تحصیل بیش از 110 طلبه در مدرسه علمیه واقفی خیراندیش
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، «وقف» یکی از سنت‌های حسنه، صدقه جاریه و از کارسازترین و سالم‌ترین شیوه‌های الهی است که اگر در جامعه مورد توجه واقفان و خیران قرار گیرد، بی‌شک می‌تواند جامعه را از مشکلات بسیاری آسوده و و آن را در زمینه‌های مختلفی به توسعه برساند.
اهمیت جایگاه «وقف» سبب تأکید خداوند متعال شده و در آیات بسیاری با نام‌های «احسان و انفاق»، «قرضالحسنه»، «تعاون» و «صدقه» به آن اشاره شده است. همچنین در روایات حضرت رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) از وقف به عنوان سنتی حسنه و الهی یاد شده است.
اگر بخواهیم تعریفی ساده و ملموس از وقف کنیم، باید بگوییم: وقف عقدیست که به واسطه آن، تمکن مالی اشخاص در جهتی که واقف تعیین و نیت کرده به صورت احسانی ماندگار در خدمت جامعه قرار می‌گیرد تا نیازها و محرومیت‌های جامعه کم‌رنگ‌تر شود.
فقر یکی از موانع عمده پیشرفت و سعادت انسان و به فعلیت رسیدن قوه‌ها و استعدادهایی است که خداوند متعال برای نیل انسان به کمال مورد نظر که غرض آفرینش انسان بوده، به او داده است. یکی از جاهایی که «وقف» می‌تواند به طور فعّال وارد عمل شود و موانع سعادت و به فعلیت رسیدن استعدادهای انسان را برطرف کند، در بیان محو فقر و در نتیجه تأمین اجتماعی است. مطالعه اجمالی تاریخ وقف این حقیقت را روشن می‌کند که نخستین انگیزه‌های واقفان برای مبادرت به وقف، نابودی فقر و محرومیت از جامعه مسلمین بوده است چنان که در تاریخ نیز به کرات آمده است.
در این گزارش ضمن بررسی جایگاه وقف در استان قزوین، با یکی از وقف‌های مهم و تاریخی کشور با نام «موقوفات مولاوردی خان» که قدمتی بیش از 350 سال دارد، آشنا خواهیم شد.
ثبت نخستین وقف‌نامه کشور در استان قزوین
استان قزوین که از دیرباز به عنوان مهد فرهنگ، تمدن و هنر شناخته می‌شود، دارای موقوفات بسیاری است که وجود آن‌ها نشان از تدین و خیرخواهی مردم این دیار دارد. نیات واقفان قزوینی متفاوت و متناسب با دوره‌های تاریخی و نیازمندی‌های روز جامعه شکل گرفته و در این میان برخی از آن‌ها نیز به عنوان موقوفات شاخص امروز مطرح هستند.
این استان با دارا بودن وقف‌های بسیار با نیات مختلف اعم از آب انبارها، مدارس علمیه، شهریه آموزش کودکان بی‌بضاعت، هزینه درمان بیماران خاص و دیگر موقوفات، جز استان‌های شاخص در حوزه موقوفات است. به گونه‌ای که جایگاه قزوین درباره درآمد موقوفات از رتبه پانزدهم در سال 85 به رتبه ششم کشور در سال 90 ارتقا یافته است.
همچنین نخستین و قدیمی‌ترین موقوفه کشور به نام موقوفه شادروان «خدیجه بنت خواجه بدیعا» که در سال 454 ه.ق(قرن پنجم) اموال خود را وقف کرده، نیز به نام قزوین ثبت شده است. افزون بر نخستین موقوفه کشور، وجود یکی از با ارزش‌ترین و پهناورترین موقوفه کشور که مربوط به مرحوم حاج «محمد حسین خزانه» واقع در شهر صنعتی البرز و موقوفه مرحوم «مولاوردی خان» است که نشان از شاخص بودن این استان در حوزه وقف در کشور دارد.
نگاهی به موقوفات جاودان مرحوم مولاوردی‌خان
شاید بتوان گفت، بزرگ‌ترین موقوفه استان قزوین مربوط به موقوفات «مرحوم مولاوردی خان» است که معروف‌ترین اراضی وقفی آن مسجد، حوزه علمیه و آب انبار «مولاوردی‌خان» و املاک واقع در خیابان نواب و بلوار شهید باهنر قزوین است که آن را در سال 1184 هجری قمری وقف کرده است.
برای آشنایی بیشتر با این موقوفات، به سراغ نواده «مولاوردی‌خان» رفتیم که بیش از 31 سال به عنوان متولی موقوفات در حال فعالیت است. وی که سابق بر این در آموزش و پرورش فعالیت داشته، در حال حاضر به عنوان مسؤول اصلی پیگیری اجرای نیت واقف مطرح است.
«محمود مولاوردی خان» به عنوان متولی فعلی موقوفات اجدادی خود در گفتوگو با خبرنگار رسا در معرفی این واقف قزوینی می‌گوید: بیش از سه قرن پیش مولاوردی‌خان در زمان کریم خان زند به عنوان حاکم و والی قزوین انتخاب می‌شود و از آنجا که وی به کشاورزی و توسعه اراضی کشاورزی علاقه وافری داشته است، با تلاش‌های خود اراضی حاصل‌خیز قزوین را با تدابیری از جمله ایجاد «سد» به سمت کشاورزی وفق می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: مولاوردی خان تا اواخر حکومت زندیه والی قزوین بوده است تا این‌که دولت قاجاریه بر سر کار آمده و از آنجا که وی در مقابل این حکومت مقاومت می‌کند، وی را دستگیر و به ساری تبعید می‌کنند.
متولی فعلی موقوفات مولاوردی‌خان با اشاره به دوران پس از تبعید جد خویش اظهار می‌کند: وی پس از گذراندن دوران تبعید و مراجعت مجدد به شهر قزوین با وقف تمامی اموال و مایملک خود، اقدامی بزرگ را در تاریخ وقف ایران به ثبت می‌رساند.
دبیر سابق آموزش و پرورش قزوین با بیان این‌که این وقف‌نامه به امضای عالمان برجسته آن زمان قزوین می‌رسد، تصریح می‌کند: پس از اطمینان مرحوم مولاوردی‌خان مبنی بر انجام کامل وقف، وی به همراه خانواده عازم کربلا شده و پس از فوت در نجف اشرف در زیر پای مولا علی(ع) با قبری به نام «هذا مولاوردی‌خان قزوینی» دفن می‌شود.
بیش از 3 هزار رقبه وقف در قزوین به نام مولاوردی خان است
مولاوردی خان درباره وقف‌های صورت گرفته عنوان می‌کند: کل موقوفات شامل 3 هزار و 300 رقبه وقف است که در حال حاضر 65 الی 70 درصد ادارات دولتی، خصوصی، اماکن مسکونی، کشاورزی و امثال آن را تشکیل می‌دهد که تمامی درآمد حاصله در جهت نیت واقف مورد استفاده است.
وی «مسجد مولاوردی خان» را یکی از موقوفات جد خود بیان کرده و یادآور می‌شود: از آنجا که در دین اسلام مسجد دارای اهمیتی بسیاری است و مسلمانان در کنار ارتباط برقرار کردن با حضرت حق و ادای نماز جماعت، مشکلات خود را نیز در آنجا مطرح و حل می‌کنند، این واقف قزوینی ساختمانی را به نیت مسجدی به متراژ 500 متر در سه طبقه تأسیس کرده است.
عضویت بیش از 1500 نفر در کتابخانه دیجیتالی مولاوری خان
این شهروند قزوینی می‌افزاید: در طبقه تحتانی این مسجد غسالخانه‌ای برای غسل اموات در نظر گرفته شده که در حال حاضر به منظور استفاده بهینه با تغییر کاربری به کتابخانه‌ای مجهز و دیجیتالی برای خواهران با ظرفیت 80 نفر تبدیل شده است.
وی وضعیت کتابخانه را نیز این‌گونه تشریح می‌کند: این کتابخانه با 220 متر مربع مساحت و هزار و 500 عضو دارای پنج هزار جلد کتاب است که برای راه اندازی آن 360 میلیون ریال از محل موقوفات هزینه و تجهیزات کتابخانه نیز از سوی کانون مساجد استان تامین شده است.
آب انبار مولاوردی خان یکی از بناهای تاریخی به نام قزوین است
نواده ملاوردی خان با اشاره به ساخت آب انبار از سوی جد خیر اندیش خود خاطرنشان می‌کند: مرحوم مولاوردی خان در ضلع شمالی مسجد مشغول به ساخت آب انباری که به گواهی کتیبه نستعلیق ممتاز مرمرین آن در سال 1177 بوده می‌شود، ولی موفق به تکمیل آن نمی‌گردد. از این‌رو در سال 1251 از سوی مولاوردی خان ثانی این پروژه تکمیل و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
متولی موقوفات مولاوردی خان در تشریح جزئیات این آب انبار بیان می‌کند: این آب انبار با گنجایش 400 متر مکعب و سی و شش پله راه شیر ساخته شده و کوچک‌ترین آبگیر موجود شهر است که می‌توان آن را از بناهای تاریخی دوره زندیه و قاجار در قزوین نام برد.
وی می‌افزاید: از ویژگی مهم آن وجود ماذنه در سر در آب انبار، خنچه پوش و تزئینات بسیار نفیس منبت کاری، کاشی کاری، حجاری، رسمی بندی و کتیبه سنگی به خط ملک محمد قزوینی است که با شماره 1435 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مولاوردی خان با بیان این‌که در ضلع غربی مسجد گرمابه‌ای به نام حمام تیموربیک ساخته شده است، عنوان کرد: این گرمابه در حال حاضر به نام حمام خان مشهور و مورد استفاده است.
تحصیل بیش از 110 طلبه در مدرسه مولاوردی خان
دبیر سابق آموزش و پرورش قزوین، مدرسه علمیه «مولاوردی خان» را از دیگر موقوفات جد خود بیان کرده و تأکید می‌کند: در ضلع جنوبی مسجد برای فراگیری طلاب از معارف دینی نخستین مدرسه علمیه قزوین در متراژی بالای هزار متر در اوایل قاجاریه ساخته می‌شود.
متولی فعلی موقوفات مولاوردی خان با اشاره به نیت مولاوردی خان درباره ساخت مدرسه علمیه نیز یادآور می‌شود: نیت واقف بر این بود که از طریق درآمد موقوفه در آن زمان، 14 نفر شامل 7 طلبه شهری و ساکن خود قزوین و 7 طلبه روستایی مشغول تحصیل علوم دینی شوند.
وی با بیان این‌که مدرسه علمیه مولاوردی خان در سال 62 به دلیل فرسودگی کامل تخریب و از نو ساخته شد، اظهار می‌کند: با نظر مساعد مسؤولان و نماینده سابق ولی‌فقیه در استان، این مدرسه علمیه تخریب و از نو در سه طبقه شبیه به مدرسه علمیه چیذر تهران ساخته شد تا طلاب بیشتری بتوانند از آن استفاده کنند.
ملاوردی اضافه می‌کند: ظرفیت مدرسه مولاوردی خان قزوین که در حال حاضر با نام حوزه علمیه «سفیران هدایت» نامگذاری شده، بر اساس رایزنی‌های انجام شده با آیت‌الله باریک‌بین، نماینده سابق ولی‌فقیه در استان و امام جمعه قزوین و مسؤولان مربوطه، از 14 نفر به 90 نفر و سپس به بیش از 100 نفر افزایش یافت که در پایه‌های یکم تا پنجم مشغول به فراگیری علوم حوزوی هستند.
وی درباره ویژگی‌های این مدرسه علمیه تصریح می‌کند: مدرسه علمیه سفیران هدایت دارای 52 حجره است که طبقه نخست به برگزاری کلاس‌ها و بقیه طبقات به دفاتر اداری، واحدهای فرهنگی و حجره طلاب اختصاص دارد.
دبیر سابق آموزش و پرورش قزوین تأکید می‌کند: در هر حجره 3 نفر زندگی می‌کنند که تلاش شد تا امکانات اولیه مورد نیاز طلاب در راستای تربیت روحانیونی آگاه به مسائل زمان و توانمند در راستای برآورده کردن نیازهای فرهنگی و تبلیغی جامعه تأمین شود تا مشکلی از این جهت وجود نداشته باشد.
وی همچنین یادآور می‌شود: بیشتر شهریه طلابی که در مدرسه علمیه مولاوردی خان مشغول به تحصیل هستند از درآمد موقوفات تأمین می‌شود.
نیت مولاوردی خان از وقف
متولی فعلی موقوفات مولاوردی خان همچنین درباره آنچه در وقف‌نامه مولاوردی خان به عنوان نیت واقف ذکر شده، خاطرنشان می‌کند: مرحوم مولاوردی‌خان با تأکید بر این‌که باید در ماه محرم و صفر یاد و خاطره حضرت سید الشهدا(ع) گرامی داشته شود، در وقف نامه خود عنوان کرده: «یک سوم درآمد موقوفات باید صرف عزاداری، روضه و اطعام اباعبدالله الحسین(ع) در محرم و صفر، برگزاری مراسم دینی و اعیاد مذهبی، امور مدرسه و مسجد، نگه‌داری و هزینه‌های آن، تلاوت قرآن و ترویج فرهنگ قرآنی شود.»
وی ادامه می‌دهد: واقف در وقف نامه خود تأکید کرده: «راضی نیستم یک آجر از مسجد خراب شود و درآمد موقوفات در جای دیگر هزینه شود» که این نشان از توجه واقف و اولویت داشتن امور مربوط به مسجد در نزد وی دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: واقف دو سوم دیگر درآمد موقوفات را برای اولاد ذکور خود در نظر گرفته تا فرزندان و نوادگان وی بدون در نظر گرفتن سن و ویژگی خاصی به صورت یکسان از آن بهره‌مند شوند. البته در حال حاضر 235 اولاد ذکور مولاوردی خان شناسایی و مطابق نیت واقف از درآمد موقوفات بهره‌مند هستند. اولاد اناث ایشان نیز از محل موقوفات وی در کربلا بهره‌مند می‌شوند.
اقدامات فرهنگی انجام شده از محل موقوفات
متولی فعلی موقوفات مولاوردی خان با بیان این‌که در حال حاضر دشمن با برنامه‌های وسیع ضد فرهنگی در تلاش برای رخنه به فرهنگ، دین و باور مردم و ایجاد فساد اخلاقی است، می‌گوید: برای مقابله با این اقدامات، تلاش شد تا با برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی در مقابل دسیسه‌های دشمن قدمی برداشته شود.
وی می‌افزاید: در مسجد مولاوردی خان برنامه‌هایی به صورت منظم تحت مدیریت حوزه علمیه در راستای جذب جوانان و نهادینه کردن فرهنگ اصیل ایرانی ـ اسلامی در حال انجام است.
دبیر سابق آموزش و پرورش قزوین در ادامه نیز به یکی از برنامه‌های بر جای مانده خود اشاره می‌کند و می‌گوید: برای ارتقای جایگاه موقوفه تلاش شد تا از محل درآمد موقوفات مولاوردی خان بیمارستانی تخصصی تأسیس شود که تا مرحله کلنگ‌زنی آن هم پیش رفت، ولی برخی مخالفت‌ها و کارشکنی‌ها مانع از به نتیجه رسیدن آن شد.
وظایف متولی وقف
مولاوردی خان با بیان این‌که تمام امید واقف به انجام صحیح وقف مطابق نیت انجام شده است، عنوان می‌کند: متولی وقف وظیفه دارد بر اساس نیت واقف بر اجرای صحیح وقف نظارت و پیگیری کند.
وی ادامه می‌دهد: باید متولی دقت کند در این راه از هرگونه کوتاهی بپرهیزد؛ چرا که واقف دستش از دنیا کوتاه بوده و تمام امیدش پس از مرگ به متولی است.
متولی فعلی موقوفات مولاوردی خان در پایان بیان می‌کند: تمام تلاش بنده به عنوان متولی کنونی موقوفات جدم که 10 دوره نیز به عنوان متولی نمونه استان از سوی اداره اوقاف و امور و خیریه انتخاب شدم، بر این است که در جهت صحیح و مطابق نیت واقف گام برداشته شود.
کمی تأمل...
گزارش رسا می‌افزاید، آنچه در این گفتوگو شاهد آن بودید، تنها نمونه‌ای کوچکی از آثار بی‌نهایت وقف در جامعه است. در این گفتوگو تلاش شد تا ضمن بیان گوشه‌ای از دستاوردهای وقف و نتایج آن که بی‌شک برای واقف پر از خیر و رحمت در جهت کسب رضایت خداوند است، ترویج وقف، حس نوع دوستی، بیان برکات امور عام المنفعه برای آیندگان جهت کسب منفعت اجتماعی، فرهنگی و دینی در جهت تحقق اهداف جامعه اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.
البته نباید فراموش کرد که یکی از راه‌های ترویج این سنت حسنه و فراگیر شدن آن، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی از سوی مسؤولان و رسانه‌های ارتباط جمعی برای ایجاد رغبت بیشتر در میان آحاد جامعه است؛ چرا که تعداد خیرین کم نبوده و می‌توانند با اقدامات خیرانه خود قدمی در جهت توسعه کشور بردارند.
همچنین شفاف‌سازی و تأکید بر حفظ و صیانت از موقوفات در راستای جلب اعتماد عمومی مردم نسبت به حوزه وقف از دیگر اقدامات مثبتی است که می‌تواند به بیشتر شدن موقوفات کمک به سزایی کند.
از دیگر نکات مورد توجه این است که واقفان متناسب با نیازهای روز جامعه اقدام به وقفی پویا کنند. زمانی آب انبار نیاز جامعه بود و اینک وقف‌هایی در حوزه‌هایی چون عرصه علمی و دانشگاهی، فرهنگی، ایجاد مراکز درمانی بیماری‌های خاص، رسیدگی امور ایتام، محرومان و امثال آن نیاز جامعه است.
سخن پایانی
به راستی اگر بتوانیم فرهنگ دینی و الهی وقف، این احسان ماندگار و میراث جاودان را در جامعه نهادینه کنیم، بسیاری از مشکلات کلان و نیازهای جامعه مرتفع و قابل حل خواهد شد؛ لذا امید است با اطلاع‌رسانی و تلاش همه دستگاه‌های مسؤول و رسانه‌های ارتباط جمعی در مسیر احیاء و گسترش این فرهنگ با ارزش و کاربردی قدمی برداشته شود تا آثار آن برای نسل کنونی و آیندگان باقی بماند.
/955/502/ر