استاد حوزه و دانشگاه؛
کتاب «کلام و جامعه» کاری ماندگار و سترگ در حوزه علم کلام است
خبرگزاری رسا ـ نویسنده و پژوهشگر حوزوی گفت: با مراجعه به این کتاب می‌توانیم به منابع پژوهشی در تاریخ کلام دست یابیم، این می‌تواند درس بزرگی برای پژوهشگران ما باشد، در کشور ما محققان بسیاری در یک حوزه پژوهش‌هایی انجام می‌دهند اما این پژوهش‌ها مورد بررسی قرار نمی‌گیرند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری ر سا، حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، نویسنده و پژوهشگر حوزوی در نشست علمی معرفی و نقد کتاب «کلام و جامعه» اثر فان اس که در سالن همایش‌های انجمن علمی حوزه برگزار شد، گفت: این کتاب که به سرپرستی محمدرضا بهشتی صورت گرفته باید گفت کاری ماندگار و سترگ در حوزه علم کلام اسلامی است.
وی افزود: یکی از جنبه‌های علمی و بسیار ویژه این کتاب دوره تاریخی است که نویسنده به آن پرداخته است و بخشی از اهمیت این کتاب به این دلیل است که قرن دوم و سوم هجری سرآغازی برای نظریه‌پردازی در علم کلام است.
قرن دوم و سوم زمان واگرایی جریان‌های کلامی است
نویسنده و پژوهشگر حوزوی گفت: جریان‌های تاریخی کلام ما از دوره قرن دوم و سوم هجری واگرایی خود را شروع می‌کنند، جریاناتی مانند قدریه، خوارج تمایز خود را آغاز می‌کنند.
وی بیان کرد: پیش از قرن دوم و سوم هجری تبدیل فرهنگ شفاهی به فرهنگ کتبی و نگاشتن علم کلام رایج نبود و قرن دوم و سوم سرآغاز نوشتن کتاب‌های بسیاری در این زمینه است.
حجت‌الاسلام سبحانی با اشاره به اینکه در قرن دوم و سوم هجری پویایی ویژه‌ای در علم کلام مشاهده می‌شود، ابراز کرد: این دوره برای محققان ناشناخته مانده و آثار و مکتوباتی از این دوره به یادگار نمانده است.
وی افزود: در بخشی از این کتاب فان اس در بعضی قسمت‌ها مجبور می‌شود برای استناد به مطلبی به یک قصیده یا شعر مراجعه کند، بسیاری از میراث قرن دوم و سوم هجری به دلیل تعصبات از میان رفته است و کار پژوهشگر در این زمینه بسیار دشوار است.
نویسنده و پژوهشگر حوزوی ابراز کرد: ادبیات ویژه کلامی در این دوره برای بسیاری از محققان ناشناخته است، قرن دوم و سوم دارای ادبیات ویژه‌ای است و از قرن چهارم به بعد ادبیات به طور کلی دگرگون شد.
کتاب «کلام و جامعه» از بهترین شیوه تحلیل تاریخ اندیشه بهره می‌گیرد
وی با اشاره به اینکه مفهوم‌هایی مانند طبیعت، جوهر و معنا در قرن دوم و فرن چهارم با یکدیگر متفاوت است، گفت: نویسنده در این کتاب در پژوهش‌های تاریخی خود از کامل‌ترین شیوه تحلیل تاریخ اندیشه بهره می‌گیرد.
حجت‌الاسلام سبحانی ابراز کرد: یک مکتب را می‌توان بر محور شخصیت‌ها، میراث، جریان‌ها و مانند آن مطالعه کرد، اما بهترین شیوه تبیین اندیشه آن است که اندیشه را در بستر واقعی خود بنشانیم و آن را به عنوان موجود زنده از نحوه شکل‌گیری تا رشد و بلوغ آن بررسی کنیم.
وی اظهار کرد: فان اس از هیچ نکته سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی بحث‌های اخلاقی عرفی در میان مردم نگذشته است، وی از نکته‌ای بسیار ریز مطالبی مفید را استخراج می‌کند.
نویسنده و پژوهشگر حوزوی ابراز کرد: این کتاب کتابی آموزنده برای پژوهشگران است، وی یک اندیشه را به طور انتزاعی بررسی نکرده است، بلکه آن را از جنبه‌های مختلف واکاویده است و این باید برای پژوهشگران ما درس شود.
وی گفت: اهمیت و ذوابعاد بودن علم کلام در این کتاب فهمیده می‌شود، نکته‌هایی که ممکن است در نگاه اول تأثیری در علم کلام نداشته باشد، اما در نهایت تأثیر بسیاری در این علم می‌گذارند.
حجت‌الاسلام سبحانی با اشاره به اینکه از نظر فان اس کلام علمی است که نقش ویژه‌ای در تحولات اجتماعی و سیاسی ایفا کرده است، افزود: همچنین علم کلام از تغییرات و تطورات تاریخی و اجتماعی تأثیرات بسیاری پذیرفته است.
کتاب «کلام و جامعه» اثر یک فرد نیست
وی بیان کرد: تدوین این کتاب نیز به صورت منظم انجام شده است، مطالب اصلی در متن کتاب دیده می‌شود، مطالب ریز و غیراصلی در پاورقی‌ها دیده می‌شود، کسی که متن را می‌خواند به راحتی با سیر بحث آشنا می‌شود.
نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: کسی که پاورقی‌ها را مطالعه می‌کند، در می‌یابد که چه تاریخ و سرمنشأی در پشت جمله‌های مختلف کتاب است، یک محقق خوب کسی است که گزارش فعالیت خود را بدهد نه اینکه تنها محصول را بگوید و فان اس این کار را کرده است.
وی با بیان اینکه کتاب «کلام و جامعه» اثر یک فرد نیست، ابراز کرد: ما در سنت علمی خود کمتر از این‌گونه کارها انجام می‌دهیم، این کتاب از مجموعه پژوهش‌های آن زمان، بازخوانی، بازنویسی و جاگذاری آن پژوهش‌ها در این کتاب است.
حجت‌الاسلام سبحانی ابراز کرد: با مراجعه به این کتاب می‌توانیم به منابع پژوهشی در تاریخ کلام دست یابیم، این می‌تواند درس بزرگی برای پژوهشگران ما باشد، در کشور ما محققان بسیاری در یک حوزه پژوهش‌هایی انجام می‌دهند اما این پژوهش‌ها مورد بررسی قرار نمی‌گیرند.
وی اظهار کرد: گاه نیاز است پژوهش‌های مختلف در کشور جمع‌آوری شود و در یک کتاب به عنوان پژوهش ویژه عرضه شود، تا دیگران بدانند در این حوزه چه کارهایی صورت گرفته است.
اهل حدیث و سلفیه در کتاب «کلام و جامعه» نادیده گرفته شده است
نویسنده و پژوهشگر حوزوی گفت: این کتاب اثر فان اس نیست، این اثری است که ناظر به کل آثار پژوهشی در تاریخ علم کلام است که مشاهده می‌شود، البته ضعفی نیز در این زمینه وجود دارد که این کتاب در همان بستری حرکت کرده است که دیگران رفته‌اند.
وی با اشاره به اینکه این کتاب باید در یک پازل و بستر جدید تعریف می‌شد، اما متأسفانه این‌گونه نیست، گفت: در کلام شخصیت‌هایی داریم که عنوان متکلم ندارند یا کتاب‌هایی زیر عنوان کلام ندارند، اما نویسنده به این شخصیت‌ها مراجعه نکرده است.
حجت‌الاسلام سبحانی ابراز کرد: به عنوان مثال اهل حدیث در اهل‌سنت و سلفیه در این کتاب نادیده گرفته شده است، نباید تنها اندیشه معتزلی را به عنوان اندیشه‌ای کلامی دانست که این امر به دلیل پیش‌فرض‌ها و پژوهش‌های پیش از کتاب است.
وی افزود: روحیه علمی و پژوهشی و بی‌طرفانه در این اثر مشهود است، تا حد ممکن نویسنده سعی می‌کند پیش‌فرض‌های خود را تحمیل نکند، کاری که جابه‌جا می‌تواند انجام دهد، محقق خود را بیرون از صحنه نگاه داشته است.
نویسنده و پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: حتی جاهایی که فان اس داوری کرده است بر اساس منابع و یافته‌هایی که از آن منابع استخراج کرده، این کار را انجام می‌دهد، فان اس در داوری‌ها، پیش‌فرض‌های خود را دخالت نمی‌دهد./914/پ201/ق
ارسال نظرات