به ابراهیم و موسی و عیسی ان اقیموا الذین ولا تتفرقوا فیه » شوری /13. خداوند برای شما مسلمانها دینی را قرار داد که به نوح پیغمبر توصیه کرد و آنچه به تو وحی کردیم و آنچه که ابراهیم و موسی و عیسی را بدان توصیه کردیم که دین را استوار بدارید و در آن تفرقه روا ندارید.

استکبارستیزی در پرتو وحدت ادیان

در جوهره ادیان الهی استکبارستیزی وجود دارد. از این رو همه انبیاء الهی موظف بودند مقابل استکبار زمانه قیام کنند زیرا نمی شود انسان مومن باشد ولی استکبار ستیز نباشد.

حضرت عیسی (ع) جریان تبلیغ خود را در دو جبهه شامل استکبار رومیان و علمای منحرف یهود ادامه می داد که پیامبر گرامی اسلامی نیز در دوران خود با این مسایل و مشابه آن مواجه بود. بنابر این طاغوت ستیزی و مبارزه با استکبار از مهمترین نقاط اشتراک ادیان الهی است.

 از این جهت پیروان ادیان می توانند با تمسک به وحدت ذاتی ادیان این راه اتحاد و همبستگی را در پیش گیرند و با تمرکز بر نقاط مشترک راه صلح و زندگی مسالمت آمیز با همه ملت ها را در پیش گیرند و همچنین با استکبار به مقابله بر خیزند.

محمدحسین جلال الدینی