شهرداری قم حتی به عناصر معمولی شهری هم توجه ندارد

اشاره: المان (یادمان)های شهری نقش مهمی در فرایند شکل گیری، تغییر و بازتولید هویت شهری دارند، در شرایط امروزین که هویت شهرها با شتاب زیادی دستخوش تغییرات است، جایگاه المان‌های شهری به عنوان عناصر هویت بخش شهر دوچندان می‌نماید.

شهر ایرانی در گذشته از استقلال، شخصیت و هویت ویژه­ای برخوردار بوده، در حالی که در شرایط کنونی به سمت کمرنگ شدن هویت خود حرکت می­‌کند و توجه ناکافی پدیدآورندگان فضاها و عناصر شهری به مفهوم زیبایی در کنار رواج روحیه سوداگری در بسیاری از فعالیت­‌های شهری از جمله ساخت و سازها باعث بروز و تشدید این مسأله می­‌شود.

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفت و گویی را با حجت الاسلام سید عباس سید نژاد انجام داده است که در ادامه آن را مشاهده می کنید.

رسا- المان ها و نمادهای شهری که در قم استفاده شده است بر اساس چه اصولی است؟

مسأله المان شهری یا نمادهای بصری، دارای سابقۀ بسیاری طولانی در تاریخ و مدیریت شهری دارد، اساسا نمادها، بهترین عناصر انتقال مفاهیم ارزشی و اساسی هر شهری محسوب می شوند و قابلیت های ویژه ای در فرهنگ و شیوه مدیریت شهری دارند.

دو جریان در نمادسازی شهری وجود دارد؛ جریان اول، که جریان غیر اصیل و سطحی است، جریان تحمیل اندیشه فرهنگی متاثر از قدرت سیاسی مدیران شهری است و جریان دوم که جریان اصیل محسوب می شود، بازنمایی ارزش ها و فرهنگ های بومی آن شهر است که ریشه در باورهای دینی و فرهنگی مردم و حوادث تاریخی آن شهر دارد.

اجازه بدهید با مثالی از خود شهر فعلی قم توضیح بدهم؛ به عنوان نمونه می توان یکی از نمادهای شهر‌ قم را، حرم مقدس حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) برشمرد که اصالت آن بر کسی پوشیده نیست، ولی نماد گنجشک بهاری که متاسفانه در در دوره مدیریت شهری این چند سال اخیر در شهر قم بسیار گسترش پیدا کرد یک نماد غیر اصیل که متاثر از اندیشه یک یا چند مدیر شهری در دوره تصدی مدیربت شهری و قدرت اجرایی آنان دارد و ممکن است مدیریت دیگر و شهردار دیگر آن را نپسندد و دستور به جمع آوری آن کند. 

با این مقدمه، روشن شد که ماموریت مدیریت شهری باید روی نمادهای اصیل متمرکز بوده تا همه پسند و دارای پیامی روشن از سابقه تاریخی و فرهنگی شهر باشد برای همین در پاسخ به سوال شما باید عرض کنم که اولا؛ مسأله نمادسازی در شهر مقدس قم نمره قابل قبولی ندارد و مدیران شهری در دوره های مختلف ضعیف عمل کردند و ثانیا؛ نماد هایی مانند حرم کریمه اهل بیت (علیهم السلام) شهر قیام، شهر فقاهت و مرجعیت، شهر شهادت، شهر نخبگان علمی و دینی، و شهر جمکران و امام زمان (عج) در کل شهر دیده نمی شوند.

این‌ موارد جزء هویت شهری قم محسوب می شوند ولی ما در سطح شهر چقدر این‌نمادها را حس می‌کنیم؟ یعنی اگر فردی را بدون دیدن شهر در یکی از خیابان های مهم شهر پیاده کنیم و چشم را باز کند متوجه می شود اینجا قم است؟ شهر مذهبی است؟ پاسخ به این سوال خیلی از مسایل را روشن می کند.

بنده به عنوان یک فعال فرهنگی و اجتماعی اصول خاصی در نمادسازی ها نمی بینم، متاسفانه شهرداری قم حتی به عناصر معمولی شهر قم هم توجه ندارد.‌ ما قضاوتی نمی کنیم ولی بیایند پاسخ بدهند نماد "گنجشک بهاری" از کدام هویت دینی، فرهنگی، تاریخی و سیاسی شهر قم اقتباس شده است؟ حال اگر «کبوتر» یا پرنده «یاکریم» بود، می‌شد توجیه کرد ولی خود بنده متحیرم که این نماد نماینده کدام ویژگی شهر قم است؟!

رسا-مسافران شهر قم را با تابلوهای سوهان حاج حسین و تبلیغات پفک لینا می شناسند، چرا در ورودی و خروجی های قم خبری از تابلوهای مناسب با شهر مقدس قم و یک شهر زیارتی وجود ندارد، ارزیابی شما چیست؟

این سوال را باید از مدیران شهری قم پرسید، البته بنده مخالف این نیستم که سوهان ( از هر اسمی باشد) نمی‌تواند نماد شهر قم باشد، خیر، اتفاقا این مورد خوب است ولی مشروط به اینکه سایر نمادها هم باشند نه فقط سوهان و یک‌ فروشگاه لوازم خانگی!

این مطالبه را باید از مدیران داشته باشیم که چرا نیست؟ پاسخ این سوال برای خود من هم جالب است که بدانم اصلا به فکر آقایان رسیده در ورودی های شهر، نمادهای هویتی قم باشد یا نه؟

یکی از ناراحتی های بنده که به نظرم از اصل موضوع مهم تر است، بی خیالی و عدم مطالبه گری جامعه نخبگانی است. متعجبم چرا مطالبه جدی وجود ندارد؟ خوب است مردم، مراجع و نخبگان شهر اعم از حوزوی و دانشگاهی این مسأله را مطالبه کنند که شهرداری شهر با اجازه چه کسی به خود حق داده است که هر طور دلش می‌خواهد نمادهای شهر را تغییر دهد؟ در مسأله گسترش کنجشک بهاری بروید بپرسید که من مطلع هستم هیچ مطالعه ای وجود نداشته و صرفا در یک همایش هنری این نماد به مذاق یک مسئول شهری خوشایند بوده و به تنهایی تصمیم می گیرد این نماد بی هویت را در شهر گسترش دهد و همانطور که عرض کردم، صدای کسی هم درنیامد. چند جایی که خود بنده معترض بودم، متهم به تحجر شدم. سوال من همانی بود که عرض کردم؛ این نماد از کجا آمده و بیانگر چه چیزی از هویت شهری قم است؟

رسا-آیا نباید در هندسه شهری و فضای شهری مثل قم از نمادهای مذهبی استفاده شود؟

مسأله هندسه شهری و فضای شهر خیلی با هم تفاوت دارند؛ در مسأله فضای شهری و پاسخ به سوال شما باید بگویم قطعا باید استفاده شود؛ شهر قم در همه جای جهان، به عنوان شهر مذهبی مشهور است. پس باید نمادهای شهر در خدمت این شهرت باشد. اگرچه در کنار آن نمادهای فرهنگی اصیلی در شهر قم وجود دارد که باید آنها را زنده کرد. نباید طوری باشد که آداب و فرهنگ قمی در چتر نماد مذهبی گم شود ولی مسأله این است که در حال حاضر نه این است و نه آن!

اما در مسأله مهندسی شهر که به معماری و نقشه کلان شهر برمی‌گردد، موضوع کمی پیچیده تر است.

رسا- اتفاقا سوال بعدی مروبط به این موضوع است؛ وضعیت معماری شهری و ساختمانی قم چرا بدون اصول شهری پیش می رود؟

بله، همانطور که عرض کردم مسأله پیچیده است. من بایک سوال و درخواست یک انتخاب از یک موقعیت می خواهم به سوال شما پاسخ دهم؛ فرض کنید به شما منزلی می دهند با متراژ 80 متر که از یک طرف به فضای سبز، طرف دیگر به مسجد، و از سویی به کوه و در مقابل  منزلی دیگر هم به شما می دهند با متراژ بیشتر، که از چهار طرف به گاوداری، زندان، قبرستان و پادگان باز می شود. شما کدام را انتخاب می کنید؟

فکر کنم متوجه مفهوم مثال بنده شدید؛ بله متاسفانه در مدیریت مبنایی شهر قم به هیچ وجه به این چند نکته توجه نشده است. مسافری که از این چهار طرف وارد شهر قم می شود چرا باید با این المان هایی که پیام منفی دارند برخورد کند؟

ممکن است کسی بگوید دیگر شده، حالا که نمی شود زندان قم را از مسیر کاشان، یا گاوداری ها را از مسیر ساوه و سایر موارد برداشت. بله قبول دارم ولی آیا نمی‌شود با ساخت المان هایی زیبا در این مسیرها، کمی از بار منفی اش کم کرد؟

در خصوص مسأله معماری ساختمان ها، چیزی که الان می بینیم، می توانم از تعبیر«شلوغی» استفاده کنم. به یاد دارم در سالهای بین 1375 تا 1385 و حتی همین الان در تمام شهرها پیوست رنگ آمیزی کرکره های مغازه ها اجرا می شد. اگرچه پیوست ضعیفی بود ولی در حد خودش برای زیباسازی شهر موثر بود. پس برای پاسخ به این سوال شما اول باید پرسید آیا پیوست معماری برای شهر قم وجود دارد؟ اگر وجود دارد چرا اجرا نمی شود. تا جایی که بنده مطلع هستم، پیوست معماری در برنامه پیوست نگاری شهر قم تدوین شده ولی اولا این پیوست تا چه حد مورد تایید نخبگان و بزرگان شهر است و ثانیا چرا اجرا نمی شود؟ چرا هر جای قم یک شکل متمایزی از جای دیگر دارد؟ چرا نقشه ظاهری معماری های شهر قم هریک طبق سلیقه خودشان عمل می کنند؟ 

رسا- آیا زیر پوست شهر خبرهایی از فعالیت های فرهنگی مثبت نیز وجود دارد؟

قطعا فعالیت فرهنگی وجود دارد، مخصوصا با روی کار آمدن شورای جدید، کمی محسوس است. امیدوارم تداوم داشته باشد و نواقص را برطرف کنند. پیشنهاد بنده این است جمعی نخبگانی متشکل از اساتید حوزه و دانشگاه و شخصیت هایی از توده و بزرگان شهر تشکیل و سیاستگذاری مدونی با اهداف دراز مدت برای شهر قم در نظر گرفته شود تا با تغییر مدیریت شهری در هر دوره چهارساله، این مسأله قربانی قدرت ها و سلیقه ها نشود.

رسا- آیا نباید نسبت به دغدغه رهبر معظم انقلاب مبنی بر رسیدگی به فضای ظاهری قم توجه شود؟

ظاهرا همه مدعی هستند که برنامه هایشان در راستای منویات رهبری است و با این ادعا تا حدودی راه های انتقاد و اصلاح بسته می‌شود. آنچه که مهم است طبق اخبار واصله ایشان کماکان از وضعیت شهر قم نگرانند. این چیز کمی نیست قطعا رهبر انقلاب نسبت به وضعیت کل کشور نگرانی هایی دارند، اما وقتی به طور مشخص از وضیعت یک شهر ابراز نگرانی می کنند و به مسؤولان آن استان و شهر بیان می کنند، معلوم می شود مسأله ساده ای نیست ولی متاسفانه آنطوری که باید جدی گرفته نشده است.

رسا- با تشکر از حضرتعالی که این فرصت را در اختیار ما قرار دادید.