برجام؛ راهبرد ترامپ براي حفظ فشارها عليه ايران
به گزارش خبرگزاری رسا، از زمان ورود دونالد ترامپ، رئيس جمهور آمريكا به كاخ سفيد، موضوع نحوه برخورد دولت جديد آمريكا با ايران و گمانه زنی ها بر سر آینده «برجام» بالا گرفته و سرنوشت این توافق نامه بیش از بیش مورد توجه محافل سیاسی، اقتصادی قرار گرفته است. ترامپ كه در ۱۰۰ روز رياست جمهوري خود در عرصه سياست خارجي دستورات جنجالي صادر كرده است، در مقابل برجام و آينده آن نيز رويكرد خصمانه اي در پيش گرفته است. ترامپ تحت تاثير نمايندگان تندرو جمهوري خواه در كنگره و لابي صهيونيستي- سعودي سعي در تشديد فشارها عليه ايران دارد كه آخرين دور آن گزارشي بود كه روزنامه «وال استريت ژورنال» منتشر كرد و نوشت كه ترامپ به وزارت خارجه آمريكا دستور داده تا لحن تندتري را مقابل ايران بكار گيرد.
ترامپ بارها زبان به انتقاد از توافق هسته ای ایران و ۱+۵ پرداخته و اعلام کرده که این توافق باید مورد بازبيني قرار گيرد. ترامپ برجام را «بدترين توافق تاريخ» اعلام كرده و به دنبال فرصتي است اين توافق را نقض كند.
ترامپ به خوبي مي داند كه ايران نه تنها برجام را نقض نكرده بلكه بر اساس گزارش سازمان آژانس بين المللي انرژي اتمي، بيش از تعهدات خود در برجام عمل كرده است و به همين منظور ترامپ در هفته هاي اخير از نقض «روح برجام» توسط ايران سخن گفته است. ترامپ حتي گفته است كه امكان خروج آمريكا از برجام وجود دارد.
هرچند ترامپ در عرصه سياست خارجي غيرقابل پيش بيني بوده و در حمله موشكي به سوريه و تشديد تنش ها با كره شمالي، نشان داد كه حاضر است وارد بحران هاي جديدي شود اما در مقابل برجام كه يك توافق بين المللي است، نمي تواند يكجانبه عمل كند. چراکه سیاست‌های آمریکا در خارج از مرزهایش حاصل انتخاب های سیستماتیک است و این سیستم است که امریکا را اداره می کند و نه شخص رئیس جمهور.
ترامپ همچون اسلاف خود در واشنگتن، ايران را به حمايت از تروريسم متهم مي كند و قصد دارد با موج سواري روي اين موضوع دامنه تحريم ها عليه ايران را همچنان حفظ كند. از طرفي، هرچند آزمايش هاي موشكي ايران در توافق هسته اي منع نشده است اما با اين حال مقامات آمريكايي با اين ادعا كه آزمايش موشكي ايران نقض برجام است در پي اين هستند، ايران را ناقض برجام معرفي كرده و توافق هسته اي را برهم بزنند.
موانع پيش روي ترامپ
ترامپ كه براي بر هم زدن برجام بي تابي مي كند اما باتوجه به موانع داخلي و بين المللي، قادر به اين كار نيست.در بعد داخلي، مقامات تيم ترامپ در نحوه برخورد با برجام يكدست و منسجم نيستند و وزراي خارجه و دفاع آمريكا پايبند بودن ايران به تعهدات برجامي را تاييد كرده اند، به همين منظور ترامپ به صراحت از نقض برجام سخن نمي گويد و مدعي است كه «روح برجام» نقض شده است. بنابراين، ترامپ براي اتخاذ اقدام عملي عليه ايران با موانع داخلي در كاخ سفيد نيز مواجه است كه وي را از بكارگيري سياست سفت و خشن در مقابل تهران باز مي دارد. ركس تیلرسون، وزيرخارجه آمريكا با ناقص توصیف کردن توافق هسته ای گفته است که شورای امنیت ملی پس از یک بررسی ۹۰ روزه تصمیم خواهد گرفت که آیا به تعلیق تحریم های برقرار شده علیه ایران ادامه مي دهد یا خیر.
از سوي ديگر، در شرایط کنونی فضای سیاسی گفتمانی جدیدی در روابط ايران با اتحادیه اروپا براي توسعه مناسبات به وجود آمده است. از اينرو، اقدام ترامپ براي نقض برجام با بازخورد منفی اروپایی ها مواجه خواهد شد و آمریکای دوره ترامپ دیگر قادر نخواهد بود همچون گذشته به بهانه های واهی، اتحادی فراگیر علیه ایران تشکيل دهد. اعضاي اتحادیه اروپا توجه ویژه ای به اجرایی شدن برجام دارند و آن را به نوعی استراتژی مناسبات آینده خود با ایران می دانند. سفرهاي متعدد نمايندگاني از شركت هاي بزرگ اروپايي به ايران براي مشاركت در سرمايه گذاري نشانگر اين است كه اروپايي ها نمي خواهند بار ديگر به خاطر سياست هاي اشتباه واشنگتن، منافع خود را فداي منافع آمريكا بكنند و ضررهايي كه در دوره تحريم ها متحمل شدند را تكرار كنند.
برنامه هاي كوتاه مدت مقابل ايران
بدون ترديد ترامپ باتوجه به مخالفتهاي خارجي و داخلي قادر نخواهد بود توافق هسته اي را پاره كند و بنابراين سعي خواهد كرد تا با روشهاي جايگزين ايران را تحت فشار قرار دهد. در حوزه موشکی واشنگتن تلاش می کند توان ایران را برای هدف قرار‌دادن پایگاه های آمریکا در منطقه با چالش روبه رو کند و در این میان سعی خواهد کرد همکاری كشورهاي منطقه را نیز به خود جلب کند و استقرار سپر دفاع موشکی در خلیج فارس مهم ترین استراتژی ضد موشکی آمریکایی ها است كه از دو سال پيش در دستور كار قرار گرفته است. تشکیل یک ناتوی منطقه ای متشكل از کشورهای عربی و اسراییل عليه ايران و فروش تسلیحات پیشرفته به متحدانش یکی از گزینه های ترامپ عليه ایران است و سفر اخير جيمز ماتيس، وزير دفاع آمريكا به عربستان، اردن و اسرائيل براي بررسي مقدمات اين ائتلاف نظامي انجام شد.
كشورهاي عربي و اسرائيل روي كار آمدن ترامپ را فرصتي براي مقابله همه جانبه با ايران مي دانند و با عملگرا توصيف كردن وي تلاش مي كنند برنامه هاي ضد ايراني خود را محقق كنند. استراتژی صهیونیست ها و رژيم سعودی، ادامه دشمنی و تخاصم بين تهران - واشنگتن است تا بدین وسیله فشارهاي آمریکا را افزایش دهند تا جایی که اگر بتوانند واشنگتن را وادار به حمله نظامی به ایران کنند.
همچنين به چالش كشيدن توان دريايي ايران در خليج فارس از جمله اقداماتي كه است ترامپ به شدت روي آن متمركز است و نزديك شدن ناوهاي آمريكايي به شناورهاي ايران در خليج فارس در ماه هاي اخير در راستاي سنجش توان دفاعي ايران انجام شده است. ترامپ در سپتامبر ۲۰۱۶ در تبليغات انتخاباتي خود مدعي شده بود كه در صورت پیروزی در انتخابات، هر قایق تندور ایرانی را که برای ناو شکن های آمریکایی در آبهای خلیج فارس مزاحمت ایجاد کند، هدف قرار خواهد داد. بنابراين ترامپ با برگزاري مانورهای مشترک دریایی در آينده برای عقب راندن ایران از خلیج فارس و محدود کردن قدرت مانور ایران در این آب ها تلاش خواهد كرد.
ترامپ با تداوم و تشدید حمایت از کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی، اردن در پي اين است موقعیت محور مقاومت مورد حمایت ایران در منطقه را تحت ضربات سنگین تری قرار داده و هزینه های بیشتری بر دستگاه سیاست خارجی و متحدان ایران از جمله دولت سوریه و حزب الله لبنان تحمیل کند و با كاهش نفوذ منطقه اي ايران ضريب امنيتي متحدان عربي و صهيوينيتي اش را افزايش دهد. به رغم نياز به نقش ايران در حل بحران هاي منطقه، ترامپ به دنبال پيگيري راهبرد بد نام ساختن ايران در منطقه و جهان است تا از اين طريق آن را منزوي كند.
برنامه های بلندمدت
به رغم توافق هسته اي، ترامپ برنامه هاي بلندمدتي را براي ادامه فشارها عليه ايران در دستور كار قرار خواهد داد. مهم ترين استراتژي در اين زمينه، حفظ دامنه تحريم ها عليه ايران است كه به ادعاي آمريكايي ها مي تواند در بلندمدت ايران را به بازنگري در رفتارهاي منطقه اي وادار كند. باتوجه به اينكه در حال حاضر كنگره در دست جمهوري خواهاني قرار دارد كه خواستار تحريم هاي ايران هستند شايد ترامپ بتواند در اين زمينه با حمايت كنگره فشارها را تشديد كند و اين سياست با گذشت ۱۶ ماه از زمان اجرايي شدن برجام كه قرار بود همه تحريم ها را در زمان اجرا لغو كند، ادامه داشته است و تحريم ها تنها بر بروي كاغذ برداشته شده اند و مقامات وزارت خارجه ايران نيز بارها نسبت به كارشكني واشنگتن در مسير اجراي برجام اشاره كرده اند.
از سوي ديگر، باتوجه به اينكه اقتصاد رو به رشد ايران براي صدور كالاها و منابع نفتي خود به مراودات بين المللي نياز دارد، ترامپ می تواند با تشكيل ائتلافی از بانک های بزرگ بین المللی علیه ایران و بدون منع قانونی از مراوده مالی و بانکی با ایران، این بانک ها به بهانه هراس از جریمه های کلان واشنگتن از انجام هر گونه مراوده و داد و ستد با ایران خودداري كنند و این مساله می تواند هزینه های سنگینی را به اقتصاد ایران وارد كند. بانك هاي خارجي در سال هاي اخير به اتهام دور زدن تحريم هاي ايران و انجام مراودات بانكي با اين كشور از سوي آمريكا جريمه هاي سنگيني را متحمل شده اند و يكي از موانع اصلي ورود شركت هاي اروپايي به بازار ايران ترس و نگراني از مجازات هاي مالي واشنگتن است.
ارزيابي نهايي
واقعيت اين است كه بين «شعار تا عمل» فاصله زيادي است و براي تحقق شعارها در عرصه بين المللي بازيگران مختلفي ايفاي نقش مي كنند كه اجازه نمي دهند كشورها بر اساس خواست و اميال خود در راستاي پيشبرد برنامه هاي خود به صورت يكجانبه گام بردارند. زیر سوال بردن «برجام» از سوی واشنگتن حتی اگر از بعد حقوق بين الملل امكان عملي داشته باشد یک بحران جديدي را در جهان ايجاد خواهد كرد و با تحت الشعاع قرار دادن روابط واشنگتن با متحدان اروپايي، چين و روسيه تنش هايي را میان آمریکا با اين كشورها كه امضا کنندگان این توافق نامه هستند، به وجود خواهد آورد. به رغم لفاظي هاي انتخاباتي ترامپ اما وی پس از ورود به كاخ سفيد از بكار بردن لفظ پاره کردن برجام اجتناب ورزیده و به نظر نمی رسد که به صورت علنی درصدد نقض مفاد این توافق باشد. زيرا متحدان اروپايي آمريكا نيز بارها نسبت به نقض اين توافق از سوي دولت آمريكا هشدار داده اند. از اينرو، ترامپ سعي خواهد كرد به بهانه هاي واهي حمايت از تروريسم، آزمايش موشكي و نقض ادعايي حقوق بشر، دامنه تحريم ها را حفظ كرده و با تقويت متحدانش در منطقه ائتلاف جديدي عليه ايران ايجاد كند. در شرايطي كه ايران به تعهدات خود پايبند است اگر ترامپ برجام را پاره كند، در اين صورت گفتگو با كره شمالي براي مهار برنامه اتمي اين كشور امكان پذير نخواهد بود چرا كه كشورها ديگر به وعده هاي واشنگتن در عمل به تعهداتش به ديده ترديد نگاه خواهند كرد و وجهه اين كشور در نظام بين الملل خدشه دار خواهد شد./ ۹۱۶/ ۱۰۲/ع
محمدعلی عسگرپور