مکدونالدیزه شدن جامعه عاقبت تغییر در سبک زندگی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی «سبک زندگی و تغییر فرهنگی» 31 فروردین با سخنرانی حجت الاسلام والمسلین محمدسعید مهدوی کنی، رییس دانشگاه امام صادق(ع) در مؤسسه سبک زندگی آل یاسین قم برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین مهدوی کنی با بیان این که سبک زندگی در حدود سال های دهه 80 از سوی استادان علوم اجتماعی به عنوان یکی از موضوعات قابل توجه در فضای آکادمیک کشور مطرح شد، گفت: اصطلاح سبک زندگی قبل از آن بیشتر در فضای پزشکی به کار می رفت و اکنون وارد علوم اجتماعی شده است.

وی خاطرنشان کرد: با افزایش توجه به مکتب بوردیو این اصطلاح در علوم اجتماعی ایران مطرح شد و به تدریج مورد توجه متخصصان علوم اسلامی هم قرار گرفت و ادبیاتش در مطالعات دینی رایج شد و به دنبال بیانات مقام معظم رهبری یک اشتیاق و رویکرد وسیعی هم در فضای مطالعاتی و هم در فضای برنامه ریزی در زمینه سبک زندگی شکل گرفت.

نویسنده کتاب دین و سبک زندگی با اشاره به ارتباط تغییر فرهنگی و سبک زندگی اظهار داشت: مفهوم سبک زندگی از زمانی که در فضای علوم اجتماعی طرح شد در چند حوزه قابل عرضه بود و موقعیت های چند گانه با توجه به خواستگاه سبک زندگی فرصت های خوبی را پدید آورد و بعد ها در حدود دهه 90 میلادی وارد فضای عمومی جامعه شد و زیست عمومی پیدا کرد.

وی خاطرنشان کرد: در قالب چارچوب های مفهومی و نظری در رابطه با سبک زندگی زیاد بحث شده است و در باب روش ها هم صحبت های زیادی شده است، تصریح کرد: در حوزه روش یکی روش های کمی است و یکی هم روش های کیفی است و معمولا روش های کمی نگرش عام و وسیع دارند و روش های کیفی موردی و اکتشافی هستند.

رییس دانشگاه امام صادق(ع) خاطرنشان کرد: به تدریج روش های ترکیبی مورد توجه و استفاده محققان قرار گرفته است و هر کسی بتواند به خوبی از این ابزار ها استفاده کند تحقیق عمیق تر و دقیق تری خواهد داشت.

وی افزود: سبک زندگی از جمله گرایش هایی است که نوعی روش مطالعه ترکیبی را پیشنهاد می کند و هم به ابعاد فردی و روانشناختی انسان می پردازد و هم رخدادها و ایجاد طبق بندی های فضای عمومی اجتماعی را بیان می کند؛ به عبارت دیگر هم می تواند پدیده ها را به صورت ذهنی و کیفی طبقه بندی کند و هم می تواند جامعه را لایه بندی کند.

سبک زندگی ابزاری استراتژیک برای مدیریت کلان جوامع است

حجت الاسلام والمسلمین مهدوی کنی اظهار داشت: در فضای استراتژیک هم می توان از مفهوم سبک زندگی استفاده کرد زیرا سبک زندگی می تواند جدای از حل یک مسأله به عنوان یک ابزار برای مدیریت های کلان و تصمیم گیری های کلان جهت گیری های مورد نظر خود را توصیه کند و برنامه و تکنیک های خاص خود را عرضه کند و امروزه وقتی موضوع تأثیر گذاری فرهنگی مطرح می شود معمولا با ابزار تغییر سبک زندگی به هر فرهنگی ورود پیدا می شود.

تغییر سبک زندگی با مکدونالدیزه کردن شوروی

وی با بیان این که تغییر فرهنگ بر اساس مفهوم سبک زندگی صورت می گیرد، ابراز داشت: وقتی قرار بود در جامعه شوروی سابق تغییری اتفاق بیفتد نظام سرمایه داری از طریق تغذیه وارد شد و حساسیت ها را نسبت به حضور خود در جامعه شوروی به حداقل رساند و جامعه شوروی را مک دونالدیزه کرد.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: پیامد این غذا این بود که همراه آن یک چیزهایی آمد که فرهنگ ساز این غذا بود و مجموعه هدایایی به همراه این غذا به جامعه وارد شد و از طرف دیگر همبرگرهای مک دونالد همراه با نوشابه و سس بود که قدرت ذائقه افراد را دست کاری کردند و نوعی اعتیاد به این نوع از مزه ایجاد شد.

وی ادامه داد: استاندارد و قوانینی که رستوران های مکدونالد داشت قوانین سایر غذاخوری ها را تعیین می کرد و به ابزاری تبدیل شد که ذائقه افراد را می تواند تغییر دهد؛ این نگاه استراتژیک سبک زندگی است و اگر چه طرح ها و برنامه های کوچک است ولی تغییرات کلی را ایجاد می کند.

رییس دانشگاه امام صادق(ع) خاطرنشان کرد: سبک زندگی و مؤلفه هایش اجزایی هستند که هر کدام بخشی از زندگی را شکل می دهد ولی هر جزء آن قدرت بازسازی کل را دارد و مانند دی ان ای در انسان عمل می کند.

وی ادامه داد: خیلی ها معتقدند که سبک زندگی زیل عنوان فرهنگ است و برخی هم سبک زندگی را روش زندگی می دانند؛ در فضاهای دینی هم سبک زندگی را به اخلاق چسباندند و توصیه های اخلاقی را به سبک زندگی نسبت دادند ولی در واقع این کار ساده سازی و این همانی در مفاهیم جدید است و چیزی را درست نخواهد کرد و نوعی تقلیل دادن مفاهیم جدید است در حالی که باید روی خاستگاه مفاهیم جدید تأمل شود و روی ظرفیت های مفاهیم کار جدی صورت بگیرد.

حجت الاسلام والمسلمین مهدوی کنی افزود: در فضای علوم اجتماعی مطالعات در حوزه اجتماع، جامعه و فرهنگ زمانی مورد استفاده قرار گرفت که تحولاتی در حوزه اجتماع رقم خورد و بعد از رنسانس از بعد نظری و انقلاب صنعتی در بعد عملی سبک زندگی اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و خاستگاه مفهوم سبک زندگی در غرب است.

چگونگی شکل گیری علوم اجتماعی

وی با بیان این که مفهوم سبک زندگی تولید شده غرب است، گفت: کل علوم اجتماعی خاستگاهش مربوط به مشکلات و مسائل حاصل تحولات در حوزه اندیشه و رفتارها در انقلاب های متعدد اروپایی است و آن فضا توجه همه را جلب کرد که هر تحول فکری آثار اجتماعی را به همراه دارد.

رییس دانشگاه امام صادق(ع) یادآور شد: بعد از انقلاب صنعتی دیگر زیست جدیدی به وجود آمد که تجمع افراد در اطراف کارخانه ها شکل گرفت و بحران هایی را در بر داشت و کارخانه ها دچار معضل شدند و کارخانه داران به این فکر افتادند که مسائل پیرامونی کارخانه های خود را حل کنند؛ بنابراین افرادی را استخدام کردند تا در مورد آسیب های زیست کارگران در محیط اطراف کارخانه ها مطالعه کنند تا کاربری آنها بیشتر شود و یکی از آثار آن مطالعات کشاندن زن ها به عنوان نیروی کار ارزان به داخل کارخانه ها بود.

وی تصریح کرد: به تدریج این مطالعات اجتماعی به نوعی برنامه ریزی برای کشاندن افراد به سمت آنچه مد نظرشان بود تبدیل شد و به تدریج برای شباهت دادن علوم اجتماعی به علوم طبیعی تلاش شد که علوم اجتماعی را به علوم طبیعی نزدیک کنند و علوم اجتماعی را خالی از ارزش و داوری نشان دهند و بگویند ما فقط به دنبال تعریف رفتار انسان و فهم رخدادهای اجتماعی هستیم ولی به تدریج فهمیدن را برای کنترل جامعه در راستای اهداف خود به کار گرفتند.

حجت الاسلام والمسلمین مهدوی کنی خاطرنشان کرد: تغییر و تحولات فرهنگی بنا بر اراده کسی نبود و علوم اجتماعی که ادعای توصیف پدیده ها را داشت به سمت این رفت که بعد از پیش بینی رفتار انسان ها در رفتار آن ها دستکاری کند و پدیده تغییر فرهنگی مایه پیدایش علوم اجتماعی شد و تلاش شد فرمول ها و فرایندهای تغییر فرهنگی کشف شود.

تغییرات فرهنگی و کشف مفهوم سبک زندگی

وی با بیان این که اگر تغییر قابل مشاهده نباشد افراد پدیده ها را ثابت فرض می کنند، گفت: تغییرات فرهنگ در آغاز کار بسیار کم بود و فرض اولیه این بود که فرهنگ وابسته به ژنتیک است و امری ذاتی است مثلا می گفتند که مردم ایران مهمان دوست هستند و مردم آلمان دقیق و کاری هستند و فرض بر این بود که فرهنگ با خون منتقل می شود.

حجت الاسلام والمسلمین مهدوی کنی ادامه داد: از روزی که تغییرات و تحولات فرهنگی سرعت پیدا کرد توجه به فرهنگ و تغییرات آن زیاد شد و متوجه شدند که فرهنگ با خون منتقل نمی شود و امری اکتسابی است و این سؤال ایجاد شد که تحول از کجا شروع می شود و به این نتیجه رسیدند که تغییرات با اقدام انسانی رخ می دهد و انسان می تواند فرهنگ را تغییر دهد.

وی با اشاره به این سؤال که آیا انسان در تغییرات فرهنگی نقشی دارد یا تغییرات ناشی از عوامل بیرونی است، گفت: در این راستا دو نوع گرایش فردیت در مقابل جمعیت شکل گرفت و کسانی که معتقد به فردیت بودند با این سؤال مواجه شدند که اگر انسان می تواند فرهنگ را تغییر دهد از چه نقطه ای شروع می کند.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: تغییر و تحول فرهنگ مجموعه ای از مطالعاتی را پدید آورد که بعدها آن را علوم اجتماعی گذاشتند و این دسته از مطالعات حاصل تغییرات و تحولاتی است که به سرعت در حال شکل گیری بود و از انقلاب های صنعتی، فرهنگی، سیاسی و علمی متأثر بود؛ خیلی از نظریه های علوم اجتماعی به دنبال توجیهی برای دوگانه انگاری های علوم اجتماعی بودند که جمع گرایی و فردگرایی را تعریف کنند.

مفهوم سبک زندگی راه حلی برای رهایی از قطبی نگری

وی خاطرنشان کرد: در قرن نوزده تلاش برای هم گرایی ها شروع شد و حاصل آن در قرن 20 نمایان شد و به جای نگاه قطبی به پدیده ها تلاش کردند جامعه را به صورت کیفی ببیند و بجای دو گانه انگاری پدیده ها جوامع و رخدادها را در طیف تببین کند و از جمله مفاهیمی که توانست در خود ظرفیتی ایجاد کند که دو گانه ها را به یک توجیه واحد برساند مفهوم سبک زندگی بود.

رییس دانشگاه امام صادق(ع) افزود: مفهوم سبک زندگی قدرت همگرا کردن میان نظر و عمل را داشت و فرمولی را پیشنهاد دادکه این مسأله دو گانه انگاری حل شد.

وی تصریح کرد: مفهوم سبک زندگی به دلیل نزدیکی هایی که با مباحث اسلامی دارد می تواند به ما کمک کند که از آن استفاده کنیم و مباحث راهبردی و روشی خود را در این چارچوب عرضه کنیم ولی باید مواظب باشیم که دچار التقاط و گرفتار الزامات غیر اسلامی آن نشویم./843/پ201/س