شفافیت آرا؛ نخستین فصل شفافیت در پارلمان

علاوه بر این طبق این طرح رای گیری و مشروح مذاکرات در کمیسیون‌ها هم قابل انتشار می‌شود.

 نقش مهم شفافیت در مبارزه با فساد و ویژه خواری

طراحان شفافیت آرا در توجیه ضرورت این اقدام تاکید کرده‌اند: با عنایت به منطق قانون اساسی به ویژه اصل ۶۹ و رویه تصویب اصول آن در مشروح مذاکرات تصویب قانون اساسی در خبرگان سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۶۸ و تجارب موفق جهانی درباره شفافیت و با عنایت به اینکه عملکرد و رای وکیل نمی‌تواند از موکل پنهان باشد و با توجه به مطالبه عمومی مردم و تعهد اکثر نمایندگان مجلس یازدهم به مردم برای پیگیری موضوع و به دلیل نقش مهم شفافیت در مبارزه با فساد و ویژه خواری و نظر به اینکه پیش از استفاده از سیستم الکترونیکی آرای نمایندگان در جلسات علنی شفاف بوده است؛ این طرح را تهیه کرده اند.

جزئیات طرح جدید نمایندگان برای شفافیت 

بر مبنای ماده واحده این طرح، قرار است تغییرات زیر در متن قانون آئین‌نامه داخلی مجلس اعمال شود:

۱. تبصره زیر در ماده ۵ اضافه می‌شود:

تبصره ۳ – نماینده رسانه ملی با رعایت شرایط مندرج در این ماده اجازه حضور و تهیه گزارش از جلسات کمیسیون‌های مجلس را خواهند داشت.

۲. در ماده ۶۴ پس از عبارت «به اطلاع نمایندگان» کلمه «و مردم» اضافه می‌شود.

۳. در ماده ۱۱۹ تبصره زیر اضافه می‌شود:

تبصره – هیات رئیسه مجلس موظف است در پایان هر جلسه علنی مجلس شورای اسلامی آرای هر یک از نمایندگان را – به جز مصادیق بند۳ ماده ۱۱۸ – به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و عدم مشارک در سامانه اطلاع رسانی مجلس شورای اسلامی به طور شفاف اعلام کند. به نحوی که مشاهده و داده پردازی آن برای آحاد ملت امکانپذیر باشد. گزارش حضور، غیاب، تاخیر و نیز ماموریت‌های داخلی و خارجی تمام نمایندگان نیز باید هر ماه توسط هیات رئیسه مجلس به طور شفاف در سامانه مذکور اطلاع رسانی شود.

۴. در ماده ۱۲۰ عبارت «هر یک از روش‌های دیگر اخذ رای» جایگزین عبارت «استفاده از دستگاه الکترونیکی یا قیام و قعود» می‌گردد.

۵. بند ۳ در ماده ۱۲۲ حذف می‌شود.

۶. تبصره ذیل در ماده ۱۲۲ اضافه می‌شود:

تبصره – در مواردی که حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان درخواست رای گیری مخفی با ورقه دهند ابتدا بدون بحث نسبت به درخواست رای گیری می‌شود و در صورت تصویب در اصل مورد درخواست رای گیری مخفی ورقه انجام خواهد شد.

شفافیت مطالبه کلیدی مردم از پارلمان

شفافیت مطالبه کلیدی مردم از پارلمان است؛ از یک سال قبل پویش «شفافیت آرای نمایندگان» در «فارس من» با ده‌ها هزار امضا کلید خورد که آینه‌ای از این مطالبه بود اما در مجلس قبل شکست خورد و حالا همچنان این مطالبه از مجلس جدید وجود دارد.

نخستین پاسخ به مطالبه شفافیت

اعلام وصول طرح شفافیت آرای نمایندگان در نخستین روزهای کاری مجلس یازدهم هم پاسخی به این مطالبه است. 

در همین مورد علیرضا زاکانی، نماینده مردم قم در گفتگویی رادیویی تاکید کرده بود:  شفافیت تنها به رأی نیست بلکه ابعاد مختلفی دارد که باید به تمامی ابعاد آن به خوبی پرداخته شود. شفافیت رأی هم مربوط به صحن و هم مربوط به کمیسیون هاست چرا که 90 تا 95 درصد مصوبات کمیسیون ها در صحن رأی می آورد اما آرای نمایندگان در کمیسیون ها مشخص نیست.

وی معتقد است: بطورکلی برای شفافیت در مجلس باید در چند سر فصل از قبیل آرای کمیسیون و صحن، نظرات و دیدگاه‌ها، مکاتبات، تعاملات،دریافتی نمایندگان، سفرهای خارجی، قائل شدن امتیازات برای نمایندگان و غیره باید اقدامات  اساسی انجام شود. 

بیژن نوباوه وطن نیز در یک نشست دانشجویی در پاسخ به مطالبه شفافیت تاکید کرد: بحث شفافیت آرا بیشتر مشکلات را برطرف می‌کند. در غیر این صورت در مجلس چه کسی وجود دارد که بداند هر نماینده چگونه رای می دهد و آن را شناسایی کند؟ یکی از کارهای مهمی که در آغاز مجلس باید آن را شروع کنیم اصلاح آیین نامه است؛ یعنی شفافیت آرا. این امر باعث این می شود هر نماینده با تحقیقات کامل رای دهد.

تجربه مجلس دهم تکرار نشود

حالا اما علاوه بر اینکه این مطالبه به صورت جدی مطرح است، حساسیت دیگری هم نسبت به این طرح وجود دارد و آن اینکه طرح شفافیت آرای نمایندگان نباید به سرنوشت طرح مشابه آن در مجلس دهم دچار شود.

طرح شفافیت آرای نمایندگان در مجلس دهم گرچه مطرح شد اما عملا به بن بست خورد. این طرح بعد از کش و قوسی دوساله بالاخره در شهریورماه سال گذشته با قید فوریت به صحن علنی آمد اما نمایندگان به رد فوریت شفاف‌شدن آرایشان رای دادند.

براساس تبصره نخست این طرح قرار بود در تمامی مواردی که به موجـب ایـن قانون رأی گیری به عمل می‌آید جهـت اطلاع مردم، اسامی نمایندگان موافق، مخالف و ممتنع منتشـر ‌شود. بدین منظور علاوه بر درج اسامی در مشـروح مذاکرات، هیات رئیسـه موظف است نسبت به ایجاد سامانه الکترونیکـی بـه طـوری کـه قابلیـت دسترسی به آن برای آحاد ملت فراهم باشد، اقدام نماید.

تبصره دیگر این طرح نیز ناظر به این بود که در موارد استثنائی با تقاضای پانزده نفر از نمایندگان مجلس و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران، رأی گیری بـه صـورت مخفی انجام می‌گیرد.

 اما بعد از اینکه نمایندگان مجلس در شهریور ماه قبل به یک فوریت طرح شفافیت آرای خود رای نداده بودند؛ در هفته نخست مهر با یک فوریت طرح دیگری موافقت کردند که در واقع به این معنا بود که به شرط شفافیت آرای تمام نهادهای تصمیم‌گیر، حاضرند شدند نخستین گام را در روشن شدن آرای خود بردارند.

 طرحی برای به حاشیه بردن شفافیت

طرح دوم مجلس برای شفافیت آرای نمایندگان می‌گفت: تمامی شوراها، مجامع و نهادهای موثر در فرآیند قانون‌گذاری و نهادهای تصمیم‌گیرنده که صلاحیت سیاست‌گذاری یا وضع قانون و مقررات دارند از جمله مجلس شورای اسلامی، هیات وزیران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی، شوراهای شهر و روستا، خبرگان رهبری و شورای نگهبان موظف به علنی سازی رای اعضا و انتشار آن و همچنین علنی‌سازی مذاکرات در درگاه اینترنتی خود هستند.

این طرح در واقع بعد  از آن از سوی جمعی از نمایندگان مجلس طراحی شد که رای مخالف به فوریت «طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس» با واکنش‌های بسیاری از سوی مردم و ناظران سیاسی و اجتماعی مواجه شد.

طرح نخست با این استدلال از سوی برخی نمایندگان رد شده بود که معتقد بودند طراحان آن از یک طیف سیاسی خاص هستند که شفافیت شعار آنها نبوده است اما طرح شفافیت آرای نظام تقنینی همه با آن همه هیاهو گرچه در مجلس با اقبال روبرو شد اما از 7 مهر دیگر مسکوت ماند  در نهایت هم نمایندگان مجلس  دهم 25 دی ماه سال گذشته با این استدلال که طرح شفافیت آرا نمایندگان اولویت امروز جامعه نیست با در اولویت قرار گرفتن آن در مجلس مخالفت کردند.

آخرین تلاش‌های بی نتیجه برای شفافیت در مجلس دهم 

با بی نتیجه ماندن طرح شفافیت آرای نظام تقنینی بار دیگر 27 فروردین ماه امسال 117 نماینده طرح شفافیت آرای نمایندگان را با قید دو فوریت تقدیم هیات رئیسه کردند.

این طرح تاکید داشت: «در تمامی مواردی که رأی گیری به صورت الکترونیکی، قیام و قعود و علنی با ورقه صورت می‌پذیرد، اسامی نمایندگان موافق، مخالفت و ممتنع و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده‌اند به ترتیب حروف الفبا در مشروح مذاکرات ثبت و تا پایان همان روز رأی‌گیری در سامانه (وب سایت) رسمی مجلس منتشر شود.» این طرح هم به نتیجه ای نرسید و علی لاریجانی در آخرین روزهای ریاستش بر مجلس در توجیه بی نتیجه ماندن طرح شفافیت آرای نمایندگان در مجلس تحت مدیریت او گفت: مجلس تمام مذاکراتش علنی پخش شد، موافقان و مخالفان هم صحبت می کنند تنها چیزی که وجود دارد رأی نمایندگان است که مطابق آیین نامه مکشوف نیست، حال بروید و ببینید در سایر دستگاه‌ها چگونه است.

مجلس یازدهم و مطالبه آغاز مسیری شفاف

حالا اما مجلس دهم تمام شده و مطالبات و انتظارات از مجلس یازدهم مطرح است؛ طراحی و اعلام وصول این طرح هم پاسخی درست به این مطالبه است که قطعا در ادامه مسیر هم نباید روی زمین بماند.

امیرحسین قاضی زاده هاشمی، نائب رئیس مجلس شورای اسلامی در این مورد به فارس می‌گوید: شفاف‌سازی رویه‌های تقنینی در مجلس مثل شفافیت آراء، شفاف شدن هدایا، شفاف شدن میهمانان کمیسیون‌ها، شفاف سازی توصیه نامه‌ها و غیره ضروری است.

اقبال شاکری منتخب مردم تهران هم معتقد است: یکی از مسائلی که کمک می کند مجلس جایگاه اصلی خودش را پیدا کند، بحث شفافیت آرای نمایندگان است. وقتی نماینده‌ای دارد آگاهانه تصمیم می‌گیرد و هیچ فشاری هم وجود ندارد چه ایرادی دارد که رای وی شفاف باشد و هر مکانیزمی هم لازم است باید فراهم شود تا این اتفاق رخ دهد.

شفافیت  آرا کف تحول در مجلس است

در همین حال مالک شریعتی، دیگر منتخب مردم تهران در مجلس یازدهم تاکید کرد: شفافیت آرای نمایندگان حداقل تحولی است که باید در مجلس رخ دهد و در بسیاری از موارد دیگر هم نیاز به شفافیت است. او معتقد است شفافیت آرا کف اتفاقی است که باید در مجلس رخ دهد.

نمایندگان مجلس یازدهم باید گام نخست را در شفافیت آرا محکم بردارند تا آغازی بر روند شفافیت در سایر سطوح تقنینی باشد؛ علاوه بر شفافیت آرا مدیریت تعارض منافع، شفافیت دارایی ها و اموال مسئولان و شفافیت تعاملات بین وزرا و وکلای ملت از سلسله مواردی است که از مجلس یازدهم انتظار می‌رود بدون معطلی به آنها بپردازد./998/ت303/ف