صله رحم

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام جواد محدثی، نویسنده و پژوهشگر حوزوی، در کتاب«اخلاق معاشرت» مجموعه‌ای از رهنمود‌های اخلاق دینی در معاشرت با دیگران را ارائه کرده است.

بر اساس این گزارش، در بخشی از این کتاب با عنوان«صله رحم» می‌خوانیم:

خویشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند. شاخ و برگ هاى یک‏ درختند و گل هاى یک بوستان. پس، ارتباطشان هم طبیعى است و قطع‏ رابطه و رفت و آمد میان اقوام، عارضه‏اى ثانوى و یک بیمارى‏ اجتماعى و «آفت‏خانوادگى‏» به حساب مى‏آید و اگر بى‏دلیل باشد، زشت‏ و نارواست. اگر دلیلى هم داشته باشد، قابل رفع و شایسته تجدید رابطه ‏است.

حضرت على(ع) مى‏فرماید:

«صلة الرحم توجب المحبة‏، پیوند با خویشاوندان (صله‏رحم) محبت مى‏آورد».(1)

روشن است که قطع این رابطه هم، سردى و کدورت و جدایى ‏دلها را در پى دارد. در احادیث، از صله رحم به عنوان «محبوب‏کننده ‏انسان میان بستگان‏» یاد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فى‏الاهل‏». (2)

سفارش اکید دین، بر این است که حتى با آنان که با شما بریده وقطع رابطه کرده‏اند، صله رحم و تجدید رابطه کنید (صل من قطعک) که ‏این، نوعى ایثار و گذشت فوق‏العاده مى‏طلبد.

محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان‏ مى‏گیرد. امام‏صادق(ع) مى‏فرماید: «صل رحمک و لو بشربة من ماء، صله رحم کنید، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد. (3)

در حدیث معروف دیگرى آمده است:

«صلوا ارحامکم و لو بالسلام‏، هر چند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار کنید».

آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدارهاى‏ خویشاوندان یا دوستان مى‏شود، توقعات بالا، هزینه و مخارج، معطلى‏ رفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل هم‏راضى باشیم و لحظه‏اى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن‏ و برخاستن، یا از همان دم در، سلام کردن و جویاى حال شدن وبرگشتن هم باشد، «صله رحم‏»ها بیشتر و ارتباط ها قویتر خواهد گشت.

آثار و نتایج

این نوع پیوند، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد که‏ از احادیث‏ بسیار آن، تنها به دو نمونه زیر، اکتفا مى‏کنیم:

حضرت امام باقر(ع) فرموده است:

«صلة الارحام تزکى الا عمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب وتنسى‏ء فى الاجل‏» (4) .

صله ارحام، «اعمال‏» را پاک، «اموال‏» را افزون، بلاها را دفع، حساب‏ را آسان مى‏کند و «اجل‏» را به تاخیر مى‏اندازد، همچنان که مى‏بینید، نتایج‏ یاد شده، برخى به امور دنیوى مربوط‏ است، برخى هم نتایج اخروى و پاداشهاى خدایى را نسبت‏ به این‏ عمل، بازگو مى‏کند.

حدیث دیگر از امام صادق(ع) است: «صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الکف و تطیب النفس و تزید فى الرزق وتنسئ الاجل‏، (5) صله رحم، اخلاق را نیکو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش‏ مى‏سازد، رزق را مى‏افزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مى‏اندازد.

این کار نیک و ساده، آن‏قدر سازنده و مفید است و آنچنان موردرضاى پروردگار، که گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مى‏شود وخداوند به پاداش این عمل نیکو، بر عمر کسى مى‏افزاید. در مقابل، قطع‏ رابطه‏ها و بریدن از خویشاوندان، به حدى شوم و نفرت‏بار و در نظرخداوند، ناپسند است که عمر را مى‏کاهد.

به این حدیث تکان‏ دهنده توجه کنید:

امام صادق(ع) فرمود: «ما چیزى را جز «صله رحم‏» سراغ نداریم که عمر را زیاد کند، تا آنجا که گاهى تا زمان مرگ یک نفر، سه سال مانده است، ولى او اهل‏ صله رحم مى‏شود. آنگاه خداوند، سى سال بر عمرش مى‏افزاید و سى و سه سال‏ دیگر زنده مى‏ماند. و گاهى اجل کسى سى و سه سال است، به خاطر قطع رحم وگسستن رابطه‏هاى خویشاوندى، کاهش مى‏یابد و اجلش سر سه سال فرا مى‏رسد.» (6).

مرز صله رحم

این ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا و حزب‏اللهى هم ندارد. یک وظیفه اخلاقى است، حتى نسبت‏ به آنان که اهل‏ گناهند. چه بسا به برکت رفت و آمدهاى بستگان صالح، فاجران هم راه‏ صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند. گاهى ترک مراوده و رفت و آمد،سبب مى‏شود که بستگان معصیت‏کار، در گناه و بیراهه خود، بیشتر پیشروى کنند، ولى حفظ رابطه، جلوى بدتر شدن آنان را مى‏گیرد. دراین صورت، تکلیف، همچنان نگهبانى از این خط ارتباط و پیوندخویشاوندى است.

یکى از شیعیان از امام صادق(ع) مى‏پرسد: برخى خویشاوندانم‏خط و تفکر دیگرى دارند، غیر از فکر و مرامى که من دارم. آیا آنان برمن حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خویشاوندى راچیزى قطع نمى‏کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند، دو حق بر تودارند: یکى حق خویشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى. (7) .

حتى اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق‏گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است:

مردى خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من‏خویشاوندانى دارم که من با آنان پیوند مى‏کنم و رابطه دارم، اما آنان ‏آزارم مى‏دهند. تصمیم گرفته‏ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترک مى‏کند! ... گفت: پس چه کنم؟ رسول خدافرمود: به کسى که محرومت کرده، عطا کن، با کسى که از تو بریده، رابطه برقرار ساز، کسى که بر تو ستم کرده، از او درگذر. هر گاه چنین‏ کردى، خداوند پشتیبان تو خواهد بود. (8)

از على(ع) نقل شده که فرمود: «صلوا ارحامکم و ان قطعوکم‏، با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‏ رابطه‏ کرده‏ باشند». (9)

سنت «صله رحم‏»، از نیکوترین برنامه‏هاى دینى در حیطه معاشرت‏ است. گرچه شکل نوین زندگى و مشغله‏هاى زندگیهاى امروزى، گاهى‏فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است، ولى حفظ ارزشهاى دینى وسنتهاى سودمند و ریشه‏دار دینى، از عوامل تحکیم رابطه‏ها درخانواده‏ها است. بویژه در مناسبتهاى ملى، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعى و مناسبى براى عمل به این «سنت دینى‏»است.

باشد که بر دستورالعمل هاى مکتب در بعد اجتماعى و خانوادگى، وفادار بمانیم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقلید از «فرهنگ‏بیگانه‏» نبازیم.

پى‏نوشتها:

(1) غررالحکم.

(2) اصول کافى، ج‏2، ص‏151.

(3) همان.

(4) همان، ص‏150.

(5) همان، ص‏150 و 151، حدیث 6 و 12.

(6) همان، ص‏152، حدیث‏17.

(7) میزان‏الحکمه، ج‏4، ص‏83.

(8) بحارالانوار، ج‏71، ص‏100.

(9) همان، ص‏92. /971/د101/ن