از تبیین بایسته های نشاط علمی تا ضرورت احیای سنت استاد و شاگردی در حوزه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حوزه های علمیه در حالی از دهم شهریور برنامه ها علمی خود را برای سال تحصیلی 98-97 آغاز کردند که در برخی از استان های کشور از جمله حوزه علمیه اصفهان سال تحصیلی جدید پیش از این آغاز شده است.

بدون شک حوزه برای تأثیر گذاری بیشتر در عرصه رسالتی که بر دوش او گذاشته شده نیاز به عالمانی دین پرور و بزرگانی دارد که بتوانند دین را در همه عرصه های فردی و اجتماعی در جامعه ساری و جاری کنند و از این رو همواره توجه به علم، رونق علمی و نشاط تحصیلی در حوزه از اهمیت دوچندانی برخوردار بوده است.

هر مرکز علمی و یا دانشگاهی که به ایجاد نشاط علمی در بین دانشجویان خود توجه نداشته باشد به مرور زمان از چرخه علمی جامعه کنار رفته و تأثیر گذاری خود را از دست می دهد و از آن طرف پویایی علمی موجب رونق هرچه بیشتر هر مرکز علمی از جمله حوزه و دانشگاه و توجه دیگر مراکز داخلی و بین المللی به آن است.

وضوح این مطلب بر کسی پوشیده نیست، چراکه اگر حوزه ای خمود، دور از جامعه و منزوی داشته باشیم که تلاشی برای به روز کردن خود نداشته باشد نمی تواند در عرصه بین الملل نقش خود را در ترویج فرهنگ اسلام ناب و فرهنگ اهل بیت(ع) به درستی ایفا کرده و وظیفه اساسی خود را در این راستا فراموش خواهد کرد ولی اگر حوزه ما در راه پرورش عالمان برجسته در حوزه آموزش، پژوهش، تهذیب و گزینش دقت بیشتری داشته باشد، می تواند در برابر مراکز دیگری خود را داعیه دار اسلام و دین در جهان می دانند قدم علم کرده و حرفی برای گفتن داشته باشد.

مدیران حوزه هرسال برای ایجاد نشاط علمی و پویایی در امر تحصیل طلاب به اتخاذ تصمیات و اجرای برنامه هایی روی آورده اند تا بتوانند عالمان دینی برجسته و دین مداری را برای آینده نظام اسلامی ذخیره کنند که این افراد خود زمینه ساز پرورش بزرگانی دیگر در آینده باشند.

یک طلبه در یک حوزه علمیه قدیمی در یک شهر دور افتاده اگر به این نتیجه برسد که علم او و دانش او و معرفت او زمینه ساز ساخت تمدنی بزرگ با رنگ و بوی اسلام خواهد بود و نه صرفا چند جمله از چند کتاب با عبارت های مغلق و پیچیده، بدون شک توجهی بیشتر به علم آموزی و نشاط در خواندن درس و حضور در کلاس خواهد داشت.

البته حوزه و مدیران آن نیز توجه خوبی به نشاط علمی در حوزه داشته اند و یکی از نمونه های طرح هدایت تحصیلی طلاب سطوح عالی است؛ طرح هدایت تحصیلی علمی تربیتی از سوی مدیریت سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم اجرا می شود، در این طرح طلاب پذیرفته شده با حضور در دروس آزاد حوزه، در قالب پایگاه و گروه علمی ساماندهی شده و فعالیت های علمی تربیتی آنان زیر نظر اساتید قرار گرفته و طی فرایندی منظم برای پیشرفت آنان اقدام می شود.

از اهداف طرح هدایت تحصیلی علمی تربیتی می توان به ارتقای سطح معنوی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و بینش بصیرتی انقلابی طلاب، تعمیق دروس و هدایت علمی تربیتی بر پایه فقه جواهری و توسعه فقه معاصر، ارزیابی از فرایند علمی ، مهارتی، تربیی و بصیرتی طلاب با رویکرد هدایتگری و ارزش های علمی تربیتی به یادگار مانده از سلف صالح اشاره کرد.

همچنین در راستای کاهش تعطیلات حوزه علمیه و رونق گرفتن مباحث علمی در حوزه علمیه زمان اعلام شده برای آغاز سال تحصیلی 98-97 حوزه های علمیه شنبه دهم شهریور است.

از دیگر مسائل قابل توجه این است که از قدیم در حوزه های ما رابطه استاد وشاگرد یک رابطه صمیمی پدرانه و دلسوزانه بوده و اساتید مشفقانه به طلاب تذکر می دادند و راهنمایی می کردند و استاد به سرکشی طلاب می ر فت و به خانواده آنها سر می زد و طلبه نیز همواره به استاد احترام می گذاشت، اما امروزه برخی معتقد هستند این سنت ارزشمند کم رنگ شده و رابطه استاد و شاگرد به همان جلسه درس محدود گشته است.

خبرگزاری رسا نیز که یکی از رسالت های خود را ترویج و تقویت برنامه های علمی، آموزشی و پژوهشی حوزه می داند سعی کرده در مسیر ترویج رونق علمی و ایجاد نشاط تحصیلی در حوزه گام های بلندی بردارد از این رو خبرنگاران این خبرگزاری حوزوی مصاحبه هایی در این زمینه با اساتید و بزرگان حوزه ترتیب داده اند که در ادامه به برخی از مهمترین این اخبار و جملات اساسی برخی از بزرگان اشاره می کنیم.

ضرورت توجه به اصلاح متون حوزوی

یکی از این اساتید، آیت الله محمدحسین احمدی فقیه یزدی از اساتید دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم است که ایشان معتقدند: یکی از بایسته های نشاط علمی همراهی استاد با شاگرد و همدلی با او است، چراکه استاد باید همچون پیامبر و اهل بیت(ع) نسبت به اصحاب خود برخورد کنند.

وی در قسمت دیگری از سخنان خود بیان داشت: وقتی ما محضر علامه طباطبایی(ره) یا امام راحل می رسیدیم اخلاق و بزرگواری ایشان را در وجود خود دریافت می کردیم یا وقتی خدمت استاد گرانقدر اخلاق حضرت آیت الله بهاءالدینی بودیم آثار اخلاقی در روح و عمل ما به طور ناخودآگاه اثر می گذاشت، ولی این مسأله متأسفانه در حوزه های علمیه کمی تضعیف شده است .

این استاد درس خارج معتقد است که متن درسی در ایجاد نشاط عملی در حوزه تأثیر زیادی دارد و به همین جهت است که متون علمی از جمله شرح لمعه سالیان درازی است که در حوزه تدریس شده و مورد استقبال قرار گرفته است، بنابراین باید برخی متونی که مغلق هستند و طلبه را سردرگم می کنند از دایره کتب درسی کنار بروند چون این کتب موجب بی رغبتی طلاب می شود.

آیت الله احمدی فقیه یزدی همچنین احیای سنت های اصیل حوزوی از جمله پیش مطالعه، مباحثه و تقریر نویسی را از جمله مسائل ضروری در ایجاد نشاط علمی می داند و معتقد است که اساتید و مدیران حوزه باید به مسائلی از جمله اصلاح برخی متون حوزه، کاربردی کردن مطالب، تغییر در روش امتحانات و استعدادیابی طلاب توجه ویژه داشته باشند.

نشاط علمی در حوزه موج می زند

حجت‌الاسلام والمسلمین محمود احمدی میانجی مدیر مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه از اساتید دیگری است که با رسا به گفت‌وگو نشسته است؛ این استاد حوزه و دانشگاه ضمن موضع‌گیری شدید علیه کسانی که معتقدند نشاط علمی در حوزه‌های علمیه کمرنگ شده است، از مراکز تخصصی و مؤسساتی نام برد که فعالیت‌های علمی آنها در سطح ایران و جهان بی‌نظیر است.

وی عنوان می دارد: بررسی کنید چقدر مراکز تخصصی فقه و اصول در حوزه وجود دارد و این مراکز علمی و تخصصی چه تعداد فضلا دارد و چه کتاب‌هایی چاپ کرده‌اند؛ آیا این نشاط علمی نیست؟ این بی‌انصافی است که بگوییم با وجود مرکزی مانند سازمان تحقیقات کامپیوتری نور که تمام متون درسی حوزه را به صورت نرم‌افزار آماده و ارائه کرده است، نشاط علمی در حوزه وجود ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین احمدی میانجی با طرح این سؤال که چند درصد از کتب دانشگاهی تاکنون به نرم‌افزاری تبدیل شده است، بیان می کند: آنها اجازه نمی‌دهند که کتاب‌های رشته علوم انسانی نرم‌افزاری شود، در حالی که کتاب‌ها و منابع و مراجعی که در حوزه داریم نرم‌افزاری شده است.

وی در ادامه از دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه مفید، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشگاه الزهرا(س)، جامعه الزهرا(س)، حوزه علمیه خواهران، جامعه‌المصطفی، دارالحدیث، مجمع عالی حکمت، مراکز تخصصی و انجمن‌های علمی حوزه، آثار و منشورات منتشر شده و سایت‌های علمی حوزوی نام برد که سبب ارتقای نشاط علمی در حوزه‌های علمیه شده‌اند.

ضرورت تقویت رابطه عاطفی، معنوی و ایمانی استاد و شاگرد

در ادامه به یکی دیگر از گفت‌وگوهای خبرنگار ما با یکی از اساتید درس اخلاق حوزه یعنی حجت الاسلام والمسلمین علی محمدی می رسیم که ایشان روی سخن خود را به لزوم تقویت ارتباط استاد و شاگرد در حوزه آورده و معتقد است که امروز متأسفانه رابطه استاد و شاگرد به یک ارتباط درون کلاسی خلاصه شده که این مسأله هرگز زیبنده حوزه نیست.

وی بر این اعتقاد است که استاد و طلبه در حوزه علمیه باید حداقل سه نوع ارتباط دیگر با هم داشته باشند، که این سه نوع شامل ارتباط عاطفی، معنوی و اخلاقی و همین طور ارتباط ایمانی و اعتقادی می شود و اگر بخواهد حوزه علمیه و طلاب مثل گذشته انسان هایی عالم و عامل داشته باشد و در یک کلام عالم ربانی تربیت شود باید اولا به ارتباط عاطفی اهمیت داد.

این استاد درس اخلاق حوزه یک استاد را همچون پدری مهربان و دلسوز و طلبه را مثل فرزند معنوی و علمی او می داند و بر این باور است که یک استاد خوب مثل مشاوری امین در کنار طلبه قرار می گیرد و تلاش می کند که اگر او مشکل خانوادگی دارد در حد توان خود آن را برطرف کند، همچنان که در گذشته حتی اگر طلبه ای مریض می شد استاد به ملاقات او می رفت و از او تفقد می کرد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی تأکید می کند، در کنار ارتباط عاطفی، یک نوع ارتباط معنوی و اخلاقی مهم است تا جایی که طلبه استاد خودش را نه تنها یک معلم در مسائل علمی و آموزشی بلکه مراد و اسوه و الگوی خود بداند.

وی ارتقای سطح کمالات استاد را نیز به دلیل تبعیت شاگرد از او ضروری می داند و بیان می دارد که استاد باید آن قدر در اخلاق و کمالات پیشرفت داشته باشد که طلبه حتی در گفتار سعی کند مثل او باشد؛ استاد باید نمونه یک فرد متخلق به اخلاق الهی باشد تا آن اخلاق را به شاگرد خودش نیز منتقل کند که امروزه این جهت نیز در حوزه کمرنگ شده است.

کلاس های حوزه به صورت یک طرفه و منفعل است

حجت الاسلام مهدی زینتی استاد درس اخلاق حوزه و عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه نیز یکی دیگر از اساتیدی است که با ایشان به گفت‌وگو نشسته ایم؛ این استاد حوزه نیز با ابراز نگرانی نسبت به فراموشی و کمرنگ شدن رابطه استادی و شاگردی در نظام آموزشی فعلی حوزه، بر این عقیده است که غالب کلاس های دروس آزاد به صورت یک طرفه برگزار شده و طلبه کاملا منفعل است.

این استاد درس اخلاق حوزه علمیه قم بر این باور است که نظام آموزشی حوزه در گذشته از مؤلفه های برجسته ای برخوردار بوده که امروزه بسیاری از آنها یا کلا فراموش شده یا کمرنگ شده که یکی از آن مؤلفه های مورد غفلت، رابطه استاد و شاگردی است؛ در گذشته رابطه اخلاقی و مراد و مریدی بین طلاب و اساتید رنگ و بوی جدی تری داشت .

وی تأکید دارد که ما باید به تبعیت از منش گذشتگان که طلبه اخلاق، سلوک، الگوی زندگی، شیوه تعامل و به طور کلی درس زندگی را از استاد خود می گرفته است، به احیای این سنت روی بیاوریم چراکه این اثرگذاری از طرف اساتید به شاگردان و الگوگیری از طرف شاگردان کمرنگ شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه ضمن تأکید بر این نکته که در رابطه بین استاد و شاگرد فضای علمی گذشته هم وجود ندارد، معتقد است که در گذشته فلان طلبه ای که حاضر در درس استاد می شد معلوم بود که در چه طرازی است، به مشکلات و سؤالات ذهنی او جواب می داد و تلاش شاگرد مورد بازبینی استاد قرار می گرفت ولی امروز متأسفانه فضای دانشی بین استاد و شاگرد بعد از درس فراموش شده است؛ همچنین در گذشته رابطه استاد و شاگرد در مسائل علمی به صورت ارتباط تمرینی بود، یعنی استاد تمرین می داد و انتظار دانشی از شاگرد داشت، طلبه نیز درس تمرینی خود را در منزل انجام می داد و استاد دفتر تکلیف او را به منزل می برد و نقاط ضعف و قوت شاگرد می دید.

عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه از رقیق شدن و سطحی شدن ارتباط بین استاد و شاگرد ابرازی نگرانی کرده و بیان می دارد که امروزه از چهار نوع مؤلفه های نظام آموزشی حوزه فقط به ارتباط مدرسی در سطح رقیق و یک طرفه آن هم به صورت انفعالی اکتفا می شود، چراکه استاد درس را می گوید و سریع می رود تا به کلاس بعدی برسد، طلبه هم باید سریعا خودش را به کلاس بعدی برساند به همین جهت اصلا فضای مبادله نیست.

طلاب نسبت به آینده خود سردرگم نباشند

حجت الاسلام علی اسلامی فر استاد سطح عالی حوزه نیز از دیگر افرادی است که با ایشان مصاحبه ای را ترتیب داده ایم، ایشان در موضوع نشاط علمی روی کلام خود را در بحث هدف و انگیزه از طلبگی وارد کرده و بر این اعتقاد است که تا مسأله هدف طلبگی از سوی طلاب روشن نشود نمی توانیم توقعی در مورد رونق علمی در حوزه داشته باشیم.

او بر این باور است که برخی از طلاب از این جهت که سردرگم هستند نمی توانند آینده روشنی را برای خود ترسیم کنند، بنابراین آقایان طلبه ابتدائا اهداف خود را مشخص کنند که بخشی از شناخت هدف با خودشان و بخشی با مشورت با اساتید و بزرگان حوزه است و در ادامه نوبت به دیگر مسائل می رسد.

حجت الاسلام اسلامی فر تأکید دارد که هر هدفی به دنبال خود انگیزه و امید نیز می آورد و هر هدفی بدون شک مبتنی بر مسائل و اموری است که فرد برای رسیدن به آنها تلاش کرده و سختی ها را نیز تحمل می کند، به عنوان مثال فردی که وارد عرصه طلبگی می شود و هدف خود را سربازی امام زمان(عج) و اجتهاد می داند برای این کار برنامه ریزی می کند.

یکی از مسائلی که این استاد بر آن پافشاری می کند دقت طلاب و نظم آن ها در حضور در کلاس های درس است به همین خاطر حجت الاسلام اسلامی فر یادآور می شود که طلبگی با کلاس های یک روز در میان و ترک مباحثه و مطالعه امکان پذیر نیست هرچند استعدادهای درونی طلاب نیز باید در نظر گرفته شود.

حجت الاسلام اسلامی فر به یکی دیگر از مشکلات طلاب در مسیر درس خواندن یعنی مشکلات اقتصادی و خانوادگی نیز اشاره می کند و اعتقاد دارد که بله این موارد هم مانع هست ولی مشکل اصلی همان چیزی است که عرض کردیم، طلبه ای که هدفش مشخص است و در آن زمینه کار می کند بدون شک موفق می شود.

ضرورت توجه حوزه به نیازهای روز جامعه

حجت الاسلام والمسلمین حسنعلی علی اکبریان استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از دیگر اساتیدی است که سراغ ایشان رفته ایم؛ این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است که چند عامل از عوامل نشاط علمی و توجه بیشتر طلاب به درس وجود دارد و یکی از مهمترین مسائلی که هم اساتید و هم مدیریت حوزه و هم خود طلاب باید عنایت داشته باشند را توجه ویژه به نیازهای دینی به روز جامعه می داند.

وی بر این باور و اعتقاد است که امروز در فقه مسائل به روزی داریم که جامعه با آن درگیر است و هنوز پاسخی از فقه دریافت نکرده است که این مسائل باید در درس های خارج فقه ما موضوع قرار بگیرد و هم اساتید به‌نام و کارکشته و شناخته شده فقه به آنها بپردازند، مدیریت حوزه نیز از این درس های جدید حمایت کند و هم طلبه ها از این درس ها استقبال کنند چون بدون استقبال آنها این گونه مباحث پیش نخواهد رفت.

حجت الاسلام والمسلمین علی اکبریان معتقد است که باید به مسائل جدید روز روی بیاوریم، چراکه تکرار مطالب بحث شده در گذشته موجب ایجاد رونق و نشاط علمی نمی شود؛ به عنوان مثال در حوزه مسائل کلامی و فلسفی شبهات به روزی وجود دارد که ذهن مردم با آنها درگیر آن است که حوزه باید در درس های کلام و فلسفه به آنها بپردازد و صرف این که مسائل قدیمی تکرار شود باعث نشاط نمی شود.

مطرح شدن مباحث جدید و نوپای فقهی از مسائل مورد تأکید در کلام این استاد حوزه و دانشگاه است، ایشان بر این عقیده هستند که باید اقتضائات و الزامات این مسأله نیز در نظر گرفته شود؛ ایشان برای این کار راهکاری نیز ارائه داده و بیان می دارند که به عنوان مثال اگر بحث های فقه سنتی پنج روز در هفته است چنین دروسی که می خواهد به مسائل نو بپردازد که در کتاب های فقهی بحث نشده و استاد نیز با مطالعه چند کتاب نمی تواند نظراتی را ارائه بدهد باید به صورت پژوهشی برقرار شود به این صورت که دو یا سه روز در هفته کلاس آموزشی و بقیه مربوط به مطالعه و پژوهش توسط استاد و شاگرد باشد.

حجت الاسلام والمسلمین علی اکبریان روی سخن خود را با طلاب جوان می داند که باید برای آنها برنامه ریزی دقیقی صورت بگیرد و درس های جدیدی نیز برای آنها برگزار شود چراکه برگزاری درس هایی با مسائل روز و همین طور انگیزه بخشی موجب ایجاد هویت و نشاط در طلبه می شود و طلبه احساس شخصیت می کند ولی اگر بحث هایی که در کلاس ها مطرح می شود مربوط به 100 سال و 200 سال قبل باشد و در گذشته نیز مطرح شده باشد، طلبه احساس پوچی و بی هویتی می کند.

امتیازات نظام آموزشی حوزه نسبت به دانشگاه

حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن سعیدی گلپایگانی فرزند شهید آیت الله سعیدی نیز در گفت‌وگویی جداگانه با خبرنگار خبرگزاری رسا، به اهمیت مسائل اخلاقی در حوزه اشاره کرده و بر این باور است که یکی از امتیازات حوزه بر دانشگاه این بوده که در حوزه هم آموزش هست و هم پرورش؛ ولی دانشگاه تنها آموزش است که آن هم بسیاری از اوقات به صورت ناقص به دانشجو منتقل می شود.

استاد سطح عالی حوزه علمیه بر این عقیده است که پرورش حوزه در راستای درس های اخلاق بوده و انتقال معارف اخلاقی روش اساتید و بزرگان و اسوه های حوزه است، یعنی وقتی طلبه در درس استاد شرکت می کند فقط آموزش نمی بیند بلکه می خواهد بداند که آن استاد چند ساعت شب بیداری دارد؟ چه اذکاری می خواند؟ و با چه آیات قرآنی در طول روز مأنوس است؟ و همین استادی که مشغول آموزش هست باید منبعی برای انتقال اخلاق به شاگرد باشد.

تخلق استاد به اخلاق الهی از دیگر مسائلی است که این استاد حوزه بر آن تأکید دارد، به همین خاطر بیان می دارد که شاگرد از استاد توقع دارد، جستجو و کنکاش می کند و می خواهد بداند برنامه تهجد و سیر و سلوک او چگونه است، بنابراین مسائل اخلاقی و همین درس اخلاق است که علوم حوزوی را بر سایر علوم و حوزه را بر دیگر مراکز دیگر ممتاز کرده است.

حجت الاسلام والمسلمین سعیدی گلپایگانی جدا کردن اخلاق از حوزه و یا ضعف آن را موجب از بین رفتن یا تضعیف کار کرد حوزه می داند و تصریح می کند: انتظار مردم این است که در زیر این عمامه و عبا و قبا یک انسان فرشته گون را ببینند  که به مردم از راه عمل خود درس می دهد؛ مردم در وجود او توقع دیدن امام صادق(ع) و پیامبر را دارند همچنانکه همین طور هم هست.

یک روحانی وقتی در ایام تبلیغی به روستایی می رود به مردم هرچه بگوید گوش می کنند چون حرف او را کلام امام صادق(ع) و سخن او را حرف امام زمان(عج) می دانند و انتظار ندارند که یک روحانی بداخلاقی کند یا جلوه های ضد اخلاقی داشته باشد بنابراین اهمیت درس اخلاق در حوزه از آموزش بیشتر است چون مردم با همین توقع به ما نگاه می کنند.

استاد در حوزه تنها معلم نیست

حجت الاسلام محمد همتیان سورکی از استادان برجسته درس اخلاق و معاون سابق تهذیب حوزه علمیه قم نیز در صحبت هایی که خطاب به طلاب در گفت‌وگو با خبرنگار ما بیان کرد به یکی از امتیازات حوزه نسبت به مراکز علمی دیگر یعنی رابطه صمیمی بین استاد و شاگرد اشاره کرد.

استاد درس اخلاق حوزه علمیه قم بر این عقیده و باور است که در حوزه علمیه استاد هم معلم هم مربی و هم پدر است ولی در مراکز علمی دیگر چه بسا استاد فقط آموزگار است و اصطلاحات علمی را به شاگردان منتقل کند ولی نقشی در تربیت دینی و معنوی او نداشته باشد یا در برخی از مراکزی که به صورت عملیاتی کار می کنند، استاد فقط مربی است.

وی در این رابطه مثالی زده و بیان می دارد: به عنوان مثال یک استاد در دانشگاه دانشجوی پزشکی را برای پزشک شدن تربیت می کند اما کاری به جهات دیگر او ندارد ولی در حوزه یک استاد معلم تنها نیست، بلکه در عین حالی که آموزگار است و مطالب علمی را به طلاب انتقال می دهد و آنها را عالم بار می آورد مربی است.

حجت الاسلام همتیان یکی از شؤون استاد در حوزه را تربیت دینی و اخلاقی می داند و تأکید می کند: استاد در حوزه سعی می کند که طلاب را خطیب، محقق، نویسنده و استاد بار بیاورد به همین جهت است که خیلی از اوقات می بینیم یک طلبه مدت کوتاهی که شاگردی کرد استاد می شود و سریع تدریس را شروع می کند.

معاون سابق تهذیب حوزه علمیه قم همچنین معتقد است که یک طلبه زمانی عالم و فاضل می شود که استادی همچون پدر داشته باشد و به همین جهت است که مکرر دیده ایم انسان های والا و وارسته بخش عظیمی از برجستگی های شان به اساتیدشان برمی گردد به هرحال یکی از ویژگی های حوزه این است اساتید چنین ارتباطی را با شاگردان خود دارند و این ارتباط صمیمی باید برای همیشه جزء سنت های حوزه بماند.

باید ده ها رشته جدید در حوزه تأسیس شود

حجت الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی رییس مرکز تخصصی مهدویت و از اساتید برجسته حوزه علمیه قم نیز با اشاره به آغاز سال تحصیلی در اوایل شهریور ماه به بیان ‌الزامات رونق علمی در بین طلاب حوزه های علمیه پرداخته و تأکید دارد که مسؤولیت امروز حوزه ها و علمای حوزه بسیار سنگین بوده و گستره علمی جامعه به دوش حوزه های علمیه است.

ارتقای حوزه های علمیه هم در بعد علمی و هم در بعد مهارتی از دیگر نکات مدنظر این استاد حوزه و دانشگاه است، از این رو تأکید می کند: لازم است ده ها رشته جدید علمی در حوزه های علمیه تأسیس شود، همچنانکه این مسأله در چشم انداز حوزه نیز پیش بینی شده و مدیریت حوزه های علمیه هم مجدانه به دنبال این مسأله هستند و ان شاءالله که بدنه حوزه هم با این طرح همراهی کنند.

او معتقد است: حوزه زمانی در تمام رشته های علمی روز متخصص داشت ولی در قرون گذشته به ویژه در نیم قرن پیش از انقلاب به نهایت محدودیت خود رسید و به چند رشته خلاصه شد و در حداقل قرار گرفت و رشته های اصلی حوزه امروز عمدتا فقه و اصول و اندکی تفسیر و فلسفه است در حالی که ما صدها رشته در حوزه نیاز دریم تا پاسخگوی نیازهای زمان باشیم.

حجت الاسلام والمسلمین کلباسی ضمن سنگین خواندن رسالت حوزویان در آینده نظام و جامعه اسلامی تأکید می کند که مدیران حوزه باید این افق را ملاحظه کنند و از آن طرف طلاب هم بدانند که چه مسؤولیت سنگینی دارند و لحظه ای از عمر و فرصت های خود را تباه نکنند و با تمام قوا در طلب علم و دانش کوشا باشند؛ مایه تأسف است که امروز در رشته های مختلف محتاج بیگانگان باشیم در حالی که بسترهای آن در داخل موجود است و وابستگی علمی بزرگترین وابستگی محسوب می شود.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح می کند: مهارت تبلیغ، نوشتن، مهارت حضور در فضای مجازی، و مهارت های هنری مسائلی است که با مسؤولیت و رسالت حوزه مرتبط است؛ ما چند میلیون دانشجو داریم که هیچ آینده کاری ندارند ولی در حوزه بسیاری از کارهای جا مانده داریم که فردی برای آن نیست که این تضاد باید از مسیر منطقی، قانونی و علمی مرتفع شود و از آن طرف سنت های حوزه نیز باید احیا شود که از جمله آن سنت پیش مطالعه و مباحثه است.

هدف الهی در طلاب تقویت شود

در ادامه سراغ یکی از اساتید درس خارج و همچنین علوم قرآنی و تفسیر حوزه علمیه قم رفته ایم، حجت الاسلام والمسلمین سید احمدفاطمی که سالیانی است در حوزه قم مشغول فعالیت پژوهشی و تدریس است بر این باور است که اولین مسأله ای که می توان گفت در  ایجاد نشاط علمی تأثیر دارد ایجاد انگیزه و هدف الهی درطلاب است.

این استاد حوزه علمیه قم معتقد است که باید برای طلاب از همان ابتدا روشن شود که برای چه هدفی به حوزه آمده اند و چرا در میان رسالت های مختلف طلبگی را انتخاب کرده اند و آیا واقعا این انتخاب یک انتخاب سطحی و احساسی و عاطفی بوده و یا یک انتخاب با بصیرت و انگیزه بوده است؟

وی بصیرت در مسیر حوزه را لازمه موفقیت در طلبگی عنوان می کند و اعتقاد دارد: نه تنها در طلبگی بلکه درهمه کارها اگر انسان با یک بصیرت وارد شده باشد تمام روحیه انسان بسیج شده و راه های سخت را برای انسان هموار می کند به همین جهت در این مسیر طلبگی مقدس بودن، اسلامی و الهی بودن هدف و رنگ اخروی و معنوی و معادی هدف باید پررنگ شود.

حجت الاسلام والمسلمین فاطمی بر این باور است که هدف الهی به طلبه دلگرمی می دهد و در نتیجه ناهمواری ها و ناملایمات و کاستی ها برای او قابل تحمل می شود و احساس می کند یک داد و ستد الهی با خدا می کند یعنی هر زحمت و رنجی که در این مسیر متحمل می شود همه ذخیره آخرت او شده و گویا با خداوند معامله کرده است در نتیجه هیچ باخت و خسارتی در این راه وجود ندارد.

لزوم تعمیق و کابردی سازی دانش های دینی

حجت الاسلام والمسلمین سید حمید جزایری مدیر مرکز تدوین متون درسی حوزه های علمیه نیز در توضیح برخی الزامات و بایسته های ایجاد نشاط علمی در حوزه معتقد است: از ویژگی های بارزی که در حوزه باید حاکم باشد تعمیق در دانش های دینی، نوآوری و کاربردی کردن و عملیاتی کردن دانش های دینی است و باید حوزویان تلاش کنند که همیشه یک گام به جلو در محتوا و روش داشته باشند.

پیش بینی نیازهای آینده نظام از مسائلی است که این استاد حوزه علمیه قم به آن اشاره می کند و اعتقاد دارد: آموزش های حوزوی باید همراه با پژوهش به معنای دقیق خود باشد و اصلی که از قدیم بر حوزه حاکم بوده یعنی پرهیز از تقلید کورکورانه همچنان بر فضای حوزه حکم فرما باشد، چراکه حریت از ویژگی های بارز حوزه های علمیه بوده است که باید کماکان ادامه داشته باشد.

مدیر مرکز تدوین متون درسی عدم قانع شدن به کلام بزرگان و تلاش برای گسترده تر کردن قلمروهای دانش را نیز از دیگر مسائل مهم در نشاط علمی حوزه می داند و تأکید می کند: باید طلاب به کلام استاد به صورت محترمانه ایراد منطقی بگیرند و سعی کنند که مطلب را به صرف این که از استاد برجسته ای دریافت می کنند، نپذیرند.

وی بر این عقیده است که سنت های حوزه نیز نباید فراموش شود، از این رو یادآور می شود: سنت های نانوشته حوزوی مثل مباحثه، آزادی در انتخاب استاد، شروع به تدریس همزمان با تحصیل، اهتمام و دغدغه در آموزش و مواردی از جمله پیش مطالعه و پرسش و پاسخ در کلاس، پدر بودن استاد برای شاگرد و نقش ارشادی پررنگ اساتید در پرورش ذهنی طلاب از مسائلی است که همچون گذشته باید در حوزه رنگ و بوی جدی داشته باشد.

وظیفه ذاتی حوزه تربیت دینی اجتماع است

حجت‌الاسلام ابوالحسن احمدی شاهرختی عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات تقریبی یکی دیگر از اساتیدی است که سراغ ایشان رفته ایم، وی وظیفه ذاتی حوزه‌های علمیه را تربیت دینی اجتماع دانسته و شرط تحقق این رسالت را شناخت صحیح اجتماع متناسب هر زمان عنوان می کند.

این استاد حوزه بر این عقیده است که وقتی اجتماع هر زمان به درستی شناخته شود، باید نیازهای تربیتی احصاء و براساس آن نیازها، الزامات و اقدامات پاسخ‌گویی به موقع و سنجیده لحاظ گردد، حوزه می‌تواند وظایف خود را در عرصه‌های گوناگون به انجام رساند.

مدیرکل امور قرآنی مجمع جهانی تقریب مذاهب، شناخت دقیق اقتضائات و نیازها، ظرفیت‌ها و داشته‌ها و نداشته‌های اجتماع از نگاه تربیت دینی حوزویان را از امور بایسته در نشاط علمی حوزه می داند و تأکید می کند که باید هر زمان متناسب همان زمان انجام شود و برای پاسخ‌گویی به نیازهای همان زمان برنامه‌ریزی درست صورت گیرد.

وی همچنین برنامه‌ریزی حوزه در عرصه‌های بین‌الملل را سبب تقویت و رونق مباحث علمی در حوزه دانسته و بر این باور است: مادامی که شخصیت‌های حوزوی این حباب داخلی را نشکنند و وارد مباحث کلان جهانی با رویکرد ظهور نشوند درجا زدن و ایستایی حوزه حتمی خواهد بود.

هدف طلبه نباید مالی و دنیایی باشد

یکی دیگر از اساتید حوزوی که خبرنگار خبرگزاری رسا به سراغ ایشان رفته حجت الاسلام حمید خانزاده از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم است که ایشان روی سخن خود را به هدف و انگیزه طلاب از علم و تحصیل برده و معتقد است که اگر طلبه هدفش علمی به عبارت دیگر آموختن و عمل به علم باشد، نشاط پیدا خواهد کرد و در مقابل اگر طلبه به هدف مادی و اهداف مالی به تحصیل علم بپردازد هرگز به نشاط علمی دست پیدا نخواهد کرد.

وی همچنین توجه جدی به دروس را یکی دیگر از الزامات و بایسته های ایجاد نشاط علمی در حوزه می داند و تصریح می کند که یک طلبه نباید تنها به دنبال گذراندن پایه های درسی باشد بلکه این روحیه جستجوگری است که به طلبه روحیه می دهد، یعنی یک طلبه نباید خود را محصلی بداند که می خواهد چند واحد درسی را بگذارند بلکه باید تلاش کند که به واقعیت در یک علم برسد.

این استاد حوزوی توجه به کتب دیگر غیر از کتب درسی قرار داده شده از سوی مدیریت حوزه را نیز ضروری می داند و یادآور می شود که مثلا اگر در پایه سوم حوزه فقط به مباحث مغنی بپردازد نشاط علمی اش کم می شود بنابراین لازم است طلاب در کنار درس های نظام آموزشی به مطالعه کتب مختلف نیز بپردازند.

حجت الاسلام خانزاده یکی از موانع ایجاد نشاط علمی را سیستم مدیریتی حوزه می داند ولی در عین حال معتقد است که این سیستم معیوب توجیه درس نخواندن نمی شود؛ وی تأکید می کند که به نظام آموزشی حوزه علمیه نیز انتقاداتی وارد است و خود مسؤولان حوزوی نیز به آن اعتراف دارند اما  براساس امکانات و موانع موجود نظامی بهتر از این نمی توان ایجاد کرد؛ به عبارت دیگر نظام آموزشی موجود حوزه علمیه باید اصلاح شود اما اگر اصلاح نشود آیا طلبه نباید به دنبال علم و کشف دین باشد؟/۱۳۳۰/ز۵۰۳/ج