کارگاه روش سناریونویسی در فضای مجازی با رویکرد دینی برگزار شد

وی در ابتدا به مفهوم شناسی «آینده» و انواع آن پرداخته و سپس آینده را از حیث آینده پژوهی به پنج قسم آینده محال، محتوم،ممکن، محتمل و آرمانی دسته بندی کرد.

حجت الاسلام بهروزی لک بعد از بیان این مقدمه به تاریخچه و ریشه­ های فلسفی آینده پژوهی گریزی زد و دلیل اشتیاق انسان به دانستن آینده را از لحاظ فلسفی ریشه در خصلت کمالگرایی انسان دانست و خاطر نشان کرد: از لحاظ تاریخی نیز همیشه پیشگویی ها از منابع حقیقی و واقعی مثل وحی و یا روش های التقاطی مثل علوم غریبه بوده است. محرک اصلی ابداع آینده پژوهی به معنای فعلی از جنگ های جهانی به خصوص جنگ جهانی دوم شروع شد و در خلال جنگ جهانی دوم اولین اتاق فکر در این زمینه در «اندیشگاه رند» فرانسه تشکیل و به علمی کاربردی و آکادمیک تبدیل شد.

وی رهیافت­های مطالعه و نگاه به آینده را چهار محور عنوان کرد و گفت: علوم غریبه: اعم از علم نبی شهود سحر و رمز گرایی و نجوم و ...، فلسفه تاریخ، آینده شناسی از منظر ادیان و علوم نقلی و رویکرد تجربی-علمی(آینده پژوهی) انواع رهیافت های ما به آینده است که آنچه برای ما قابل دسترس و همگانی است مورد چهارم و رویکردهای تجربی و علمی آینده پژوهی است.

استاد تمام دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه آینده پژوهی را اینگونه تعریف کرد: دانشی بینا و چند رشته ای که به بررسی و مطالعه آینده های محتمل و مطلوب در جوامع بشری می­پردازد. پنج گونه تلقی از آینده وجود دارد: نگرش بدبینانه که اعتقاد به گذشته طلایی و انحطاط مستمر دارد؛ نگرش دوری به تاریخ که تاریخ در حال پردازش مکرر خود است و یک چرخه دوری و تکراری دارد؛ گذشته و آینده ساخته ذهن بشر که دیدگاه پسامدرن است؛ نگرش خوشبینانه پیشرفت مداوم که آینده همیشه سیر صعودی دارد و آخرین نگرش که با اعتتقادات و آموزه­های اسلامی بیشتر مطابقت دارد نگاه خوش بینانه (حلقوی) است که آینده را پر از فراز و نشیب اما روشن و خوب می­داند که نمونه ای از آن اعتقاد به مهدویت و پیروزی کامل حق بر باطل در آینده است.

وی در ادامه به بررسی تفاوت­ها بین پیش بینی آینده و پیشگویی آینده پرداخت و پیش گویی را عملی دانست که اغلب توسط پیامبران و اولیای خاص خدا صورت می­گرفت و در واقع این نوع از پیشگویی­ها به دلیل صدور آن از منبع وحیانی یک نوع پیش­بینی قطعی است، اما پیش­بینی مبتنی بر حدس و گمان علمی است که جنبه احتمالی دارد و اتفاق افتادن یا عدم آن هر دو محتمل است؛ هر چند که احتمال آن بر اساس پارامترها و مؤلفه های آینده پژوهی بیشتر محتمل است.

 

حجت السلام بهروزی لک در ادامه به ویژگی های آینده پژوهی پرداخت و «آینده آگاهی»، «آینده سازی»، «تصمیم آگاهی» و «تتمیم مکارم سازمان­ها و جوامع» را از مهم­ترین دلایل آینده پژوهی عنوان کرد. به عبارت دیگر وقتی ما از آینده آگاهی پیدا کنیم( آینده آگاهی) سعی بر ساختن آینده مبتنی بر این داده ها می­کنیم (آینده سازی)و بر اساس این داده ها و تحلیل جایگاه در آینده تصمیماتی را در این زمینه می­گیریم( تصمیم آگاهی) که باعث سوق دادن خود و یا سازمان یا جامعه به سمت کمال می­شود.(تتمیم مکارم سازمان­ها و جوامع) به طور خلاصه آینده‌پژوهی علم و هنر «شرایط‌سازی» خلاقانه، عاملانه، و فاعلانه به سود آینده‌مان است.

وی در ادامه به بررسی گرایش­ها در زمینه آینده پژوهی پرداخت و اظهار داشت: ما سه نوع گرایش در آینده پژوهی داریم که مورد اول آن اکتشافی است که در پی آن است که از اتفاقات و حوادث طبیعی آینده باخبر شود؛ گرایش بعدی تصویرپردازی از آینده است که به دنبال تحقق بخشیدن تصویرهایی است که در ذهن­ها برای در اختیار گرفتن امکانات و تسهیلات بهتر نقش می­بندد؛ گرایش بعدی گرایش هنجاری به آینده است که آینده را مبتنی بر اصول و قواعد خود تعریف می­کند و سعی دارد که آینده را به آن سمت سوق دهد. روش هایی در زمینه آینده پژوهی وجود دارد که یکی از این روش ها سناریونویسی است.

حجت الاسلام بهروزی لک در تعریف سناریو بیان داشت: سناریو، ابزاری برای تحلیل سیاست و شناخت شرایط، تهدیدها، فرصت‏ها، نیازها و ارزش‏های برتر آینده است که این قضیه بقدری مهم است که دکتر دیوید اینگوار عصب‏شناس مطرح انسان صاحب خرد را انسانی سناریونویس می­نامد. پیتر شوارتز نیز سناریو را ابزار نظم بخشیدن به ادراکات فرد از محیط‏های بدیل آینده می­داند که در آن تصمیم فرد می‏تواند به درستی اجرا شود.

وی بعد از تعریف سناریو و دیدگاه­های اندیشمندان در این رابطه، در تبیین ویژگی­های سناریونویسی ابراز داشت: واژه سناریو از دنیای تئاتر و سینما گرفته شده است که در مبحث برنامه ریزی بر پایه سناریوها می توان آن را بصورت داستان های مربوط به آینده های ممکن و متعدد که یک سازمان احتمالا با آنها مواجه خواهد شد تعریف کرد؛ سناریوها دسته ای از روش های نظام مند هستند که با آن­ها می توانیم درباره آینده خود یا سازمان به طور موثر تفکر و تجسم کنیم؛ سناریوها پیشگوئی آینده نیستند بلکه سناریوها ابزاری برای نظم بخشیدن به درک مدیران نسبت به آینده های بدیل و مختلف مربوط به محیط فعالیت سازمان است که منجر به تصمیم های مدیران در این محیط های متفاوت و مختلف می­شود.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: زمانی که محیط فعالیت بیرونی برای یک سازمان پیچیده و توام با عدم قطعیت بوده و تصمیم های کلیدی با پیامدهای بلند مدت در میان باشد یا زمانی که تغییر حتمی به نظر می رسد و جهت تغییرات مشخص نیست نوشتن سناریو نویسی بسیار مفید است. برای موقعیت هایی که متغیر ها، قابل شناسایی و تعیین بوده و تصمیم ها با پیامدهای کوتاه مدت مد نظر است، سنا ریو ها خیلی مفید نیستند.

وی خاستگاه سناریو نویسی را طی سه دوره این چنین معرفی کرد: در دوره اول که از دهه 1940 میلادی آغازشد آنچه اهمیت داشت این بود که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد و در حقیقت به دنبال آینده گرایی بودند؛ مرحله دوم «راهبردنگاری» بود که بر اساس حوادث و اتفاقات آینده چه باید کرد که از دهه 1970 میلادی آغاز شد. مرحله سوم نیز که ریشه در یادگیری و توسعه‏ زمانی دارد به دنبال پاسخ این سؤال است که چگونه می­توانیم آینده خودمان را بسازیم. این تفکر که از سال 1990 میلادی شروع شده باعث شکل گیری سناریوهای آینده ساز شد و تمامی جوامع قدرتمند و کمپانی های بزرگ اقتصادی را متوجه خود ساخته است.

حجت الاسلام بهروزی لک، سناریو نویسی را اشتراکی از آینده های بدیل، تفکر سیستمی و تفکر باز نسبت به آینده دانست و آن را توصیف تمامی احتمالات عنوان کرد؛ تصویری که از آینده های محتمل و ممکن می­تواند به ذهن بیاید.

در انتهای این نشست، گواهی حضور دوره توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی به شرکت کنندگان در این کارگاه اعطا شد./826/د102/ق