باید فضای تفکر در مدارس را باز کنیم
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان: برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان، بعد از سال ها برنامه ریزی و پیاده سازی در سطح مدارس کشورهای غربی و با تاکید بر تربیت ذهن پرسشگر و جست وجوگر کودک، به سایر کشورها از جمله ایران نیز وارد شد. دیدگاه های متفاوتی درباره این برنامه آموزشی ارایه و پژوهشگران مختلفی در مورد آن قلم زده و صحبت کردند.
در کشور ما ذیل رویکردهای بومی و پایه ای که در کشورهای نظریه پرداز در حوزه فلسفه برای کودکان مطرح شده بود، رویکرد دیگری نیز ارایه شد از جمله اینکه طرح فوق بر اساس اندیشه و فکر اصیل اسلامی ارایه شود. بر آن شدیم با یکی از صاحب نظران مطرح این حوزه،دکتر نواب مقربی، استاد دانشگاه و پژوهشگر به گفت وگو بنشینیم. وی چندی قبل ذیل نشستی تخصصی، فلسفه برای کودکان را از دیدگاه متمایزی بررسی کرد. در ادامه بخش دوم و پایانی این گفت وگو را می خوانید:
برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان چگونه می تواند وارد عرصه آموزشی کشور شود؟ برخی می گویند اتفاقا فلسفه برای کودکان و اصلا رویکرد فلسفی وارد نظام آموزشی ما شده است و برای شاهد مثال از کتاب «تفکر و پژوهش» نام می برند. ولی ما در مصاحبه های خود با برخی از اساتید متوجه شدیم که اتفاقا این کتاب چندان هم اصولی نیست و به خوبی نمی تواند اهداف برنامه فلسفه برای کودک را اجرا کند. با این وصف راهکار کاربردی ورود فلسفه برای کودک چیست؟
دکتر نواب مقربی در پاسخ به این پرسش با بیان اینکه روش ورود تفکر به مدارس به یقین کتاب نیست، گفت: تفکر گونه ای فعالیت است؛ گونه ای روش زندگی است، چیزی نیست که با خواندن حتی یک میلیون کتاب حاصل شود.
وی ادامه داد: اگر به سرچشمه فلسفه در یونان باستان نگاه کنید، مشاهده می کنید که سقراط بنیانگذار فلسفه کار و باری ندارد جز آنکه هر روز در کوچه و بازار با مردم عادی درباره مسائل زندگی گفت و گو کند. سقراط پرسش هایی مطرح می کند و مردم نیز به او پاسخ هایی می دهند، سقراط پرسش های دیگری مطرح می کند و پاسخ های آنان را تعدیل می کند و همچنان پیش می رود تا به نتیجه ای سازوار و عقلانی نزدیک شود.
مقربی در ادامه تصریح کرد: سقراط هرگز کتابی ننوشته و روش فلسفه ورزی خود را نیز از کتاب نیاموخته است. فلسفه ورزی او با زندگی او عجین است. فلسفه با زندگی رابطه تنگاتنگ دارد؛ فلسفه عمل است به شیوه ای خاص و نظرورزی صرف نیست. می توان فیلسوف بود بی آنکه اساساً سواد خواندن و نوشتن داشت یا حتی اصلاً کتابی نوشت. با این اوصاف، حتی اگر بهترین متخصصان جهان و تعلیم و تربیت نیز گرد هم جمع شوند و بهترین کتاب «تفکر و پژوهش» را بنویسند، این کتاب هیچ گونه فایده عملی ندارد. نویسندگان کتاب «تفکر و پژوهش» و منتقدان محتوای این کتاب هر دو به یک اندازه خطا می کنند. چرا که مسئله اصلی حل و رفع ایرادهایی این کتاب نیست بلکه اساساً منحل کردن این کتاب است.
این پژوهشگر اظهار کرد: تفکر و پژوهش به شیوه ای عملی باید در مدارس آموزش داده شود. تفکر کار و باری همچون شنا کردن است، اگر بهترین کتاب ها درباره شنا کردن را بخوانید و بهترین معلمان را هم استخدام کنید که آن کتاب را تدریس کنند، فایده ای حاصل نمی شود، برای یاد گرفتن شنا باید تن به آب بزنید و شنا کردن را در آب بیاموزید و معلم نیز در عمل می تواند تسهیل گر باشد و نکته هایی را در عمل برای بهتر شدن گوشزد کند.
مقربی تاکید کرد: داستان تفکر و پژوهش نیز از همین قرار است. کار اساسی و اصلی تربیت معلمان و تسهیل گرانی است که تفکر را همچون روش زندگی آموخته باشند و بتوانند آن را به دانش آموزان آموزش دهند. بنابراین، در فلسفه و کودک شرط اول قدم، حذف کتاب های بی فایده و از همه مهمتر خود کتاب «تفکر و پژوهش» و بسیاری کتاب های ناضروری ای است که در مدارس به شیوه ای ناموزون و نسنجیده تدریس می شود، چنانکه در بعضی نشست های فلسفه برای کودکان مشاهده می شود، هم معلمان و هم دانش آموزان از وجود ناضروری برخی کتاب های درسی و به ویژه کتاب «تفکر و پژوهش»، نارضایتی دارند و آن را مخل تفکر و حتی تدریس کتب درسی برمی شمارند.
وی بیان کرد: اگر بناست تفکر و برنامه فلسفه و کودک در مدارس وارد شود، باید فضا برای تفکر باز شود و این فضا با حذف کتب درسی ناضروری محقق می شود. بنابر یک اصل اقتصادی «تکثیر امور بدون آنکه لازم باشد، جایز نیست»، کتاب «تفکر و پژوهش» کتاب ضروری ای نیست چرا که کتاب تفکر، بالضروره به پرورش تفکر نمی انجامد، چنانکه کتاب شنا نیز لزوماً از ما شناگر خوبی نمی سازد.
این محقق در پایان خاطرنشان کرد: راهکار عملی ای که در این باره پیشنهاد می شود برگزاری کارگاه های منظم اندیشه ورزی در مدارس است که شیوه های عملی تفکر و خلاقیت را به معلمان به صورت زنده و بدون اتکاء به کتاب و تنها با اتکا به توانایی های فکری اشخاص پرورش دهد. برگزاری چنین کارگاه هایی مستلزم آن است که در درجه نخست معلمان زمان کافی برای حضور در چنین کارگاه هایی داشته باشند، بنابراین، مقدمه ورود تفکر و برنامه فلسفه و کودک کم کردن از حجم و تعداد کتاب های درسی غیرضروری است که وقت معلم و دانش آموز هر دو را هدر می دهد. در برگزاری چنین کارگاه هایی نیز باید مراقب بود که مطالب و آثار ترجمه ای به کار نرود و محتوا و روش، هر دو بومی سازی شده باشد. ترجمه آثار فلسفه برای کودکان شرط لازم و نه کافی ورود این برنامه به نظام آموزشی کشور است./1325//102/خ