آتش به اختیار از صدر اسلام تا کمپین‌های سازنده

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا،‌ آتش به اختیار که این روزها مطرح است مصادیق متعدی می‌تواند داشته باشد. یکی از مصادیق جدی آتش به اختیار این است که انسان در شرایطی قرار بگیرد که بدون اذن ولیّ کاری انجام دهد یا سخنی بگوید که در واقع در راستای فرامین و رضایت  ولیّ باشد.

نمونه‌هایی از آتش به اختیار در صدر اسلام

اصولا ایستادگی و مقاوت در برابر ظلم  و دفاع از حق نوعی آتش به اختیار است؛ یکی از نمونه‌های بارز و مثال زدنی در صدر اسلام، ابوذر غفاری است که برخوردهای او با خلیفه وقت و همچنین معاویه که نماد ظلم و بیدادگری بود مصداق آتش به اختیار است که در تاریخ معروف است. 

مباحثات ابن عباس با معاویه درباره تفسیر قرآن و بیان فضایل امیر مؤمنان در تفسیر آیات از دیگر نمونه‌ها در این باره است.

اگر شواهد تاریخی در این رابطه بررسی شود نمونه‌های  فراوان با رویکردهای مختلف وجود دارد. یکی از نمونه‌های بارز  آتش به اختیار می‌تواند قیام مختار  باشد که به جهت خونخواهی امام حسین علیه‌السلام صورت گرفت که کلیت آن به نوعی مورد تأیید امام سجاد و امام باقر علیهما‌السلام قرار گرفت.

در دوران ائمه اطهار علیهم‌السلام موارد فراوانی از این دست  وجود دارد که اصحاب ایشان در موقعیتی قرار گرفتند و به مناظره و بحث کردن با مخالفین تشیع پرداختند و جانانه از مکتب امامت دفاع کردند که از مصادیق بارز آتش به اختیار است؛ یعنی کار فرهنگی تمیز و خودجوش، همانطور که رهبر انقلاب در تبیین آتش به اختیار فرمودند.

یکی از صحابه با عظمت ائمه علیهم‌السلام «هشام بن حکم»  است که در مناظرات مختلفی از حریم امامت دفاع کرده و خشنودی ولیّ عصرش، امام صادق علیه‌السلام را باعث شده است.

یکی از مناظرات معروف هشام، مناظره با «عمرو بن عبید»، عالم معتزلی پیرامون امامت است که در غیاب امام صادق علیه‌السلام صورت گرفته و بعداً مورد تأیید حضرت واقع شده است. 

در جلسه‌ای امام به هشام امر می‌کند تا قضیه را تعریف کند. هشام نقل می‌کند که به مسجد «عمرو بن عبید» رفته و عده‌ای در آن‌جا او را احاطه کرده‌ بودند و از او سؤالاتی می‌پرسیدند. هشام هم از او درخواست می‌کند که سؤالاتی را بپرسد. هشام می‌پرسد که شما چشم داری؟! عبید از این سؤال متعجب می‌شود. هشام در جواب او می‌گوید که سؤالهایم اینگونه است. عبید می‌گوید بپرس، اگرچه احمقانه است!

هشام ادامه داد و پرسید  که شما چشم دارید؟ گفت  بله. پرسید که با آن چه می‌کنی؟ گفت رنگها و اشخاص را می‌بینم.

پرسید: بینی داری؟ گفت: بله. گفت: با آن چه می‌کنی؟ گفت: با آن بو می‌کنم.

هشام سپس از گوش و قلب می‌پرسد و او  هم جواب می‌دهد.

هشام پرسید: در این  اعضاء، بی‌نیازی از قلب نیست؟ گفت نه. هشام پرسید: چگونه بی نیازی نیست، در حالی که این اعضاء سالم هستند؟

عمرو بن عبید گفت: وقتی اعضای بدن شک کنند در چیزی که بوییده، دیده، یا شنیده به قلب رجوع می‌کنند تا به یقین برسند.

 هشام پرسید  پس خداوند  قلب را برای رفع تحیر اعضاء گذاشته است؟ او هم تأیید کرد.

هشام به او  گفت خداى تبارک و تعالى اعضاء تو را بدون امامى كه صحيح را تشخيص دهد و ترديد را به یقین برساند رها نکرده؛ اين همه مخلوق را در سرگردانى و ترديد و اختلاف رها کند و براى ايشان امامى كه در ترديد و سرگردانى خود به او رجوع كنند قرار نداده باشد؟! در صورتى كه‏ براى اعضاء تو امامى قرار داده كه حيرت و ترديدت را به او ارجاع دهى!...

امام علیه‌السلام لبخندی زد و فرمود چه کسی این مطالب را به تو آموخته؟

هشام گفت آن‌چه از شما شنیده بودم پیاده کردم. حضرت فرمود به خدا سوگند این مطالب در صحف ابراهیم و موسی هست.(کافی،ج1،باب اضطرار الی الحجه)

این مناظره حرکتی خودجوش و فرهنگی بود که رضایت حجت خدا را به همراه داشت.

آتش به اختیار در عصر حاضر

 آتش به اختیار می‌تواند مفهوم گسترده‌ای داشته باشد و اگر بخواهیم در زمان حاضر  مصادیقی از آن را ذکر کنیم به موارد متنوعی می‌توان اشاره کرد.

هر گونه تولید آثار فرهنگی, شامل فیلم، کتاب و ... که منطبق با آموزه‌های دینی باشد و تعالی فرهنگی و اخلاقی به همراه داشته باشد از مصادیق بارز آتش به اختیار است. 

یکی از مواردی که نماد آتش به اختیار است، برگزاری  هیئات مذهبی به خصوص در ایام محرم و عزاداری سالار شهیدان است که اگر اصولی و به دور از خرافات و تحریف باشد، دقیقا مصداق کار فرهنگی خودجوش و تمیز است و تعظیم شعائر به شمار می‌رود.

یکی دیگر از نمونه‌های آتش به اختیار که در این چند ساله اخیر پر رنگ شده،  پذیرایی خالصانه مردم عراق از زوار اربعین است که رونق خاصی به این زیارت با عظمت داده است. طبیعتا اگر این استقبال از طرف آن‌ها نبود این راهپیمایی بزرگ صورت نمی‌گرفت؛ برای اینکه بخش زیادی از زائرین، افراد زیر متوسط هستند که توان مالی کافی برای زیارت ندارند و این پذیرایی مردم عراق زمینه خوبی برای زیارت این اقشار شده و شکوه خاصی به این زیارت داده که  راهپیمایی میلیونی را ایجاد کرده است.

مورد دیگر کمپین های حمایت از محرومین، بیماران صعب العلاج و امثال آن است که فعالیت مهم فرهنگی به شمار می‌آید و باعث دستگیری بخشی از افراد جامعه می‌شود که طبیعتا رضایت ولیَ خدا را به دنبال خواهد داشت؛ چرا که با آموزه‌های دینی مثل انفاق، ایثار و مواردی از این دست همخوانی دارد. /999/ی۷۰۳/س