بی‌توجهی به ارزش‌ها مقدمه بروز بلای همگانی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، برای فهم «بلای همگانی» نمی توان تعریف خاصی را ارائه داد، اما می توان گفت؛ بلای همگانی، به بلایی اطلاق می شود که در یک جامعه یا اجتماع به نوعی عادی شده و شاید به نوعی عرف محسوب شود. پس می تواند مصداق های بسیاری را داشته باشد و این نوع پذیرش عمومی و بلاها نه تنها مختص جوامع امروزی بلکه در جوامع و اجتماعات گذشته نیز وجود داشته است.
از جمله اعمال عمومی در گذشته که در قرآن نیز ذکر شده می توان به لواط در قوم لوط، شراب خواری و میگساری در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام نام برد که این بلا با ظهور اسلام تا حدود بسیاری کاسته شد و حکم سنگینی نیز از سوی شارع ابلاغ شد که در روایت هست که «ما حرم علینا شی‌ء أشدّ من الخمر: هیچ حکمی بر ما سنگینتر از تحریم شراب نبود».
البته امروزه بلاها و مصیبت های همگانی رنگ و بوی دیگر گرفته است به گونه ای که تساهل و تسامح ها در همه زمینه ها به قدری زیاد شده که شاید نتوان آن را کنترل کرد؛ اما باید گفت؛ می شود تا حدودی از بسیاری از مشکلات و مصیبت ها پیشگیری کرده و یا آنها را با کاستن «خودخواهی ها فردی» کم کرد.
از نمونه مصایب امروزی که فرد، خانواده و جامعه با آن در حال کنکاش است می توان آسیب هایی نام برد که همه ما با آن سرکار داریم. از جمله این آسیب ها که بعضاً مصیبت بار بوده، سیل، زلزله، طوفان بارندگی بیش از حد، بارش کم باران، بیکاری، اعتیاد، کم آبی، ربا، نزاع های اجتماعی، طلاق، ترافیک، گرم شدن کره زمین، تخریب طبیعت، بیمارهای صعب العلاج، مریضی های جدید و بی برکتی معیشت ها اشاره کرد.
اگر خوب به این مصیبت ها نگاه کنیم، متوجه می شویم که ردپای انسان در همه این موارد دخیل است و شاید یکی از مهترین دلایل پیشرفت این بلاها، کم توجهی به ارزش های انسانی و الهی باشد که حقیقت زندگی افراد را تشکیل می دهد، اما خود پسندی انسان آنها را نادیده می گیرد. در واقع بی توجهی به ارزش های انسانی و نادیده گرفتن رأفت انسانی نسبت به همدیگر از یکسو و خودخواهی افراد از سوی دیگر باعث ولع سیری ناپذیر افراد شده و انسان به ظاهر متمدن سیر نزولی به سمت دره بی ارزشی را می پیماید و این نتیجه ای در بر ندارد مگر افزایش مصیبت ها و بلایای همگانی.
در حقیقت انسان با خود خواهی خود به سمت غرور حرکت می کند و شیطان نیز از این طریق اولین اشتباه خود را مرتکب شد و بهانه آورد که او برتر از انسان است، پس سجده نکرد چون غرور داشت نه به خاطر اینکه نمی توانست، بلکه به خاطر خودپسندی و سرباز زدن از ارزش ها بود که متمایل به آن شد که در نهایت مقابل حکم خدا که با ارزش بود، ایستادگی کرد. بنابراین انسان نیز می تواند آنقدر خودپسند باشد که مصیبت به بار آورد و هر حرکت او نوعی بلا سازی برای دیگر انسان ها باشد !!
در این میان برای بررسی مصیبت ها و بلایا ابتدا باید تعریف دقیقی از مصیبت و بلا داشت و سپس دسته بندی کرد. به فرض مثال مرگ عزیزان هم می توان عامل خدایی باشد که از آن به عنوان أجل و مرگ حتمي یاد می کنند و هم عامل انسانی که أجل غيرحتمي می نامند و انسان نیز در بروز آن، هم مسئول است و هم اینکه خود زودتر اینگونه مرگ را طلب می کند. به فرض مثال کسی که بهداشت را رعایت کند مسلما طول عمر بیشتری خواهد داشت. بنابراین می توان گفت که بروز برخی از مسائل را نباید مصیبت پنداشت و بروز برخی از حوادث را قضا و قدر دانست. گرم شدن کره زمین، اعتیاد، ربا، افزایش بیماری ها، نزاع های اجتماعی، ترافیک، تخریب طبیعت و بسیاری دیگر مانند طوفان، زلزله و .... به نوعی همگی با انسان مرتبط است و اگر انسان شاکر باشد و به خدای متعال اعتقاد قلبی داشته باشد، بسیاری از مصیبت ها گریبان گیر او نمی شود که البته اینگونه نیست که اگر حادثه ای طبیعی رخ داد همه افراد درگیر در آن گناه کار یا مقصر هستند، بلکه در بسیاری از موارد خشک و تر با هم می سوزند. مصداق ساده این سخن، ترافیک و سروصدایی است که اتومیبل ها ایجاد می کنند، فردی که هیچ اتومیبلی ندارد چرا باید آزار و اذیت ترافیک را متحمل شود و صدمات و ضربات جسمی و روحی بخورد؟ به هر حال مصیبت و بلای همگانی وقتی به مرحله اجرا می آید، خواه یا نخواه افراد بسیاری را درگیر می کند.
البته گفتنی است که بروز حوادث و بلایا بعضاً افرادی را از خواب غفلت بیدار می کند اما همچنان عده بسیار زیادی در خواب فرورفته و از ارزش ها والای انسانی و الهی دوری می جویند. بنابراین در به وجود آمدن بلایای طبیعی باید از دو عامل انسان و الهی نام برد که بروز حوادث طبیعی نیز اینگونه است. مصداق آن را باید در این مثال دید؛ قطع درختان در جنگل ها به خصوص در شمال کشور با توجه به وجود بارش های شدید در این منطقه، روان شدن سیل را در بر دارد که ممکن است خسارت جانی و مالی نیز داشته باشد که برای جلوگیری از بروز آن و یا کم نمودن آثار تخریبی آن هم عامل طبیعی مهم است و هم عامل انسانی که در این میان، انسان می تواند از وقوع چنین اموری پیشگیری به عمل آورده و یا کنترل کند و این خود نمونه توجه به ارزش های الهی و انسانی است.
پس برای پیشگیری و کنترل بلاها و مصیبت های همگانی نیاز به آموزش وجود دارد که « آموزش در خانواده توسط خانواده » می تواند مهمترین عامل کاهش بلایا و مصیبت ها باشد و برای درمان این بیماری فراگیر نیاز است این دوز تجویز شود که باید چاره ای اندیشیده شود و اصلاح عرف های اشتباه به صورت مداوم و تدریجی باشد. به فرض مثال مسئله اعتیاد امری نیست که دیگر افراد جامعه آن را نادیده بگیرند و باید این آموزش در سطح کلان اجتماع برای مسئولین جوری تداعی شود که به قول امام خمینی (ره) نجات یک معتاد نجات جامعه باشد. البته اگر مثال اعتیاد زده شد به این معنا نیست که دیگر مصیبت های اجتماعی در اولویت نیستند، بلکه همگی در نوع خود حائز اهمیت بوده و نیاز است به مرور مصیبت ها به طور دقیق ریشه یابی شود که البته کاهش مصیبت های عمومی نیازمند عزم عمومی و به منظور رشد اخلاق و ارزش ها در جامعه است.
آیت‌الله تهرانی از علمای اخلاق می‌گوید: اگر در جامعه گناه فراگیر شود، بلا هم فراگیر میشود، ولو اینکه برخی گناهکار نباشند. اگر میزان دعا و توبه پایین بیاید، آنجاست که «نَزَلَ الْبَلَاء» صورت می‌گیرد. بنابراین نیاز است، این را بدانیم! اگر در جامعه گناه فراگیر شد، بلا هم فراگیر میشود ولو اینکه بسیاری از افراد گناهکار نباشند. در این رابطه، اگر عملکردها بر محور ارزش انسانی و کار برای رضای خدا صورت گیرد، انتظارات اجتماعی کم می شود و فرد منتظر جواب عمل اخلاقی خود نیست و حس مسئولیت پذیری در جامعه گسترش می یابد.
در حقیقت حس مسئولیت پذیری اجتماعی باید به حدی بالا رود که اگر یک مشکلی برای شخصی اتفاق افتاد، دیگران نظاره گر نباشند که متاسفانه باید اذعان داشت؛ امروزه در جامعه ما حس مسئولیت پذیری نه آموزش داده شده و نه به آن عمل می شود. نمونه آن را ما روزها و بارها شاهد هستیم که البته همه افراد اینگونه نیست و انسانیت نیز به نوعی طبقه بندی شده است که البته امید می رود با آموزش افراد در خانواده و پایبندی به ارزش های انسانی و الهی، مصیبت ها و بلاهای عمومی کاسته شود./۹۰۱/ی۷۰۲/س
هادی ترکی؛ پژوهشگر فرهنگی اجتماعی
منابع
رابطه معکوس میزان دعا با نزول بلا/ فراگیر شدن گناه موجب بلای همگانی میشود، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار : 20/05/1391