پاسخ مراجع تقلید به سوالات مبتلابه معتکفین

به گزارش خبرگزاری رسا، در دنیاى پر غوغاى مادّى، که جاذبه‌ها به سوى مادّیت است، بر قلب و روح انسان زنگار مى‌نشیند. زنگارى از غفلت و دورى از خدا، که اگر با نیایش و عبادت برطرف نگردد، ممکن است روحانیت و معنویت را از وجود انسان برچیند. و این که در روایات اسلامى نماز تشبیه به نهر آب پاکیزه‌اى شده که انسان در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو مى‌دهد، اشاره به همین نکته است. در میان عبادات «اعتکاف» ویژگى خاصّى دارد، و از جهاتى شبیه به مراسم حج و احرام است، که انسان را به جهانى مملوّ از روحانیت و معنویت سوق مى‌دهد. در محیط یک مسجد جامع سه روز ماندن، روزه گرفتن، و به عبادت پرداختن، و در خودسازى کوشیدن، و به غیر خدا نیندیشیدن، تحوّل عظیمى در روح انسان پدید مى‌آورد، که صفا و نورانیت آن بى نظیر است. در سال‌هاى اخیر اعتکاف از سوى قشر جوان، و مخصوصاً دانشجویان عزیز، مورد استقبال واقع شده، و لذّت و آثار این عبادت روحانى را دریافته‌اند. امیدواریم جوانان، مخصوصاً دانشجویان در این امر، که وسیله موثّرى براى قرب پروردگار است، نیز نسبت به دیگران پیشگام باشند، و از نتایج معنوى آن کاملا بهره‌مند شوند.
در ادامه برای آشنایی بیشتر درباره اعتکاف به بیان برخی احکام مورد ابتلا دراین باره می‌پردازیم:

آیا اعتکاف فقط در مسجد جامع صورت می‌گیرد؟
ملاک در تعیین مسجد جامع چیست؟ آیا ممکن است تعداد مساجد یک شهر یا روستا متعدّد باشد؟ آیا مساجد جامع، ممکن است به هم خیلی نزدیک باشند؟ و در غیر از مسجد جامع می‌شود اعتکاف برگزار کرد؟
خامنه‌ای: در مسجد جامع مانع ندارد و در مسجد غیر جامع رجاءاً اشکال ندارد
صافی گلپایگانی: مسجد جامع، مسجدی است که برای گروه خاصی ساخته نشده است در مقابل مسجد بازار و قبیله و امثال اینها که در آنها معظم اهل بلد جمع نمی‌شوند و آماده برای اجتماع آنها هم نشده است و ممکن است مسجد جامع متعدّد باشد و نیز نزدیک هم باشند. اعتکاف در غیر مسجد جامع، صحیح نیست.

مکارم: با مراجعه به ادلّه مسئله و روایات متعدّدى که در این باره در منابع روایى وارد شده، روشن مى‏شود که در تمام مساجدى که در آن نماز جماعت به طور مرتّب بر پا مى‏شود، اعتکاف جایز است. بنابراین محدودیت خاصّى در این گونه مساجد نیست.

فاضل لنکرانی: یکى از شرایط صحت اعتکاف این است که در مسجد جامع باشد، یعنى مسجد عمومى که محل اجتماع عامه مردم است و اختصاص به اهل یک محله و گروه خاصى نداشته باشد، مثل مسجد اعظم و مسجد امام در قم و مسجد امام و مسجد جمعه در تهران و امثال آن. بنابراین در مسجد بازار و محله‏ها اعتکاف صحیح نیست.

اعتکاف در دانشگاه چگونه است؟
با توجّه به اینکه اعتکاف باید در مسجد جامع شهر باشد، آیا جایز است در مسجد دانشگاه اعتکاف را به قصد رجا انجام داد؟
همه مراجع (به جز آیت‌الله خامنه‌ای و امام خمینی): اعتکاف در مسجد دانشگاه صحیح نیست.
امام: اعتکاف باید در مساجد چهارگانه باشد و بنابر احتیاط واجب در مساجد جامع، باید به قصد رجا انجام گیرد و در غیر مساجد جامع صحیح نیست. (امام، تحریر الوسیله، ج 1، شروط الاعتکاف، الخامس)
خامنه‌ای: به قصد رجا اشکال ندارد.
تبصره. مساجد اربعه عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النبى، مسجد کوفه و مسجد بصره.

آیا نیاز است زنان برای اعتکاف از شوهر اجازه بگیرند؟
آیا زن باید برای اعتکاف از شوهرش اجازه بگیرد؟ و اگر بدون اجازه برود، آیا اعتکافش صحیح است؟ حتی اگر معتکف شدن او با حقّ شوهر، منافات نداشته باشد.
امام: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود بنابر احتیاط واجب اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است. (امام، تحریر الوسیله، ج 1 ، مشروط الاعتکاف، السادس و استفتاءات، ج 3، حقوق زوجیت، س 16).

سیستانى: زن باید با اجازه شوهرش از منزل بیرون رود و اگر اجازه ندهد، اعتکافش باطل است (هر چند باعث تضییع حق زناشویى او نشود). (صافى، عروةالعباد، ج 1، شروط الاعتکاف، م 1402، السادس و توضیح المسائل، م 2421، و سیستانى، تعلیقات على العروة، شرائط الاعتکاف، السابع(.

صافی گلپایگانی: انجام اصل اعتکاف زن، چنانچه منافی با حقّ زوج نباشد مشروط به اذن زوج نیست، ولی خروج او ازمنزل بدون اذن زوج جایز نیست. پس اگر بدون اذن او خارج شود و به مسجد برای اعتکاف برود، از این جهت اعتکافش باطل است.

فاضل و وحید: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است. (وحید، منهاج الصالحین، ج 2، م 1069، الخامس و توضیح المسائل، م 2476 و فاضل، تعلیقات على العروة ج 2، شرائط الاعتکاف، السابع).

بهجت و تبریزى: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باطل است. (بهجت، توضیح المسائل، متفرقه، م 18 و وسیلةالنجاه، ج 1، م 1193 و تبریزى، منهاج الصالحین، ج 1، م 1069).

مکارم: بنابر احتیاط واجب، زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود بنابر احتیاط واجب اعتکافش باطل است. (مکارم، تعلیقات على العروة، شرائط الاعتکاف، السابع و استفتاءات، ج 2، س 963).

نورى: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است، مگر آنکه روزه او در اعتکاف مستحبى باشد. (نورى، تعلیقات على العروة، شرائط الاعتکاف، السابع و توضیح المسائل، م 2408).

آیا اعتکاف فرزند بدون اجازه پدر صحیح است یا خیر؟
همه مراجع: اگر باعث اذیت و آزار والدین نباشد، نیاز به اجازه نیست و اعتکاف صحیح است. (امام، نورى، فاضل، مکارم، تعلیقات على العروة، ج 1، احکام الاعتکاف، م 9؛ بهجت، وسیلة النجاةج 1، 1211؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1426؛ تبریزى و وحید، سیستانى، منهاج الصالحین، م 1072 و دفتر: خامنه‌ای).

آیا بدون عذر می‌توان از اعتکاف خارج شد؟
آیا معتکف مى تواند به هنگام نیت اعتکاف، شرط کند که هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتکاف خارج شود؟
امام: مى‌تواند شرط کند که اگر عذر عرفى یا شرعى برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف خارج شود؛ ولى بدون عذر جایز نیست. (امام، تعلیقات على العروة، الاعتکاف، م 40).

بهجت، صافى، فاضل و نورى: آرى، چنین شرطى جایز است و اگر شرط کرد - هر زمان که خواست – مى‌تواند از اعتکاف خارج شود. (نورى، فاضل، تعلیقات على العروة، الاعتکاف، م 40 ؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، م 1207 ؛ تبریزى، منهاج الصالحین، الاعتکاف، م 1074؛ صافى، هدایةالعباد، ج 1، م 1416).

سیستانى، مکارم و وحید: مى‌تواند شرط کند که اگر عذر عرفى یا شرعى برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف را خارج شود؛ ولى بدون عذر بنابر احتیاط واجب، جایز نیست. (سیستانى وحید، منهاج الصالحین، الاعتکاف، م 1074)

آیا قطع اعتکاف، گناه دارد؟
همه مراجع: اگر اعتکاف واجب باشد و یا دو روز اعتکاف مستحبى را گذرانده باشد و بخواهد اعتکاف را به هم بزند، معصیت کرده است. (العروة الوثقى، شرائط الاعتکاف، م 39)

ترک اعتکاف قضا هم دارد؟
چنانچه اعتکاف مستحبى را به جهتى به هم بزند، آیا قضاى آن واجب مى‌شود؟
همه مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و وحید): اگر بعد از روز دوم باطل کند، باید قضاى آن را به جا آورد. (امام، نورى، فاضل، مکارم، تعلیقات على العروة، ج 1، احکام الاعتکاف، م 5؛ بهجت، وسیلة النجاةج 1، 1210؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1424؛ دفتر: خامنه‌ای)

تبریزى، وحید و سیستانى: اگر بعد از روز دوم باطل کند، بنابر احتیاط واجب باید قضاى آن را به جا آورد و اگر پیش از آن باشد، چیزى بر عهده او نیست. (تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، م 1082)

تبصره. قضاى اعتکاف مانند اصل اعتکاف است. بنابراین باید شرایط آن را رعایت کند و حداقل سه روز متوالى روزه بگیرد.

در اعتکاف می‌توانیم از مسجد خارج شویم؟
هیأت برگزاری اعتکاف که متشکل از تعدادی از معتکفین است. وظیفه‌ی خدمت به معتکفین و فراهم کردن نیازمندی‌های آن‌ها را بر عهده دارد. لذا باید نیازمندی‌های معتکفین مثل افطاری و سحری را بخرد، آیا این مسئله به اعتکاف آن‌ها ضرر نمی‌رساند؟

خامنه‌ای:خارج شدن از مسجد برای خرید چیزهای ضروری مثل غذا و غیره اگر در ضمن آن نیازمندی‌های خود را نیز تهیه می‌کنند، اشکال ندارد.

صافی گلپایگانی: در صورتی که خرید و فروش برای اکل و شرب در خود اعتکاف، ‌مورد نیاز باشد و توکیل، متعذّر باشد و بدون بیع، رفع حاجت نشود اشکال ندارد.

خارج شدن معتکف از مسجد در موارد ذیل چه حکمى دارد؟
الف:براى وضو و غسل مستحبى و مسواک زدن.
ب:جهت تلفن زدن به خانواده در موارد غیر ضرورى و امور متعارف.
ج:جهت دیدار با خانواده در بیرون و در حیاط.
خامنه‌‏اى:
الف-جایز است اما زیاد معطل نشود.
ب-در موارد ضرورى اشکالى ندارد و در موارد غیر ضرورى اگر امور مستحبى را در بر بگیرد و طول هم نکشد اشکالى ندارد. ج-در بعضى موارد اشکالى ندارد،مثل رسیدگى امور خانواده و دیدن فرزندان که عدم دیدار باعث مفسده و اشکالاتى مى‏شود.

بهجت:ضابطه کلى در موارد جواز خروج نیست،هر کارى که خروج براى آن عقلا یا شرعا یا عادتا لازم است از امور واجبه باشد یا راجحه چه متعلق به امور دنیا باشد یا امور آخرت ولى باید اقرب طرق را مراعات نماید و اقتصار کند بر مقدار حاجت و ضرورت،البته خروج هم به قدرى طول نکشد که محو صورت اعتکاف شود.

سیستانى:به احتیاط واجب جایز نیست،مگر در مورد حاجت ضرورى باشد.

تبریزى:خارج شدن معتکف از مسجد در موارد مذکور جایز نیست.

فاضل:مانعى ندارد،ولى تلاش کنند این امور با سرعت انجام شده و هر چه سریعتر به مسجد بر گردند.آیت‌الله مکارم:الف-براى وضو و غسل مستحبى اشکالى ندارد و براى مسواک که مقدمه آن باشد نیز اشکالى ندارد.
ب-اشکال ندارد.
ج-اشکال دارد.

چه کارهایی در اعتکاف حرام است؟
شخص معتکف در ایام اعتکاف از چه چیزهایی باید اجتناب نموده و آنها را ترک نماید؟ و آیا انجام آنها باعث باطل شدن اعتکاف می‌شود؟
صافی گلپایگانی: به کتب مفصّله مدوّنه در این موضوع مراجعه نمایید اجمالاً: 1- تماس با زن2- استشمام بوی خوش 3- بیع و شراء 4-‌ مجادله در امر دنیوی و دینی.

وحید خراسانی: از شروع اعتکاف در صورتی که اعتکاف واجب معیّن باشد (مثل اینکه نذر کرده باشد در زمان معینی اعتکاف نماید) معتکف باید از امور زیر اجتناب نماید، و ارتکاب این امور اعتکاف را باطل می‌نماید، ولی اگر اعتکاف واجب معیّن نباشد، لزوم اجتناب از این امور در غیر جماع بنابر احتیاط وجوبی است: 1- جماع 2- استمناء بنابر احتیاط واجب 3- مباشرت با همسر به لمس و بوسیدن به شهوت بنابر احتیاط واجب 4- بوی خوش 5- خرید و فروش ولی اگر به خرید و فروش چیزی اضطرار پیدا کند و نتواند وکیل بگیرد جایز است. 6- هر نوع تجارت اعم از مصالحه و مضاربه و اجاره و مانند اینها بنابر احتیاط واجب 7- مجادله به قصد غالب شدن و اظهار فضل، چه در امور دینی باشد و چه نباشد.

مکارم: موارد ذیل بر معتکف حرام است:
بوییدن عطریات و بوهای خوش هر چند به قصد لذت نباشد،
خرید و فروش، بلکه مطلق تجارت با بودن ضرورت(بنابر احتیاط) ولی پرداختن به امور مباح دنیوی مانند خیاطی و امثال آن اشکال ندارد،
جدال بر سر مسائل دینی یا دنیوی به قصد غلبه کردن بر طرف مقابل و اظهار فضیلت،
و در این امور فرقی میان شب و روز نیست،...

چه کارهایى، اعتکاف را باطل مى‌کند؟
مبطلات اعتکاف چیست و انجام دادن چه کارهایى، اعتکاف را باطل مى‌کند؟
امام، خامنه‌ای و فاضل: هر کارى که مبطل روزه است و نیز تماس و آمیزش (هرچند در شب باشد)، اعتکاف را باطل مى‌سازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن سایر محرمات اعتکاف نیز مبطل اعتکاف است. (امام و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام الاعتکاف م 3 و دفتر: خامنه‌ای)

بهجت و صافى: هر کارى که مبطل روزه است و نیز آمیزش (هرچند در شب باشد) اعتکاف را باطل مى‌سازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن محرمات اعتکاف نیز مبطل اعتکاف است. (صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1423 و بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، م 1210)

تبریزى: هر کارى که مبطل روزه است، اعتکاف را نیز باطل مى سازد؛ ولى انجام دادن محرمات اعتکاف - به جز آمیزش - مبطل اعتکاف نیست. (تبریزى، منهاج الصالحین، الاعتکاف، م 1080)

سیستانى، مکارم، نورى و وحید: انجام دادن محرمات اعتکاف و هر کارى که مبطل روزه است، اعتکاف را باطل مى سازد.(نورى و مکارم، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام الاعتکاف م 3 ؛ سیستانى و وحید، منهاج الصالحین الاعتکاف، م 1080 و دفتر: خامنه‌ای)

آیا در ایام اعتکاف، رفتن به کلاس و شرکت در درس‌ها جایز است؟
همه مراجع: خروج از مسجد و شرکت در کلاس‏‌هاى درسى، اشکال دارد.( نورى، استفتاءآت، ج 2، س 276؛ سیستانى، سایت، اعتکاف؛ صافى، جامع ‏الاحکام، ج 1، س 515؛ فاضل، جامع ‏المسائل، ج 2، س 462 و دفتر: امام، خامنه‌‏اى، مکارم، تبریزى، وحید و بهجت.
احکام اعتکاف، سیدمجتبی حسینی.

آیا جایز است در اعتکاف، دروس خود را مباحثه کرد؟
امام، بهجت، خامنه‌ای، صافى و فاضل: درس خواندن، حل مسائل و مباحثه - به ویژه در امور دینى - بسیار کار پسندیده اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است و بنابر احتیاط واجب اعتکاف را نیز باطل مى سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است. (امام و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام الاعتکاف م 3 ؛ صافى، هدایةالعباد، ج 1، م 1421 و 1423 و بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، م 1208 و 1210)

تبریزى: مباحثه به ویژه در امور دینى بسیار کار پسندیده اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است؛ ولى اعتکاف را باطل نمى سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است. (منهاج الصالحین، الاعتکاف، م 1080)

سیستانى، مکارم، نورى و وحید: مباحثه به ویژه در امور دینى بسیار کار پسندیده‌اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است و اعتکاف را نیز باطل مى سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است. (نورى و مکارم، تعلیقات على العروة، ج 2، احکام الاعتکاف م 3 و سیستانى و وحید، منهاج الصالحین الاعتکاف، م 1080)

در چه مواردى مى‌توان از مسجد خارج شد؟
همه مراجع: خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت ضرورت عقلى ، عرفى و شرعى؛ مانند: مراجعه به پزشک در موارد اضطرار، رفتن به دستشویى (ضرورت عقلى)، عیادت بیمار، تشییع جنازه مرده (ضرورت عرفى)، غسل و وضوى واجب (ضرورت شرعى). (امام، نورى، مکارم و فاضل، تعلیقات على العروة، ج 1 الاعتکاف، م 30؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1412؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، 1203؛ تبریزى، وحید و سیستانى، منهاج الصالحین، الاعتکاف، السادس؛ دفتر: خامنه‌ای)

خروج برای وضو و غسل جایز است؟
خارج شدن معتکف از مسجد براى گرفتن وضو و غسل مستحبى چه حکمى دارد؟
امام، بهجت، خامنه‌ای، صافى و فاضل: اشکال ندارد. (امام، فاضل، تعلیقات على العروة، ج 1 الاعتکاف، م 30؛ صافى، هدایة العباد، ج 1، م 1412؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، 1203 دفتر: خامنه‌ای)

عظام تبریزى، سیستانى، مکارم، نورى و وحید: بنابر احتیاط واجب جایز نیست. (نورى و مکارم، تعلیقات على العروة، ج 1 الاعتکاف، م 30؛ تبریزى، وحید و سیستانى، منهاج الصالحین، الاعتکاف، السادس)

چه وقت معتکف شویم؟
آیا در هر زمان که بخواهیم مى‌توانیم، معتکف شویم یا زمان خاص دارد؟
همه مراجع: در هر زمان که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است. اعتکاف زمان خاصى ندارد؛ ولى بهترین زمان براى انجام آن، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است.(العروة الوثقى، ج 2، الاعتکاف)

روزه قضا داشتن مانع اعتکاف است؟
آیا روزه‌هاى قضا که بر عهده داریم، مى توانیم در اعتکاف بگیریم؟
همه مراجع: آرى، جایز است.(العروة الوثقى، کتاب الاعتکاف، م 4)

گفت وگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غیرضرورى و مکرر، چه صورت دارد؟
همه مراجع: اشکال ندارد.

آیا عطر زدن جایز است؟
عطر و گلاب زدن یا بو کردن عطر و گلاب اعتکاف را باطل مى‏کند یا خیر؟
تبریزى: استعمال عطر و گلاب چنانچه مستلزم بو کردن آن باشد،هر چند بر معتکف حرام است لاکن بطلان اعتکاف از جهت آن محل اشکال است و اگر معتکف در روز سوم این کار را کرده باید اعتکافش را تمام کند.

سیستانى: بو کردن آنها اعتکاف را باطل مى‏کند.

بهجت: اگر با تلذذ باشد بنابر احتیاط باطل مى‏شود و احتیاط واجب در صورت وجوب اعتکاف [آن است که] آن را تمام کند و سپس قضا نماید.

آیا نیابت اعتکاف از طرف اموات صحیح است؟
همه مراجع: خیر، به نیابت از چند نفر مرده صحیح نیست؛ ولى مى‌تواند ثواب آن را به روح آنان هدیه کند. (العروة الوثقى، ج 2، الاعتکاف، م 3) /916/102/

 منبع: اجتهاد