اخلاق انسان در تعامل با طبیعت از منظر اسلام

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «اخلاق انسان در تعامل با طبیعت از منظر اسلام» پژوهشی از «جمیله محمدی تمنائی» به بررسی د تأثیر اخلاق اسلامی در تعامل با طبیعت اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

در پژوهش حاضر با عنوان اخلاق انسان در تعامل با طبیعت، به این مسأله پرداخته شده است که ارتباط انسان با طبیعت در اثر نوع جهان بینی بشر در اعصار گوناگون گاه در معرض افراط قرار گرفته و تا سرحد پرستش طبیعت نیز پیش رفته است و گاه به تفریط کشیده شده و به طور مطلق از این موهبت الهی بهره کشی گردیده است. الگوی رفتار صحیح با طبیعت مهم‌ترین نیاز آدمی در طول زمان بوده و هست و اسلام به عنوان طلیعه دار پرچم کامل ترین و جامع ترین دین الهی باید بتواند برای رفع نیاز بشر پاسخگو باشد به همین منظور محقق سعی بر ارائه راهکارهایی اسلامی داشته که با رویکردی دینی ارتباط علمی و عملی انسان را بیان نموده و به کیفیت تعامل انسان با طبیعت سامان بخشد؛ لذا با کنار هم قرار دادن منابع اسلامی اعم از قرآن، فقه، حدیث، اخلاق و کلام اسلامی، به روشی توصیفی استنباطی، این ارتباطات را دسته بندی نموده و به تحلیلی عمیق‌تر جهت پی ریزی رفتار صحیح و عادلانه برای انسان‌ها در قبال طبیعت دست یافته است. بدین ترتیب تأثیر اخلاق اسلامی در تعامل با طبیعت اثبات و بُعد دیگری از جامعیت اسلام در پاسخ گویی به انتظارات بشر مشخص گردید.

ضرورت و اهداف تحقیق:

طبیعت و محیط اطراف زندگی انسان از مهم ترین عواملی است که ارتباط مستمر انسان با آن و تأثیرات متقابل انسان از آن نقش ویژه‌ای در سیر تکامل انسان به عنوان خلیفه خداوند در زمین خواهد داشت. کاربردهای ویژه طبیعت در مسیر تکامل بشر، از چنان جایگاهی برخوردار است که ما را ملزم به توجهی خاص به این بخش از عالم هستی می‌نماید. با این توصیف انواع تعاملاتی که انسان می‌تواند با طبیعت اطراف خود برقرار کند، از جمله مسائلی است که باید مورد بررسی قرار گرفته و در هر نوع از این ارتباطات، بایدها و نبایدهای اخلاقی تعریف و تبیین گردد. در این پژوهش محقق بر آن است که با استخراج انواع روابط انسان در تعامل با طبیعت حدود و صغور این رابطه را بر اساس مبانی اخلاق اسلامی تعیین نماید.

انسان در تعامل عملی با طبیعت از منظر اسلام:

1ـ بهره گیری از طبیعت:

در ادیان گذشته به خصوص در دوره مسیحیت استفاده از نعمت‌های خدادادی در طبیعت ناروا معرفی شده و مردم به ترک استفاده از مواهب طبیعی دعوت شده‌اند. در دوران جاهلیت نیز مردم بر اثر پیروی از پدران خویش به خرافاتی دچار شده بودند که بهره وری برخی از طبیعت را بر خود ممنوع کرده بودند. آنان برخی از حیوانات را بر خود حرام کرده و نیز در زراعت و ثمره کشاورزی و باغداری خود مواردی را غیرقابل استفاده می‌دانستند. (مائده/103) خداوند درباره بحیره و سائبه و وصیله و حام حکمی نکرده است ولی کافران بر خدا دروغ می‌بندند.

2ـ حفظ طبیعت:

قرآن کریم در بحث بهره گرفتن از طبیعت می‌فرماید «بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد» (اعراف/31) تعامل در مصرف و لزوم بهره گیری مناسب و نیز حفظ مواهب الهی در روایات نیز به خوبی دیده می‌شود. در روایات اهل بیت(ع) به آلوده کردن طبیعت و تخریب آن توجه شده است و در هر یک از ابعاد آن عواقبی در نظر گرفته شده است. امام صادق(ع): درختان میوه دار را قطع نکنید که خدا بر شما عذاب فرو آورد. امام علی(ع): از بریدن درخت سبز و تر پرهیز شود مگر برای ضرورت. پیامبر اکرم(ص) در باب حیوانات نیز می­فرماید:هر کس گنجشکی را به ناحق بکشد خداوند روز قیامت از او بازخواست کند.

3ـ عمران طبیعت:

خداوند سبحان که ردای خلافت را بر اندام موزون انسان وارسته پوشانید آبادسازی قلمرو خلافت را از جمله وظایف جانشین خود قرار داد و فرمود:او شما را از زمین آفرید و بر آبادانی زمین گماشت. (هود/61) اولین نتیجه حاصل از عمران و آبادانی، ایجاد فضایی مطلوب‌تر برای زندگی بشر است. باید توجه داشت که آبادانی زمین منحصر در زرع و غرس نمی‌باشد، بلکه دانشمندی که با تلاش و تحقیق خود در رفع مشکل علمی جامعه می‌کوشد یا پزشکی که در جهت یافتن راه حل درمان بیماری‌ها تلاش می‌کند و... هر یک به نوبه خود در آبادانی زمین ایفای نقش می‌نماید.

4ـ کنترل طبیعت:

بیان شد که خداوند هستی را تحت اراده انسان قرار داد و با انتساب انسان به سمت خلیفه الهی در زمین، انسان را ملزم به رفتار و منشی در خور جایگاه خلیفه بودنش نمود. اما لازمه زندگی در زمین و به عبارتی حیات مادی بهره مندی از طبیعت است که این بهره مندی در پاره‌ای از مراتب نیازمند کنترل انسانی است. دامنه کنترل طبیعت که از حیوانات گرفته تا هوا و آب و زمین، همگی را در برمی گیرد، نشأت گرفته از رشد عقل و علم بشر است. فلذا با پیشرفت علم و صنعت محدوده این کنترل فراتر رفته و فضا و کرات دیگر را نیز در برخواهد گرفت. از امام صادق(ع) مأثور است که:زندگی بدون احراز سه عامل حیاتی گوارا نیست هوای پاک و تمیز، آب فراوان و زمین حاصلخیز و قابل کشت و زرع. خداوند در کنار تأمین اسباب و عناصر محوری حیات بشر انسان را ملزم به شناخت، تحصیل و نگهداری از این مواهب نموده است؛ لذا آدمی ملزم است که درباره اصل هوا، کیفیت بهره برداری از این امانت الهی و چیزهایی که آن را آلوده و بیمار می‌کند و نحوه پالایش آن کارشناسی دقیق نموده و اجرا کند و درباره اصل آب گوارا، کیفیت انتفاع از این ذخیره خدایی و اشیایی که آن را آلوده و مریض می‌کند و اموری که در تطهیر و تنظیف آن مؤثر است و نحوه تصفیه آن، ابتکار فنی حاصل گردد.

5ـ تکریم طبیعت:

انسان‌ها بسته به هدفشان در زندگی و به طبع نوع منش و رفتارشان کرامت خود را تثبیت و تقویت و یا بالعکس تضعیف و حتی معدوم می‌کنند. قائل شدن حقوق برای حیوانات در اسلام بارزترین نشانه جهت تثبت کرامت طبیعت است که البته در تعاملات گوناگون انسان با محیط پیرامونش قابل بیان می‌باشد. پیامبر اکرم(ص) در باب نحوه ارتباط با حیوانات می‌فرمود:1ـ نهی از کشتن زنبورعسل. 2ـ منع داغ نهادن و نشانه گذاری در چهره حیوانات. 3ـ نهی از زدن بر چهره و سر و روی حیوانات. 4ـ عدم اجازه بر سوزاندن هیچ حیوانی با آتش. 5ـ منع دشنام و بدگویی به خروس چرا که فرمود:این حیوان، انسان را برای ادای نماز بیدار می‌کند.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «اخلاق انسان در تعامل با طبیعت از منظر اسلام» پژوهش پایانی «جمیله محمدی تمنائی»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه الزهرا(س) تهران است که در تابستان 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «سمیه فودازی» و استاد مشاور آن «زهرا طلیعه علیا» است. /9193/پ202/ی