14 راهکار نهج البلاغه برای پیشگیری از انحراف

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حفیظ الله فولادی، استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پیش از ظهر امروز در نشست علمی راه‌های جلوگیری از انحرافات اجتماعی در نهج‌البلاغه که در بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه برگزار شد، با بیان این که انحراف در هر جامعه‌ای ناظر به هنجارهای همان جامعه است، اظهار داشت: ما مدعی پیروی و تبعیت از تعالیم دین خاتم و پیشوایان دین خود که تمام نکات را در حداقل زندگی بیان داشتند هستیم و باید در سطح کلان حکومتی و زندگی فردی سرآمد باشیم.

وی یکی از عمده‌ترین دلایل انحرافات اجتماعی در جامعه را دوری از کتاب و سنت دانست و افزود: این فکر که باید الگو ارائه داد منحصر به جامعه ما نیست، بلکه اندیشمندان حوزه‌های مختلف سراسر جهان به این موضوع ورود داشته‌اند و در حوزه جامعه‌شناختی الگوهایی مطرح شده که جوابگوی انحرافات نیست.

فولادی با اشاره به این که بسیاری از نظریه‌پردازان جامعه‌شناسی به عدم جامعیت راهکارهای جلوگیری از انحراف که تاکنون ارائه شده اذعان دارند، خاطرنشان کرد: ولی وقتی در نهج‌البلاغه نگاه می‌کنیم می‌بینیم که برای همه انواع هنجارشکنی در سطوح فردی و بین فردی و سطوح کلان راهکار دارد و خواستگاه هر انحراف را بیان می‌کند و این ناظر به این است که کلام حضرت شناخته شود.

وی با اشاره به این که استخراج راهکارهای جلوگیری از انحرافات از نهج‌البلاغه نیازمند ایجاد دغدغه در این زمینه است، ابراز داشت: این دغدغه تاکنون در میان متخصصان این رشته کمتر بوده است و کار جامعی صورت نگرفته و مغفول مانده است.

استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این که بیش از 1300 داده از نهج‌البلاغه برای این پژوهش رصد شده است، افزود: در سه حوزه پیشگیری،ددرمان و مجازات مطالبی ارائه شده است که بیش از سه‌چهارم داده‌ها راجع به مباحث پیشگیری است و این نشان دهنده رویکرد اسلام در رابطه با جلوگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی است.

وی ابراز داشت: عدم وجود ناهنجاری در جوامع دینی ارزش محسوب نمی‌شود بلکه در جوامع دینی ارزش در تعالی‌خواهی و سبقت در رسیدن به کمال است و رویکرد اسلام این است که افراد به سمت ناهنجاری روی نیاورند تا این که بخواهند درمان و مجازات کنند.

فولادی خاطرنشان کرد: رویکردهای پیشگیرانه حضرت امیر در 14 فراز بیان شده است که اولین فراز ناظر به هنجارسازی درونی است که در خانواده شکل می‌گیرد و به تعبیر روایات اگر چنین باشد غیر از حمقاء و مجانین به انحراف کشیده نمی‌شوند.

وی از دیگر فرازهای پیشگیرانه در نهج‌البلاغه را امر به‌ معروف و نهی از منکر دانست و ابراز داشت: ترک و عمل به امر به ‌معروف و نهی از منکر است که موجب تسلط  ناهنجاری‌ها و یا هنجارها در جامعه می‌شود و این عامل نقش مهمی برای کنترل جامعه ایفا می‌کند.

محقق و پژوهشگر حوزه یکی از کدهای نهج‌البلاغه برای جلوگیری از انحرافات را خداباوری و خداترسی دانست و افزود: چنانچه در جامعه ترویج خداباوری و خداترسی، هشدار نسبت به اعمال نادرست و زمینه پیشگیری از آن فراهم باشد تأثیر زیادی در جلوگیری از انحرافات دارد و هدف از خداترسی این است که به سمت عدم نقض هنجارها در جامعه دعوت شویم.

فولادی خاطرنشان کرد: کد دیگری که در نهج‌البلاغه بیان شده است مرگ‌اندیشی و آخرت باوری است و اگر این مؤلفه هم در ذهن ما نهادینه‌سازی شود یک عامل کنترل درونی خواهد بود زیرا انعکاس هر عمل را در سرنوشت خود مؤثر می‌بینیم و هر عملی را انجام نمی‌دهیم.

وی سومین مفهوم برگرفته از نهج‌البلاغه را خویشتن‌داری و کنترل نفس از گفتار و کردار نادرست دانست و ابراز داشت: این بحث تحت عنوان تقوا مطرح است و اگر انسان این خویشتن‌داری را با خودسنجی و حسابرسی از خود و مخالفت با هوای نفس دنبال کند، دیگر راهی برای انحراف باقی نخواهد ماند و خروجی آن این است که از رفتارهای هنجارشکنانه دست برداریم.

ایمان به واقعیت شیطان و دشمنی او انحراف را کاهش می‌دهد
استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه راهکار دیگر در نهج‌البلاغه برای پیشگیری از انحراف را ایمان به واقعیت شیطان دانست و یادآور شد: حضرت امیر مکرراً تأکید دارند که شیطان دشمن اصلی انسان است و الگوهای شیطانی را معرفی می‌کند و راه‌های دوری از شیطان را بیان داشته‌اند و بر ضرورت مبارزه با شیطان تأکید دارند.

وی افزود: کد دیگر که در نهج‌البلاغه برای پیشگیری از انحراف ارائه شده است، داشتن بصیرت در عمل و گفتار است که مستلزم کسب آگاهی و شناخت نسبت به واقعیات، دشمن و دوست است و این بصیرت از راه مطالعه و در متون دینی و آگاهی پیدا کردن نسبت به نیات افراد حاصل می‌شود.

فولادی توجه به هم‌نشینی و پرهیز از برخی از هم‌نشینی‌ها را از راه‌های پیشگیری از انحراف در نهج‌البلاغه و از مصادیق رفتارهای بین فردی دانست و خاطرنشان کرد: حضرت علی(ع) در این مقوله می‌فرمایند که در هم‌نشینی‌ها بخیل و حسود نباشید و در رابطه با حضور در برخی مکان‌ها هشدار می‌دهند و همچنین الگوهایی را برای هم‌نشینی بیان می‌کنند که خروجی این بحث دور کردن رفتارهای هنجار شکنانه است.

وی ابراز داشت: یکی دیگر از مقوله‌هایی که راجع به پیشگیری از انحرافات اجتماعی مطرح شده است اصلاح تعامل‌های اجتماعی است که تحت عناوین خدامحوری، یکسان نگری منافع خود و دیگران، وفای به عهد و پیمان، تعامل اجتماعی خاص با زنان، اعتدال و میانه‌روی در ارتباطات، تلاش برای حفظ پیوستگی اجتماعی، تلاش برای حفظ پیوندهای خویشاوندی، مواظبت بر ارتباطات، مشورت و شکیبایی در ارتباطات در نهج‌البلاغه بیان شده است.

اهمیت امربه‌معروف و نهی از منکر در پیشگیری از انحراف
استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقوله دیگر کنترل انحرافات اجتماعی در نهج‌البلاغه را امر به ‌معروف و نهی از منکر دانست و یادآور شد: این مقوله هم پیشگیرانه و هم درمانی است و تأکید حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه بر منافع انجام این واجب از قبیل وابستگی متقابل مردم، اهمیت امر به‌ معروف و نهی از منکر و ترویج آن، عامل بودن آمر و ناهی، رعایت مراحل امر به ‌معروف و نهی از منکر، شرط اِعمال و پیامدهای ترک امر به ‌معروف جایگاه این مقوله را دوچندان می‌کند.

وی عبرت‌گیری از تجربه دیگران را از دیگر راه‌های پیشگیری از انحراف در نهج‌البلاغه عنوان کرد و افزود: وقتی ما بهره‌گیری از تجربه دیگران و پیامدهای نادیده گرفتن تجارب دیگران را بدانیم از بسیاری از انحرافات پیشگیری خواهد شد.

فولادی خاطرنشان کرد: آگاهی نسبت به رفتار و جایگاه حاکم و حکومت تأثیر زیادی در جلوگیری از انحرافات دارد و در نهج‌البلاغه در موضوعاتِ ضرورت توجه به جایگاه حاکم، لزوم اهمیت دادن حاکم به برخی مسائل اخلاق‌مداری حاکم، رعایت حقوق متقابل حکومت و مردم و شناخت مردم نسبت به جایگاه حکومت آن را بیان کرده است.

گزینش کارگزاران شایسته در پیشگیری از انحراف بسیار اهمیت دارد
وی محور بعدی ذکر شده در نهج‌البلاغه را در رابطه با خصوصیات زمامداران و متولیان امور عنوان کرد و ابراز داشت: رعایت مجموعه‌ای از ویژگی‌های اخلاقی و تعاملی به همراه تلاش در خدمتگزاری از سوی زمامداران زیرک و اطاعت پذیر با گزینش کارگزارانی شایسته و تأمین آنان راهکاری اساسی در دوری از وقوع کنش‌های کج روانه در جامعه است.

استادیار گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یادآور شد: رفتار و ویژگی‌های نیروهای مسلح نیز در پیشگیری از انحراف در جامعه بسیار مؤثر است که در نهج‌البلاغه بر اهمیت و جایگاه نیروهای نظامی و ویژگی‌های اخلاقی ممتازی که باید داشته باشند اشاره کرده است.

وی نظارت را از مقوله‌های مورد توجه در نهج‌البلاغه برای پیشگیری از انحراف عنوان کرد و افزود: باور به نظارت خداوند و مأموران وی و حسابرسی از اعمال پس از مرگ به همراه توجه به آثار نظارت و کاربستن آن بر کنش‌های متولیان امور در سطوح مختلف با ناظرانی صالح راهکاری مهم برای جلوگیری از انحرافات اجتماعی است.

فولادی محور بعدی پیشگیرانه را دستگاه قضایی و قضات آن دانست و خاطرنشان کرد: انتخاب قضاتی شایسته و ممتاز و بی‌نیاز از دیگران با اعمال نظارت بر آنان راهکاری است که حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه بر آن اشاره کرده است.

فرازهای اصلاح‌گرانه نهج‌البلاغه در برابر انحرافات
وی  در بخش دوم به مجموعه راهکارهای اصلاحگرانه در نهج‌البلاغه پرداخت و ابراز داشت: جامعه‌پذیری مجدد بر اساس ابلاغ و پذیرش تعالیم دینی، قرآن درمانی، ازدواج درمانی، عفو و گذشت از مجرمان، تهدید و برخورد تند و شدید، بخشش از خطاهای کوچک ،تلاش در فقرزدایی، توبه و بازگشت از خلافکاری، ابهام‌زدایی سوءتفاهمات از سوی حکومت، برخورد منصفانه و منطقی با مخالفان و استفاده از نیروهای وفادار و گوش ‌به ‌فرمان از راهکارهای درمانی نهج‌البلاغه به شمار می‌رود.

شیوه‌های نهج‌البلاغه برای مجازات در برابر انحراف
محقق و پژوهشگر حوزه علمیه در ادامه به راهکارهای مربوط به مجازات در نهج‌البلاغه اشاره کرد و یادآور شد: مجازات متناسب، مجازات بدنی و مجازات روان‌شناختی مانند ریختن آبرو، و مجازات سلب صلاحیت که نوعی طرد از جامعه است و در نهایت مجازات قتل از موارد مجازاتی در اسلام است که در نهج‌البلاغه عنوان شده است./843/200/ب2