ظرفیت تمدنسازی اربعین و نقش رسانهها در بازنمایی این همایش جهانی

اشاره: راهپیمایی اربعین ظرفیت عظیمی برای تمدنسازی در جهان اسلام دارد؛ زیرا وحدت مسلمانان از فرقهها و مذاهب مختلف را به نمایش میگذارد و فرهنگ عاشورایی را به نسلهای جدید منتقل میکند. این همایش بزرگ روحیه ایثار و فداکاری را تقویت و زمینه تبادل فرهنگی را فراهم میسازد. رسانهها نقش مهمی در بازنمایی جهانی این رویداد دارند؛ آنها باید با ترویج ارزشهایی مانند اتحاد، ایثار و همبستگی، پیام عاشورا را به همه جهانیان برسانند. با این حال مهمترین آسیب فرهنگی تمرکز صرف بر خدمات و پذیرایی است که باعث غفلت از ابعاد تمدنی اربعین میشود. برای رفع این آسیب باید از ظرفیت علمی و فرهنگی طلاب و اندیشمندان کشورهای مختلف بهره برد تا این پیادهروی عظیم بیش از پیش به بستری برای گسترش فرهنگ اسلامی و همبستگی امت تبدیل شود.
در همین راستا خبرنگار خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفتوگویی با حجتالاسلام احمد قادری مدیر گروه جهادی شهید محمدرضا شفیعی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان فرهیخته خواهد شد.
رسا ـ راهپیمایی اربعین را چگونه میتوان یک ظرفیت تمدنساز در جهان اسلام دانست؟
راهپیمایی اربعین به عنوان یک رویداد عظیم دینی و انسانی، ظرفیتهای زیادی برای تمدنسازی در جهان اسلام و شکلگیری یک جامعه اسلامی قوی و پایدار دارد.
این همایش جهانی، نه تنها یک تجمع مذهبی است، بلکه نشاندهنده همبستگی، وحدت و پیوند عمیق بین مسلمانان از کشورهای مختلف میباشد. رهبر بزرگوار انقلاب در این خصوص میفرمایند: «اگر ظرفیّتهای کشورهای اسلامی بر روی هم مجتمع بشود، آن وقت امّت اسلامی نشان خواهد داد که عزّت الهی یعنی چه؛ تمدّن عظیم اسلامی را به جوامع عالَم نشان خواهند داد؛ باید هدف ما این باشد و این راهپیمایی اربعین میتواند یک وسیلهی گویایی برای تحقّق این هدف باشد.»
به نظر بنده، برخی از ظرفیتهای تمدّنساز راهپیمایی اربعین، شامل موارد زیر است:
الف. وحدت مسلمانان: اربعین فرصتی را فراهم میآورد تا مسلمانان از فرقهها و مذاهب مختلف در کنار هم قرار گیرند و احساس همبستگی و اتحاد میان خود را تقویت کنند.
ب. ترویج فرهنگ عاشورایی: این رویداد به تبیین و آموزش مبانی عاشورا و فلسفه قیام سیدالشهدا علیهالسلام کمک میکند و نسلهای جدید را با این ارزشها آشنا میسازد.
ج. تقویت روحیه ایثار و فداکاری: شرکت در این راهپیمایی نشان از روحیه ایثار و فداکاری دارد که میتواند به عنوان الگویی برای رفتار اجتماعی و فرهنگی در جامعه اسلامی مطرح شود.
د. تبادل فرهنگی: زائران از نقاط مختلف دنیا با فرهنگها و آداب و رسوم متفاوت به این تجمع میآیند که میتواند باعث تبادل فرهنگی و افزایش درک متقابل بین مسلمانان گردد.
ه. نقش در دیپلماسی و ارتباطات بینالملل: همایش جهانی پیادهرویِ اربعین، به تقویت روابط بین کشورها و ملتهای اسلامی کمک میکند و میتواند به مباحثاتی درباره مسائل روز جهان اسلام انجامید.
رسا ـ رسانهها در بازنمایی جهانی اربعین چه وظیفهای بر دوش دارند؟
رسانهها به عنوان مهمترین ابزار انتقال اطلاعات و فرهنگ، نقشی اثرگذار و تاریخی در بازنمایی جهانی اربعین به عنوان بزرگترین رویداد اسلامی و باظرفیتترین اجتماع فرهنگی و دینی دنیا دارند.
اولا همزمانیِ ایام اربعین حسینی با روز خبرنگار، رسالت خبرنگارانِ عزیز و اصحاب رسانه را نسبت به این موضوع خطیر، دوچندان میکند و ثانیا به تعبیر رهبر عزیز انقلاب اسلامی «امروز بیش از آنچه که موشک و پهپاد و هواپیما و ابزارهای جنگی و اینها تأثیر بگذارند در عقب راندن دشمن، رسانهها هستند که تأثیر میگذارند و دلها را تحت تأثیر قرار میدهند، ذهنها را تحت تأثیر قرار میدهند، جنگ، جنگ رسانهای است.»
وظیفهی دیگر رسانهها که لازم است در اینجا به آن اشاره کنم، ترویج ارزشها در سایهی همبستگی جهانیست؛ رسانهها لازم است با تأکید بر ارزشهای انسانی و اسلامی مرتبط با حماسه اربعین، مانند: ایثار، فداکاری و اتحاد بین مسلمانان از ملیتها و مذاهب مختلف، و نیز متدینین به سایر ادیان الهی چون مسیحیانی که به حضرت اباعبدالله الحسین علیهالسلام ارادت دارند، به ترویج این مفاهیم کمک کنند.
رسا ـ از نظر شما مهمترین آسیب فرهنگی در این مسیر چیست و چه راهکاری پیشنهاد میکنید؟
یکی از مهمترین آسیبهای موجود در مسئله اربعین، برداشتهای غیر فرهنگی و غیر تمدّنی از این ظرفیت بزرگ اسلامی است؛ متأسّفانه در حال حاضر یکی از دغدغههای که در اذهان مردم شکل گرفته، این است که وقتی نام اربعین برده میشود، ذهنها به سمت موکب، پذیرایی، جای استراحت و انواع خدماتی که در این مسیر ارائه میشود، میرود؛ در حالی که ما در سفر حج، شاهد هستیم که حکومت عربستان، تا اندازه زیادی از فرصت حج برای تبلیغ استفاده میکند و بیشترین بهره را از این موسم میبرد؛ اینکه چرا ما شیعیان از ظرفیت بزرگ راهپیماییِ اربعین بهره کافی را نمیبریم، جای سوال و یکی از آسیبهاست.
راهکاری که به ذهنم میرسد اینکه باید در مراسم اربعین حسینی، از ظرفیت طلاب، روحانیون، فضلا و اندیشمندانِ ایرانی، لبنانی، عراقی، افغانی، پاکستانی، یمنی و ...، بیشتر استفاده شود تا زمینه برای توسعه فرهنگ اسلامی بیشتر شود، اگر برای حضور طلاب که عمدتا بضاعت مالی زیادی ندارند، تسهیلاتی دیده شود، زمینه حضورِ بیشتر آنان فراهم خواهد شد؛ اگرچه که امروز هم شاهد خدمترسانیِ فراوانِ فرهنگیِ طلاب و روحانیون به زائرین حسینی در نقاط مختلف عراق هستیم.
رسا ـ آیا فعالیتهای فرهنگی در اربعین پاسخگوی نیاز زائران است؟ چه خلأهایی احساس میکنید؟
مسیر طریق الحسین و مراسم اربعین هر ساله برگزار میشود اما با توجه به حجم بسیار زیاد زائران امام حسین علیهالسلا پاسخگویی کامل به نیازهای فرهنگی و معنوی آنها با امکانات فعلی بسیار سخت است. روزانه و بهویژه در ایام اربعین حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر به سمت حرم مطهر امام حسین علیهالسلام سفر و بازگشت میکنند. اما ما چقدر توان فرهنگی و زیرساختی داریم که بتوانیم تمام نیازهای این جمعیت انبوه را تامین کنیم؟
بنابراین باید این ظرفیت عظیم و این سیل جمعیتی را بهصورت مستمر در طول سال در نظر بگیریم و تنها به ایام محدود منتهی به اربعین اکتفا نکنیم. برنامهریزی و ایجاد زیرساختهای فرهنگی باید در تمام سال انجام شود تا بتوانیم در آن یک ماه ویژه (از ابتدای ماه صفر تا بعد از اربعین) به خوبی پاسخگوی نیازها باشیم.
وقتی وارد مسیر کربلا میشویم اغلب موکبداران تمام تلاششان را میکنند تا از زائران با پذیرایی، ارائه نوشیدنی، طعام و محل استراحت حمایت کنند. اما این خدمات بیشتر جسمانی و مادی است و گاهی اوقات تا ساعت دو نصف شب ادامه دارد در حالی که مسائل فرهنگی مثل اقامه نماز صبح به صورت کامل رعایت نمیشود که این خود یک خلا مهم فرهنگی است. خدمت به امام حسین علیهالسلام یعنی اهتمام به انجام واجبات دینی از جمله نماز که باید برای خدمتگزاران هم اهمیت داشته باشد.
زیارت امام حسین علیهالسلام مستحب است و در روایات نشانه مومن محسوب شده است اما گاهی به دلیل همین مستحب بودن برخی مسائل شرعی مثل عدم رضایت والدین برای سفر یا رعایت نکردن حجاب توسط بانوان رعایت نمیشود که این هم از خلأهای فرهنگی ماست.
یکی دیگر از مشکلات این است که در مسیر پیادهروی یا در جریان اربعین ممکن است برخی افراد رفتارهایی داشته باشند که به وحدت مسلمانان لطمه بزند. باید توجه داشت که یکی از ارزشهای بزرگ اربعین همین اتحاد همه مردم با محبت به سیدالشهدا علیهالسلام است فرقی ندارد از کدام مذهب، ملیت یا حتی دین باشند؛ بسیاری حتی غیرمسلمانان و مسیحیان هم با عشق به امام حسین علیهالسلام در این مراسم شرکت میکنند. این وحدت و همبستگی یک ظرفیت بسیار مهم است که باید حفظ و تقویت شود.
لذا لازم است که در طول سال برنامهریزیهای فرهنگی و آموزشی انجام شود تا این مسائل را بتوان در زمان منتهی به اربعین به خوبی مدیریت کرد و اجرایی نمود.
رسا ـ چگونه میتوان از ظرفیت اربعین در تبیین گفتمان انقلاب اسلامی بهره برد؟
باید گفت راههای زیادی وجود دارد. در سالهای اخیر شاهد تحولات مهمی در این زمینه بودهایم. مثلاً حدود ۱۰ سال پیش که به سفر کربلا میرفتیم در موکبهای عراق به جز تصاویر اموات افراد موکبدار چیز دیگری دیده نمیشد؛ حداکثر شاید تصاویری از عالمان دینی معروف مثل آیتالله سید محمد باقر صدر یا آیتالله سیستانی. اما اکنون پس از جنگ با داعش و صدور فتوای تاریخی آیتالله العظمی سیستانی و حضور مردم عراق در صحنه، موکبها در مسیر نجف تا کربلا مملو از تصاویر شهدا شده است.
این یک دستاورد بزرگ گفتمان انقلاب اسلامی است که توانسته در جریان اربعین به خوبی نمود پیدا کند؛ تصاویر شهدا چه شهدای عراق و چه شهدای جنگ با داعش در موکبها، عمودها، مساجد، استراحتگاهها، خیابانها و پلها به چشم میخورد و به نوعی یادآور رشادتها و دفاع مقدس است.
این ظرفیت بهخوبی در سالهای اخیر استفاده شده و همچنان فرصت بزرگی است. البته هنوز هم برخی جریانهای فکری منحرف که مخالف انقلاب هستند تلاش میکنند تا این فضا را تغییر دهند و دفاتر و مراکز خود را فعال نگه دارند اما گفتمان انقلاب و ظرفیتهای فرهنگی اربعین روز به روز تقویت میشود.
اربعین یکی از برکات بزرگ انقلاب است. رهبر معظم انقلاب نیز فرمودهاند که پیادهروی اربعین نمادی از یک پدیده و آیین بینالمللی در جهان اسلام است که نظیر آن در جای دیگری یافت نمیشود.
یکی از راههای مهم استفاده از ظرفیت اربعین در تبیین گفتمان انقلاب اسلامی است که بسیار آسان و در عین حال تأثیرگذار است. نکتهای که باید مورد توجه قرار گیرد استفاده از تصاویر علما و شخصیتهای برجسته است تا گفتمان انقلاب اسلامی بهوضوح نمایان شود و گفتمان جبهه مقاومت اسلامی نیز در اربعینی که از سراسر جهان حتی از قارههای اروپا و آمریکا در آن حضور دارند به منصه ظهور برسد.
برخی تصور میکنند که شرکتکنندگان در اربعین فقط از کشورهای همسایه عراق هستند اما واقعیت این است که افراد بسیاری از نقاط مختلف جهان از جمله اروپاییها و آمریکاییها نیز در این پیادهروی شرکت میکنند و گزارشهای متعدد درباره فرهنگ مردم عراق و مسلمانان به جهان مخابره میشود.
یکی از مؤلفههای مؤثر در افزایش ظرفیت اربعین برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی استفاده از تصاویر شهدای جبهه مقاومت است؛ مانند شهید حاج قاسم سلیمانی، شهید ابومهدی المهندس، سید حسن نصرالله، آیتالله حکیم، سید عباس موسوی و بزرگان فلسطینی چون شیخ احمد یاسین، فتحی شقاقی و اسماعیل هنیه همچنین رهبران زنده جبهه مقاومت.
در این میان، استفاده از تصاویر رهبر معظم انقلاب نیز اهمیت دارد و من مخالف این هستم که بدون تصویر امام خمینی(ره) از تصویر ایشان استفاده شود؛ چرا که امام خمینی(ره) صاحب اصلی انقلاب است و باید در کنار تصویر حضرت آقا تصویر امام(ره) نیز حضور داشته باشد.
علاوه بر این تصاویر رهبران جبهه مقاومت در یمن، لبنان و دیگر مناطق نیز میتواند نقش مؤثری در گفتمان اربعین ایفا کند.
نکته پایانی اینکه قطعاً فرقهها، نحلهها و جریانهای فکری و سیاسی مختلف در اربعین حضور خواهند داشت و هر کدام به دنبال جذب طرفدار هستند. در این شرایط ضروری است که در مناظرات و گفتگوهای این عرصه، نمایندگان جبهه مقاومت و انقلاب اسلامی حضور داشته باشند که آموزش دیده باشند و توان مناظره داشته باشند؛ نه اینکه طلبههایی با دانش مناظره محدود به مقابله بروند و شکست بخورند.
از این رو حوزه علمیه قم میتواند رسالت مهمی در تربیت مبلغینی داشته باشد که بتوانند در عرصه بینالمللی و به زبانهای مختلف - از جمله عربی، انگلیسی، اسپانیایی، پرتغالی و چینی - در جریان اربعین حضور فعال داشته باشند.
امیدوارم خداوند به ما توفیق دهد که از جمله مبلغین جریان اربعین باشیم؛ این جریان که بزرگترین اجتماع مسلمانان در جهان است. حتی از جریان حج تمتع که نهایتاً ۴ یا ۵ میلیون نفر است بزرگتر بوده و حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر یا بیشتر را گرد هم میآورد.
شعار این اجتماع عظیم «هیأت من الذله» است؛ یعنی ذلت نپذیرفتن و سر خم نکردن در برابر استکبار جهانی که امروز با قلدرمآبیهایی چون آمریکا، شیطان بزرگ و حامی جنایات علیه کودکان در غزه روبرو هستیم.