شماره ۳۸ فصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 38 فصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و مدیرمسئولی نجف لک زایی با سردبیری حمید پارسانیا منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 224 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تبیین جامعه شناختی زیارت اربعین و کارکردهای اجتماعی آن

شمس اله مریجی

چکیده: زیارت اربعین حسینی (ع)، از همان اولین چله پس از حادثه غمبار و دهشت‌انگیز با زیارت جابر بن عبدالله انصاری، به پشتوانه گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به‌تدریج در فرهنگ شیعی به‌عنوان یکی از عناصر تأثیرگذار جای گرفت و پس از نزدیک به چهارده قرن، به‌عنوان یکی از هنجارهای اجتماعی در جوامع شیعی و اسلامی مطرح شد. این زیارت در دهه اخیر نیز عمومیت بیشتری پیدا کرده است، تا جایی که امروزه شاهد حضور پیروان ادیان ابراهیمی، در جمع زائران اربعین هستیم. بی‌تردید مطالعه این واقعه عظیم اجتماعی با رویکردهای متعدد می‌تواند پرده از آن بردارد و فوائد مادی و معنوی پنهان آن را برای جامعه بشری و دینی، به‌ویژه شیعی آشکار کند. نگارنده در نوشتار پیشِ رو، این حقیقت اجتماعی را با رویکرد جامعه‌شناختی، با روشی اسنادی و بهره‌گیری از استناد شواهد و داده‌های عینی، بررسی کرده است، تا ابتدا وجوه جامعه‌شناختی این زیارت مهم و ماندگار را شناسایی کند و سپس کارکردهای اجتماعی مهم آن را به تصویر بکشد تا شاید بتواند در شناساندن این حقیقت نورانی قدم کوچکی بردارد و صد البته در دفتر محبان حسینی و زائران اربعین ثبت نام کرده باشد، انشاءالله.

مؤلفه‌های جامعه صالح در اندیشه امام موسی صدر

وحید پاشایی؛ سمیرا علمدار علی اکبری

چکیده: تبیین تئوریک جامعه صالح و مدینه فاضله همواره یکی از دغدغه‌های اندیشمندان بوده و تلاش برای برپایی آن مهم‌ترین هدف مصلحان اجتماعی را تشکیل داده است. در این مقاله که براساس روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته، کوشش شده است براساس نوشته‌ها و آثار برجای‌مانده از امام موسی صدر به‌عنوان یکی از مصلحان اجتماعی دین‌مدار، مؤلفه‌های مختلف جامعه صالح ترسیم شود. مؤلفه‌های الهیاتی، انسان‌شناختی، جامعه‌شناختی و اخلاقی مهم‌ترین پایه‌های تفکر اجتماعی او را تشکیل می‌دهند که برونداد آن جامعه‌ای مبتنی بر اندیشه توحیدی است که همه آحاد آن جامعه ضمن برابری در مقابل قانون به دلیل برابری در آفرینش از کرامت، آزادی، مساوات و عدالت برخوردارند که افراد را به سوی هدف مشترک متعالی و الهی رهنمون می‌سازد. جامعه به‌مثابه یک پیکر واحد در سایه حق‌مداری و وجود فضای تربیتی مناسب به پویایی همه‌جانبه اقتصادی و اجتماعی منجر خواهد شد که ازبین‌برنده رکود و بی‌عدالتی خواهد بود.

رویکردی نظری به مسئله رابطۀ دین و تمدن

سید رضا مهدی نژاد

چکیده: مسئله رابطۀ دین و تمدن از جمله موضوعات بنیادینی ‌است که به‌رغم اهمیت بسیارآن، چندان که باید با رویکردی نظری بررسی نشده است. نوشتار حاضر درصدد است از منظری تئوریک به این موضوع بپردازد و با روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که نوع نگرش به رابطۀ دین و تمدن وگسترۀ آن تابع کدام متغیرهای کلیدی است. بنابر یافته‌های این تحقیق، دو متغیر اساسی در این جهت دخیل‌اند: نخست نوع نگرش به دین و قلمرو آن، و دوم نوع تعریف از تمدن و ابعاد آن. از یکسو،

نوع رویکرد حداکثری یا حداقلی در تعیین قلمرو دین، به‌صورت مستقیم در تعیین نسبت آن با تمدن اثرگذار است. از سوی دیگر تعریف تک‌بعدی یا دوبعدی در تعریف تمدن در تعیین نوع و میزان رابطۀ آن با دین نقش دارد. از تضارب این نگرش‌ها با یکدیگر، سه دیدگاه حداکثری، حداقلی و منفی درباره رابطۀ دین و تمدن به دست می‌آید که هر کدام از منظری متفاوت این رابطه را تحلیل می‌کنند.

تفکر اجتماعی در غرب‌‌شناسی از منظر علامه طباطبایی ره

نصرا... آقاجانی

چکیده: علامه طباطبایی به جهت معاص  رت با مسائل چالشی دنیای مدرن و پیامدهای آن در جهان اسلام، به بررسی تطبیقی و مقایسه‌‌ای اسلام و غرب در بسیاری از مسائل و موضوعات دینی، فلسفی، اجتماعی و تمدنی پرداخته است. این ورود شایسته‌‌ ایشان به‌مثابه یک فیلسوف در حوزه غرب‌‌شناسی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی ابعاد روشی علامه در غرب‌‌شناسی، بازشناسی نسبت ما با غرب، بررسی برخی از ابعاد مهم غرب‌‌شناسی علامه، مسائل مهمی هستند که در این تحقیق با مراجعه به آثار علامه دنبال می‌شود. ایشان با تحلیل پدیده غرب‌‌زدگی، غرب‌‌شناسی صحیح را با تفکر اجتماعی ممکن می‌‌داند و با بهره‌‌گیری از روش مقایسه‌‌ای یا تطبیقی، با رویکردی اجتماعی و با توجه به بنیان‌‌های نظری غرب، مؤلفه‌‌های چهره بیرونی و درونی غرب را نمایان می‌‌سازد. پیامد معرفتی وثنیت مدرن، در محدودساختن علم به رویکرد حسی و پیامد گرایشی آن، در محصورکردن لذت‌ها و گرایش‌‌ها در امور پست مادی دنبال می‌شود. این مادیت تاریخی که ریشه در کلیسا و مسئله حلول دارد، با شعار خرافه‌‌زدایی به بسط خرافه در تمدن غربی انجامیده است. سرانجام عنصر لیبرالیسم و فردگرایی، تفکر غربی را از «مجرای عقلی» به «مجرای احساسی و عاطفی» کشانده و صورت‌‌گرایی و تزلزل پایگاه اخلاقی و ارزشی‌‌های انسانی را سبب شده است.

صورت‌‌بندی مؤلفه‌‌های رسانه تراز انقلاب ‌اسلامی از نگاه رهبران و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران

کاظم مؤذن؛ حسین مهربانی فر؛ حسین مهدی پور

چکیده: ‌یکی از نیازهای محوری تمامی رسانه‌‌های فعال در جمهوری اسلامی ایران در مسیر پیشرفت و تعالی جامعه، شناخت بایسته‌‌های عملکرد رسانه‌‌ها در منظومه گفتمان انقلاب ‌‌اسلامی است که بخش مهمی از آن ریشه در اسناد بالادستی و دیدگاه سیاست‌گذاران عالی دارد. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف کشف و صورت‌‌بندی مؤلفه‌های رسانه تراز انقلاب به مطالعه این اسناد و بیانات رهبران نظام اسلامی پرداخته است. مطالعه و تحلیل اسناد و بیانات مرتبط با موضوع رسانه و فرهنگ، براساس روش تحلیل‌ مضمون سه‌مرحله‌ای ولکات صورت گرفته و نمونه‌‌گیری نیز از نوع «نمونه‌‌گیری نظری» بوده است. داده‌‌ها در قالب 13مضمون محوری به‌عنوان اصول مبنای گزاره‌‌های هنجاری سازماندهی شد. درنهایت بررسی عمیق‌‌تر مضامین استخراج‌شده نشان داد که نگاه رهبران انقلاب و اسناد بالادستی کشور در زمینه رسانه، حداقل در چهار محور کلی رسالت‌‌ها و مأموریت‌‌ها، باید و نبایدهای محتوایی، باید و نبایدهای فرمی، و ساختار مدیریتی و نیروی انسانی طرح شده و با یکدیگر ارتباط برقرار کرده‌‌اند که مؤلفه‌‌های ذیل آن در سطوح و موضوعات مختلفی (در منابع هنجاری) لحاظ شده است که نه تنها می‌تواند به‌عنوان راهنمای عملکرد سازمان‌‌ها و فعالان رسانه‌‌ای به آن توجه شود، بلکه از قابلیت کاربست در حوزه ارزیابی برخوردار است.

ارائه الگوی تربیت دینی برای دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم با رویکرد نشاط‌آوری، براساس آیات و روایات‏

زینب نیرومند؛ علی محبی؛ نجمه وکیلی

چکیده: بنا به اهمیتی که موضوع تربیت دینی در جامعه امروزی دارد، علاوه بر نقش مهمی که خانواده‌ها ‏‏در تربیت دینی فرزندان خود بر عهده دارند، نظام تربیت رسمی و عمومی نیز به پرورش دینی دانش‏‏آموزان توجه کرده است؛ به عبارت دیگر دو نهاد مهم که نقشی اساسی در پرورش دینی ‏‏فرزندان بر عهده دارند، خانواده و مدرسه‌اند. با توجه به اینکه ما در جامعه‌ای با اصول و قواعد ‏‏دینی زندگی می‌کنیم، آشنایی با الگوهای تربیت دینی، خصوصاً از منظر دین مبین ‏اسلام، از ضرورت‏های قابل توجه تربیت صحیح افراد به سوی مسیر سعادت است. ازآنجاکه بخش بزرگی از تربیت ‏‏در مدارس ‏اتفاق می‌افتد، مربی بایستی با الگوهای تربیت دینی آشنا باشد. هدف از این پژوهش، ‏‏بررسی نقش تربیت دینی در مدارس و تأثیر نشاط‌آوری آن در دانش‌آموزان است؛ همچنین تربیت ‏‏دینی ‏نشاط‌آور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به ارائه الگو در این زمینه، پرداخته شده است. ‏این ‏‏پژوهش از نظر ‏هدف کاربردی و از نظر روش، تحلیل محتوای کیفی می‌باشد. در این تحقیق ابتدا داده ‏‏های مورد نیاز ‏از بررسی متون اسلامی استخراج گردید. سپس تحلیل داده‌ها ‏در سه مرحله ی کدگذاری ‏‏باز، محوری و انتخابی‌انجام گرفته و در ‏مراحل بعد مقوله‌بندی، یکپارچه‌سازی و پالایش انجام شده ‏و ‏‏مقوله مرکزی به نام «الگوی تربیت دینی نشاط‌آور» حاصل شد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن ‏است که ‏‏مهم‌ترین الگوها: در نظر داشتن تفکر انتقادی در تربیت دینی، ‏در نظر‌گرفتن نظام یکپارچه رشد در ‏‏مورد مسئله تربیت دینی و گنجاندن تربیت دینی در قالب برنامه درسی بوده است. ‏

نگرشی بر کارکرد دین در آداب اجتماعی آپارتمان‌نشینی از منظر قرآن و روایات

راضیه حسینی؛ علی اصغر تجری؛ سیدحسن عابدیان

چکیده: روابط اجتماعی میان همسایگان موجب ایجاد آرامش روحی و حمایت افراد از هم و ارتقای جامعه می‌شود. امروزه  به جهت رشد جمعیت و کمبود فضای مسکونی و بروز ساختمان‌های آپارتمانی و فاصله‌گرفتن از محله‌های سنتی، فرهنگ همسایه‌داری تغییر کرده است. رواج تفکر خودمحوری و فاصله‌گرفتن از فرهنگ همسایه‌داری دینی در آپارتمان‌نشینی، ممکن است سبب کم‌شدن حمایت‌های اجتماعی و بروز نابسامانی‌هایی شود. پژوهش حاضر سعی دارد در پاسخ به این سؤال که «آموزه‌های دینی چگونه می‌تواند در سامان‌بخشیدن به روابط و آداب همسایگی آپارتمانی مؤثر باشد»، مفهوم همسایه را از منظر قرآن و روایات بررسی کند و کارکردهای دین را در روابط با همسایگان آپارتمان‌نشین واکاود. آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که دین با نگاه همه‌جانبه، به روابط همسایگان توجه نشان داده و برای انسجام اجتماع و آرامش روحی افراد و حمایت‌های لازم و گسترش فضایل اخلاقی و رفتارهای هنجار اجتماعی، وظایفی را برای ارتباط با همسایگان برشمرده است. توجه و اجرای دستورهای دین در ارتباط با همسایگان در آپارتمان می‌تواند در سامان‌بخشیدن به این روابط و سلامت فردی و ارتقای جامعه اسلامی مؤثر باشد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» می توانند به نشانی قم، پردیسان، انتهای بلوار دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، طبقه همکف، اداره نشریات یا با شماره تلفن 31156909ـ 025 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس jiss.isca.ac.ir مراجعه کنند یا تماس بگیرند.