اعجاز و شبهات آن

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «اعجاز و شبهات آن» پژوهشی از «ریحانه محمدی نژاد» به بررسی اعجاز قرآن و شبهات آن اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

در این تحقیق به بررسی اعجاز و شبهات آن پرداخته می‌شود؛ زیرا در طول تاریخ افراد زیادی به ادعای نبوت پرداخته‌اند. پس این سؤال پیش می‌آید که چگونه صدق مدعی نبوت، اثبات می‌گردد؟ پاسخ غالب متکلمان این است که مناسب ترین راه برای عموم مردم، وجود معجزه است. اما ممکن است برخی از مردم در مورد خود اعجاز نیز دچار شبهه گردند. پس ابتدا لازم است، حقیقت اعجاز برای ایشان تبیین گردد. محدوده مطالب این تحقیق، ویژگی‌های اعجاز و سایر امور خارق‌العاده و دیدگاه‌های مختلف و چهار شبهه در رابطه با اعجاز است و به خاطر جلوگیری از زیاد شدن حجم تحقیق از پرداختن به اعجاز هرکدام از پیامبران و ویژگی اعجاز قرآن و وجوه اعجاز آن و برخی مطالب دیگر خودداری شده است. برای بررسی مطالب به منابعی چون منابع کلامی و اعتقادی، کتاب‌های لغت و تفسیری رجوع شده و چون در اغلب منابع دست اول، شبهات اعجاز بررسی نشده، در این تحقیق نیز از آن کمتر استفاده شده است. نتیجه این تحقیق در چند جمله این است:نه تنها وقوع اعجاز امکان دارد؛ حتی برای اثبات نبوت ضروری است. عقل انسان حکم می‌کند که وقتی اعجاز صورت می‌گیرد؛ ارتباط خاص پیامبران با خدا ـ ارتباط وحیانی ـ ثابت می‌شود. اعجاز نقض قوانین طبیعی نیست و پیامبران، هر زمانی که مصلحت و حکمت خداوند حکم کند اعجاز می‌نمایند. واژگان اعجاز، سنت، اصل علیت، کرامت خارق عادت، سحر، ارهاص، واژه‌های کلیدی این تحقیق می‌باشند.

تحلیل‌های مختلف از اعجاز:

1ـ نظر مشهور متکلمین اسلامی:

متکلمین مسلمان اعتقاد دارند، معجزه امری خارق عادات و قوانین طبیعی است که پیامبر برای اثبات پیامبری‌اش ارائه می‌دهد. مسأله خرق عادت در نظر متفکرین اسلامی، مبتنی بر درک و دریافتی است که عادت جاری در طبیعت دارند. نظر عمومی ایشان در مورد این مطلب به حوادثی چون:اژدها شدن عصا و امثال آن است که از نظر متفکران معاصر غربی، مصداق نقض قانون طبیعت به حساب می‌آید. اگر چه برخی از متقدمین از متفکران اسلامی، خرق عادت و امکان اعجاز را غیرممکن می‌دانستند چون به گمان آن‌ها امکان این مطلب سبب هرج و مرج و آشفتگی می‌گردد به گونه‌ای که از هر چیزی، هر چیزی به وجود می‌آید. این گروه قانون هایی را که در طبیعت وجود دارند، ارتباط عینی بین اجزای عالم دانسته‌اند. بسیاری از متکلمین وجود دو امر را در معجزه مهم می‌دانند:1ـ کاری که صورت می‌پذیرد، باید از توان مردم عادی خارج باشد. 2ـ همراه با ادعای پیامبری باشد.

2ـ نظر روشنفکران اسلامی:

برخی از روشنفکران مسلمان، معجزه را دلیل اقنایی برای نبوت می‌دانند؛ اما تنها برای انسانی که هنوز به تکامل نرسیده و عقل او در مرحله کودکی قرار دارد. به عبارتی اعتقاد دارند که معجزه و امور خارق‌العاده به بشر نابالغ - که به دنبال امور عجیب و غیر عادی است - کمک می‌کند تا بتواند پیامبر را از سایرین تشخیص دهد. انسان به همان میزانی که به طبیعت نزدیک می‌باشد به ماورای طبیعت هم نزدیک و به دنبال عالم غیب و موهومات و خرافات است. نمی‌توان برای بشری که دور از تمدن است و در صحرا و بیابان زندگی می‌کند و با عقل و منطق سروکاری ندارد، استدلال و برهان آورد. باید از راهی او را اقناع نمود و بهترین راه قانع ساختن وی، انجام امور خارق‌العاده و عجیب است.

3- نظر متکلمین غربی:

در بین فلاسفه غربی چندین تعریف از معجزه وجود دارد:

الف) معجزه نقض قانون طبیعت است.

ب) معجزه، تقارن غیر معمول رویدادها، برای پدید آمدن حادثه‌ای معنادار و مطلوب است.

ج) معجزه، حادثه‌ای نشانه‌ای است.

شبهات اعجاز:

1ـ معجزه نقض کننده اصل علیت:

نقد شبهه: اگر مقصود ایشان این باشد که با پذیرفتن اعجاز، به طور کلی قانون علیت نقض می‌شود این نظری خام و ضعیف است. زیرا می‌گوییم خداوند علت اعجاز است و قانون علیت بیش از این نمی‌گوید که هر معلولی، علتی دارد. اما اگر نقض شدن قانون علیت خاص، یعنی قانون سنخیت بین علت و معلول مورد نظر باشد به جواب دقیق‌تری نیاز دارد.

2ـ معجزه سبب تغییر سنت الهی:

نقد شبهه: سنت الهی هیچ گاه تغییر نمی‌کند و شکی در این مطلب نیست؛ اما به چه دلیل گفته می‌شود سنت خدا این است که معلول از راه علت طبیعی و مادی به وجود آید؟ این سخن بی دلیل است زیرا در قرآن کریم، نمونه هایی از معجزات پیامبران دیده می‌شود مانند شفا یافتن بیمار برصی توسط حضرت عیسی(ع) و ید بیضای حضرت موسی(ع) و تبدیل شدن عصای آن حضرت به اژدها و...این آیات را که نمی‌توان نادیده گرفت.

3ـ معجزه دلیل اقناعی برای نبوت یا برهان عقلی:

نقد شبهه: در مرحله اول باید گفت معجزه گاهی علاوه بر دلالت بر پیامبری مدعی، بر وجود خداوند نیز دلالت می‌کند. اما گاهی تنها دلالت بر پیامبری دارد و آن هنگامی است که فرد از راه‌های دیگری به وجود خداوند اعتقاد پیدا کرده باشد.

نتیجه گیری:

افرادی که در رابطه با اعجاز دچار شبهه و تردید شده‌اند با اندکی تأمل خواهند فهمید که اعجاز سنت خدا را تغییر نمی‌دهد و آیات استدلالی ایشان را باید در کنار آیاتی قرار داد که به اعجاز مختلف پیامبران تصریح کرده است و خودداری پیامبر(ص) از ارائه معجزه، بعد از انجام نمونه هایی از اعجاز و اتمام حجت و به خاطر خواهش نفسانی مشرکان بوده است. اشکال تراشان، اگر اقسام مختلف دلالت را بررسی کنند، خواهند فهمید که اعجاز از نوع دلالت عقلی است. همچنین خواهند فهمید که قانون علیت هیچ گاه نقض نمی‌شود، حتی در مورد اعجاز. اگر چه علت آن مادی نباشد اما بی علت نخواهد بود.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «اعجاز و شبهات آن» پژوهش پایانی «ریحانه محمدی نژاد»، برای اخذ مدرک سطح 2 جامعه الزهرا(س) است که در تابستان 1387 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «خانم قائمی» است. /9193/پ202/ی