هیأت، بازوی اجتماعی انقلاب

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با قدرت گرفتن صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع، مساجد، حسینیه‌ها و تکایا رونق می‌گیرد و از آن تاریخ، هیأت‌ها در ایران روز به روز مسنجم و گسترده‌تر می‌شوند. با شاکله یافتن هیئات مذهبی، آنان به مثابۀ شبکه‌ای شدند که اعضا هر هیأت(دسته) در آن بر اساس هویت‌های مشترکی مانند: هم محلی یا هم صنف بودن و... به هم پیوند می‌خورند و از سوی دیگر، بین هیأت‌ها نیز اعتقادات دینی و عشق به امام حسین(ع) ایجاد شبکۀ ارتباطی می‌کند.

این ساختار دسته‌ای و شبکه‌ای هیأت چنین قابلیتی را دارد تا در مسائل اجتماعی و سیاسی جریان سازی کند؛ برای مثال در قضیه مهاجرت صغری و کبری، هیأت‌ها در تهییج مردم نقش داشتند و کمی بعد با پیروزی مشروطه، رسانۀ علمای شیعه برای آگاهی بخشی از اقشار مذهبی نسبت به مسائل روز سیاسی، منبر و خطابه در قالب هیأت‌ها بود. جایگاه اجتماعی هیئات در اواخر حکومت قاجار به قدری زیاد شد که پهلوی اول برای جلب افکار عمومی ناچار بود تا در مراسمات مذهبی شرکت کند و با حضور در هیأت به خودش مشروعیت بدهد.

نقش هیأت‌ها در پیروزی نهضت امام

نهضت امام(ره) ریشه‌های مذهبی داشت و نهاد هیأت به خوبی می‌توانست به خدمت نهضت درآید. فاطمیه سال 41، صدای اعتراض علما در قضیۀ انجمن‌های ایالتی و ولایتی از منبر هیئات به گوش مردم رسید؛ اتفاقی که شاه را به تکاپو انداخت تا فعالیت هیأت‌های مذهبی را محدودتر کند.

امام(ره) نیز از هیئات خواست تا کوتاه نیامده و محرم سال بعد را محملی برای طرح مواضع و اعتراضات سیاسی قرار دهند. ایشان هرگز از نقش هیأت‌ها در بسیج انقلابی مردم غافل نشدند و در همان سال‌های ابتدایی نهضت، شهید محلاتی و حاج مهدی عراقی را به عنوان نمایندگان خود در هیأت‌ها انتخاب کردند تا دیدگاه انقلاب را به سران هیأت‌ها و آحاد مردم منتقل کنند.

نهضت ادامه دارد

انقلاب سیاسی امام سرانجام در سال 57 به پیروزی رسید اما ماهیت ایدئولوژیک انقلاب اسلامی تلاش مضاعف نخبگان مذهبی در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... را می‌طلبید تا خرمشهرهای دیگر را نیز از سلطۀ کفر و استکبار آزاد کنند. شاه رفته بود اما فضای مسموم روشنفکری، سد بزرگی مقابل جادۀ انقلاب محسوب می‌شد. افکار مسموم غرب‌زدگی و خودباختگی چیزی نبود که یک روزه تغییر یابد؛ تغییر در باورها مقوله‌ای زمان‌بر و طولانی است که جامعه باید با اراده و اختیار خود پذیرای آن باشد.

بستر فرهنگی و اجتماعی هیأت، اینجا نیز به یاری انقلاب آمد؛ کلاس‌های آموزش قرآن، تفسیر، بیان احکام و عقاید که از مدت‌ها قبل در هیأت‌ها مورد توجه بود، با شروع نهضت شدت بیشتری پیدا کرد. امروزه هیئات می‌توانند بستر مناسبی برای انسان سازی و کادرسازی انقلاب باشند و علاوه بر تثبیت سرمایۀ اجتماعی اسلام، آنها را تقویت کنند.

در عرصۀ اجتماعی، شبکه هیأت بارها با کمک به مستمندان، رسیدگی به مناطق محروم و بسیج مردم در حوادث و بلایای طبیعی به یاری حاکمیت آمده‌ است. حضور فعال برخی هیأت‌های انقلابی در خاموش کردن فتنه 88 برگ زرینی در سابقه درخشان آنها به‌شمار می‌رود.

فرصتی که می‌تواند به تهدید مبدل شود

همان‌طور که هیأت‌ها با بسیج انقلابی مردم به یاری انقلاب آمدند و به فرمان امام لبیک گفتند، باید دانست که هر فرصتی با سهل‌انگاری و بی‌توجهی می‌تواند به تهدیدی بزرگ مبدل شود. علاوه بر جبهۀ انقلاب، دشمن نیز به خوبی از قدرت شبکه هیئات در جلب سرمایه‌های اجتماعی آگاه است و با تطمیع برخی مداحان و سخنرانان در حوزۀ اندیشه، ترویج  اسلام سکولار و اسلام رحمانی را در مقابل اسلام انقلابی دنبال می‌کند. در عرصۀ اجتماعی نیز خطر هیأت‌های نزدیک به جریان تشیع لندنی در قائله بسته شدن درب‌های حرم و تجمع هیأتی‌ها، به طور جد احساس می‌شود و تأملات فرهنگی و امنیتی لازم را می‌طلبد./ی703/ف

صدرا محمدی