کرونا با مناسک دینی ما چه کرد؟
کرونا احکام مهمی مثل نماز جمعه را به تعطیلی کشاند، اما عقلانیت منعطف در دین اسلام، موجب شد علمای اسلام در مقابل کرونا به ستیز برنخیزند.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، کرونا در گام اول، یک تهدید تمام‌عیار برای دین و دینداری محسوب شد. هرچه جلوتر آمد، سنگرهای دینداری را تک به تک، فتح و تعطیل کرد و مساجد، نمازهای جمعه و حرم‌های زیارتی، تعطیل و بسته شد. همچنین بسیاری از مناسک دینی، کمرنگ شد یا از بین رفت.
ظواهری از شریعت تعطیل شد که جایگاه رفیعی در دین و دینداری و ساخت جامعه ایمانی داشتند. به عنوان نمونه به آیات و روایاتی درباره نماز جمعه در یک نگاه کلی نظر می‌افکنیم:
سوره‌ای در قرآن با نام جمعه و آیاتی چند در این سوره راجع به شتاب به سوی نماز جمعه نازل شده است.
در طوایف مختلف روایاتی هم وارد شده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱. نماز جمعه، حج فقرا: علیک بالجمعه فانها حج المساکین
۲. حج و عمره در هر هفته با اقامه نماز جمعه
۳. تضمین بهشت
۴. ترک آن، نشان نفاق است
حجت‌الاسلام حسین کاظم‌زاده، از فعالان جهادی و عضو خانه طلاب جوان در این باره می‌گوید: «روایات فراوانی درباره نماز جمعه در کتب حدیثی ما وارد شده است که حاکی از اهمیت فردی و اجتماعی ـ سیاسی این فریضه الهی است و امثال این آیات و روایات که راجع به زیارت امام معصوم، نماز جماعت و مسجد و صله رحم و ... وارد شده است.»
وی می‌افزاید: «دقت شود که کرونا احکامی به این مهمی را به تعطیلی کشانده است. اما عقلانیت منعطف در دین اسلام، موجب شد که علمای اصیل اسلامی در مقابل هجمه کرونا به ستیزه برنخیزند، مقاومت نکنند و حتی کج‌سلیقگی‌های موردی را ـ که توسط برخی جریانات متحجر و متعصب شکل گرفت ـ محکوم کنند.»
مأموریت‌های مسجد، حرم و حسینیه
اما در گام دوم اتفاق مبارکی افتاد که این تعطیلی‌ها را رنگ و بوی دیگری داد. مسجد که پایگاهی برای رشد معنویت و دینداری مردم بود، به یک باره با حفظ این هویت با ظاهری متفاوت به صحنه آمد و بسیاری از این مساجد، تبدیل به پایگاهی برای خدمت به مردم شدند؛ خدمت به مردم که در نگاه دینی ما از بزرگ‌ترین عبادات خداوند است.
حرم و حسینیه که بهانه‌ای برای اتصال به امام و زمینه‌ای برای تحقق اهداف او بودند، در خدمت مبارزه با این ویروس قرار گرفتند. داستان ائمه جماعات و جمعه و ... هم از همین قرار بود.
این عقلانیت انقلابی، در واقع با حفظ باطن این مناسک، تلاش می‌کند در شرایط بحرانی و اضطراری ظواهر دین را مناسب شرایط جدید، بازآفرینی کند.
این کارنامه درخشان دین و دینداری در جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ثبت خواهد شد.
کرونا و دینداری
در این ایام درباره نسبت پدیده کرونا با شعائر دینی شاهد دو دیدگاه متفاوت بودیم. برخی معتقد بودند که باید حکم عقل و عقلا (کارشناسان بهداشت و درمان) را قبول کرد؛ چرا که دین اسلام، پیروی از حکم عقل را لازم می‌داند. از این منظر، در تزاحم میان انجام مناسک و شعائر با حفظ جان خود و دیگران، حفظ جان اوجب است. انجام مناسک و بجا آوردن شعائر مقید است به اینکه ایجاد ضرر قابل اعتناء برای جامعه ایجاد نکند. این دیدگاه مستند به آیات و روایات متعددی است که در متون فقهی مورد بحث قرار گرفته است.
دسته دیگری از دین‌داران در این شرایط نظری متفاوت داشتند. به عقیده این افراد، تعطیل کردن مراکز عبادت و زیارت مثل مساجد، نمازهای جمعه و حرم‌های امامان نه تنها درست نیست؛ بلکه برعکس، باید از این پایگاه‌ها برای مقابله با این پدیده استفاده کرد. موضع این دسته از دین‌داران، شواهد جدی در متون دینی و گفتار بزرگان دارد؛ من‌جمله اینکه مساجد، سنگر و حرم‌های اهل بیت، پناهگاه مردم هستند.
در عین اینکه هر دو دسته از روی خلوص و نیت صادقانه در این باره موضع‌گیری کردند، موضع‌گیری مراجع و عالمان دین به موضع اول نزدیک‌تر بود. دلیلی که برای این ترجیح به نظر می‌رسد، این است که اولا با تعطیلی موقت مسجد و حرم، نماز و زیارت تعطیل نمی‌شود. هم نماز را می‌توان در غیر مسجد خواند و باید خواند و هم زیارت را می‌توان از راه دور انجام داد. بنابراین شعائر به طور کامل تعطیل نشده‌اند؛ بلکه شکل خاصی از آن ترک شده است. ثانیاً ترک شکل خاصی از انجام شعائر، به دلیلی صورت گرفته است که از منظر شارع مقدس بر دیگر دلایل ترجیح دارد. شارع، حفظ جان را واجب‌تر از تقید به شکل خاصی از شعائر می‌داند. ثالثاً شعائر در اسلام، خالی از شعور نیست. عقلانیت دینی اقتضاء می‌کند برای حفظ جان عموم افراد جامعه، تا زمان برطرف شدن خطر به توصیه کارشناسان سلامت، یعنی اجتناب از اجتماع عمل کنیم.
روزگاری شبیه دوران دفاع مقدس
محمدرضا ادیب‌زاده، معاون تهذیب مدرسه دارالحکمه تهران و از ائمه جماعات دانشگاه صنعتی شریف در این باره می‌گوید: «ابتلائات الهی همیشه ظرفیت‌ها را روشن می‌کند و قابلیت‌ها را آشکار می‌سازد. ما در این حادثه ابتلایی که امروز جهان با آن دست به گریبان است، هم ظرفیت دین مبین اسلام را دیدیم که در شرایط مختلف توان تطبیق و سازگاری با شرایط مختلف را به همه دنیا نشان داد و هم مردم مومن و متعهد و انقلابی ما که انصافاً نمونه‌ای از یک حرکت جهادیِ پرتلاش و همه‌جانبه را به دنیا نشان دادند. همه دیدند که مساجد ما گرچه به لحاظ کارویژه‌شان ـ که عبادت است ـ به لحاظ محدودیت دچار تعطیلی در امر عبادت شدند، اما به مراکزی برای سالم‌سازی و سرویس‌دهی و کمک به آسیب‌دیدگان و مرکزی برای جهاد سلامت تبدیل شدند. همه دیدند که آحاد مردم از پیر و جوان و مرد و زن برای این عرصه هر کدام نقشی آفریدند و هر کدام توانستند یک صفحه مُشعشعی را به همه نشان بدهند. ایثار، ازخودگذشتگی، تلاش مخلصانه و از آنچه که از دست برمی‌آمد را در این حادثه دیدیم.»
وی ادامه می‌دهد: «خدای متعال، این عرصه ابتلا را برای ما باز کرد تا همه آنچه را که در شرایط عادی شاید امکان مشاهده آن نبود در شرایط اضطرار، بیماری، بحران و مشکل به عینه مشاهده کنند و ببینند که دین ما چگونه هم معتقدان به خودش و هم فضای جامعه را به گونه‌ای مدیریت می‌کند و همه را هم‌جهت می‌کند که به بهترین شکل ممکن مشکلات جامعه حل شود و مسائل مردم به سامان برسد.»
ادیب‌زاده می‌گوید: «نمونه این وضعیت را ما در زمان جنگ تحمیلی دیده بودیم؛ زمانی که آن ابتلای بزرگ بر ملت ما تحمیل شد، مساجد ما دارالحَرب شدند و حضرت امام (ره) فرمودند: «محراب مساجد، محل حَرب است.» مساجد ما به پایگاه‌هایی برای اعزام و سازماندهی نیروها و پشتیبانی از جبهه‌ها تبدیل شده بود و امروز هم مساجد و حسینیه‌های ما به مراکزی برای پشتیبانی از سلامت و حفظ سلامت مردم و جامعه تبدیل شده است؛ هم در پشتیبانی مالی و تدارکاتی و هم در پشتیبانی بیماران و پیشگیری از بیماری.
وی خاطرنشان می‌کند: «اینها ظرفیت‌های کمتر دیدشده در جهان است که باید بیش از پیش به همه دنیا نشان بدهیم. این ظرفیت‌ها اگر نشان داده شود، ظهور حضرت حجت بسیار آسان خواهد بود. با این زمینه‌ها بشریت خواهد دید که این دین خاتم است که توانمندی و ظرفیت دستگیری از همه مردم در همه عرصه‌های سیاسی و اجتماعی را دارد و می‌تواند تمام ابعاد وجودی انسان را هم از بُعد فکری و هم از بُعد جسمی در بر بگیرد.»
مسجد، حالا محل حکمرانی امام زمان (عج) است
محمدحسین صالحی، طلبه درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم که پایان‌نامه او در یک کار بین‌رشته‌ای میان قرآن و رشته داده‌کاوی کامپیوتر برگزیده کشوری شده است در این باره می‌گوید: بحث ما با عنوان «حرکت به سوی ظهور با شکوفایی ظرفیت‌های نهفته اماکن دینی در بحران‌هایی مانند کرونا» است.
این دانشجوی دکتری رشته عرفان اسلامی ادامه می‌دهد: «خداوند کریم در آیه 25 سوره حدید می‌فرماید «لَقَدْ ارْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ انْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط» ما پیامبران را برانگیختیم و فرستادیم و با آنها کتاب و میزان و عدالت را فرستادیم؛ برای اینکه مردم را برای قیام به قسط برانگیزانند. وقتی حرکت مردمی در اقامه دین زنده، شکل بگیرد، شکوفایی‌ای صورت می‌گیرد که این شکوفایی در حرکت تمام مردم به سوی اقامه دین زنده، حرکت به سوی ظهور می‌شود و حقیقت حکومت دینیِ امام حی و زنده ما هم همین خواهد بود که تمام مردم جهان، مانند بازوان امام زمان (عج) خواهند شد که با امام قائم، توحید، اخوت، امداد به مومنین و عدالت کامل در جهان را قیام می‌دهند.»
صالحی می‌افزاید: «همانطور که رهبر ما در سخنرانی روز نیمه‌شعبان فرمودند، ما برای اینکه ارادت‌مان به امام زمان (عج) ثابت شود، باید صحنه‌ها و جلوه‌هایی از جامعه مهدوی را خودمان به وجود بیاوریم. جامعه مهدوی هم که جامعه قسط و عدل، جامعه عزت، جامعه علم و جامعه مواسات و برادری است و ما باید اینها را در زندگی به قدر امکان خودمان تحقق بخشیم. در این حرکت باید ببینیم جایگاه اماکن دینی مانند مساجد و حرم‌ها در بحران کرونا، چطور ما را به ظهور نزدیک می‌کنند و ما باید آن را پیشرفت بدهیم.»
این طلبه درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم اضافه می‌کند: «امروز مساجد ما محل تجمع مردم مومنی است که از پیر و جوان و زن و مرد تلاش می‌کنند تا حرکتی را برای اصلاح و نجات و کمک به مردم داشته باشند. مساجد ما عمران و آبادی بالقوه را بالفعل می‌کنند؛ همانطور که قرآن می‌فرماید «انَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَاقَامَ الصَّلَاه وَآتَى الزَّکَاه» یعنی در عمران و آبادی مسجد کسانی نقش دارند که ایمان به خدا و روز آخرت دارند. کسانی که نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند. یعنی هم اقامه معنویت‌ها و نماز را دارند و هم اقامه عدل اجتماعی را در زکات دارند.
وی می‌گوید: «اگر حرکت ما در مساجد و در تمام اجتماعات مذهبی منتهی به تولید ماسک می‌شود، اگر لباس می‌دوزند یا اگر بسته‌هایی را برای خانواده‌های نیازمند و مسکین تهیه می‌کنند، ما باید استعدادهای بالقوه مساجد را برای اینکه بتوانند محل تدبیر و مدیریت تمام کانون‌های محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی و جهانی بشوند، عرضه کنیم. استعدادهای بالقوه مساجد در بحران کرونا بسیار خوب زنده شدند. حالا باید با تدبیر مومنانی که در این مساجد فعالیت می‌کنند، بتوانیم استعدادهای بالقوه بیشتری که در تدبیر تمام مناسبات بشری می‌توانند دخیل باشند از درون فرهنگ مساجد و اجتماع مومنان بیرون بکشیم و بتوانیم با نزدیک کردن مساجدمان به فرهنگ حکمرانی امام زمان (عج) در مساجد دوران ظهور، خودمان را به ظهور نزدیک کنیم.
به زیر کشیدن تمدن غرب با همه ساختارهای فروپاشیده‌اش
این الفت قلب‌ها و دل‌هایی که از طریق مساجد و حرم‌های عصمت و طهارت بهم گِره خورده است و ما را به هم پیوند داده است، ارزشمند است؛ چنان که می‌توانیم با تمام مردم جهان پیوند برقرار کنیم، دست تمام انسان‌ها را در تمام نقاط کره زمین بگیریم و تمام مردم را به عدل و داد، معنویت و حیات طیبه دعوت کنیم.
ما می‌توانیم برای امام زمان، اقامه قسط و عدل را در تمام جهان فریاد بزنیم و به مردم نشان دهیم که می‌شود نجات از درون یک مکان دینی که مساجد و معابد هستند، آغاز شود و همه بانگ یکتایی و یکانگی خدا را فریاد بزنند؛ چرا که منجی همه انسان‌ها که یک رهبر دینی است و حکومت او که یک حکومت دینی است در درون این مساجد اقامه خواهد شد.
اگر مردم تمام زمین بتوانند نزدیک‌تر از همیشه این احساس انس و الفت را با اماکن مذهبی، دینی و خصوصاً مساجد مسلمین پیدا کنند، امروز این فرهنگ ناب مهدوی را می‌توانیم نشان دهیم؛ می‌توانیم تمام تمدن غرب را با همه ساختارهای فروپاشیده‌اش به زیر بکشیم و آن فرهنگ معنوی و زنده‌کننده دینی را به تمام جهان عرضه کنیم.
می‌شد حرم‌ها را نبندند و نمازجماعت را تعطیل نکنند
حجت‌الاسلام مهدی شبان، از اساتید حوزه علمیه قم در یادداشتی به این مناسبت می‌نویسد: بسته شدن حرم‌ها و برخی اماکن مذهبی و نیز لغو نماز جماعت‌ها به دلیل رفت و آمدها و شلوغی و احتمال سرایت ویروس کرونا از همان ابتدای شیوع این ویروس اجرا شد که می‌توانست با رعایت مسائل بهداشتی فعالیت این اماکن ادامه پیدا کند.
فارغ از درستی یا نادرستی این اقدام، این عمل ارتباط قلبی مومنین مرتبط با مسجد را تضعیف نکرد. بلکه همان نور الهی که قدم‌های این مومنین را به مساجد می‌کشاند تا در ضمن ارتباط ولایی با مومنین دیگر، ارتباط با خدا را محقق کنند، بار دیگر مومنین را در عرصه‌های دیگر خدمت به تکاپو انداخت. چه بسیار کارگاه‌های ماسک‌دوزی و ایستگاه‌های ضدعفونی کردن ماشین‌ها شکل گرفت و چه مومنانی که آماده‌سازی بسته‌های بهداشتی و بسته‌های غذایی و توزیع بین نیازمندان را شکل دادند.
اینان در حالی که غم از دست دادن نمازهای جماعت در مساجد را بر سینه دارند و ثواب همین غم کمتر از خود نمازهای جماعت نیست، با ایجاد بستر خدمت، رابطه ولایی را تقویت می‌کنند. اگر دیروز رابطه‌شان بیشتر با اهل مسجد بود، الان با کل محله مرتبط شده‌اند.
شکل‌گیری چنین ارتباطاتی و تقویت آن باعث می‌شود بعد از بازگشایی امکان مقدسه و برپایی نمازهای جماعت، افراد بیشتری به سمت این امکان سوق پیدا کنند و عملا این تهدید، بستر فرصت‌های فراوانی می‌شود.
سالیان متعددی در زمان صدام حسین، زیارت عتبات به روی مومنین بسته بود، اما مومنین ارتباطشان با حضرات اهل بیت کم نشد. چه بسیاری که برای حرم امام حسین، انگشتر و النگوی طلای خود را نذر کرده بودند که بعد از بازگشایی به حرم بیندازند. گویا سال‌ها منتظر بودند و وقتی راه عتبات باز شد، همین قلب‌های سوخته و مشتاق که سالیانی منتظر بودند، روانه آن سرزمین مقدس شدند و این سیر آنقدر گسترش یافت تا در اربعین به شکوفایی خود رسید و خلوتی سالیان متمادی حرم‌ها به خروش قلوب عاشقان از سراسر جهان تبدیل شد. باشد که مساجد ما بعد این بلوا به این خروش برسند.
چه نعمتی بالاتر از این؟
کرونا، آمد و مناسک ما را دستخوش تغییر و تحول قرار داد، اما ظرفیت‌های پنهان و عجیبی را به نمایش گذاشت که اگر این بحران، سراغمان نمی‌آمد، معلوم نبود هیچ وقت رخ نشان می‌داد. همچنان، مسجد، هیأت، حرم‌های اهل بیت (ع) و امامزادگان و مواکب اربعینی ما، پایگاه و مأوای عده خاصی با تفکرات خاص بود. همچنان همان‌هایی به مسجد سر می‌زدند که دغدغه نماز جماعت داشتند. همچنان همان‌ها از برکات هیأت‌ها بهره‌مند می‌شدند که اهل هیأت بودند و صرفاً کسانی از مواهب موکب‌ها برخوردار می‌شدند که پای در سفر اربعین کوبیده بودند.
کرونا، خدمتگزاری دین را توسعه بخشید و طعم شیرین این خدمت را به همه، حتی آنها که نسبت نزدیک و درونی با دین نداشتند، چشاند. چه نعمتی بالاتر از این؟!
منبع: فارس
ارسال نظرات