جایگاه مردم در نظام سیاسی اسلام در اندیشه شهید صدر

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، شهید آیت ­الله سید محمدباقر صدر، یکی از بزرگترین اندیشمندان جهان اسلام و مسلمان و به تعبیرحضرت امام خمینی (ره)، «مغز متفکر اسلامی» در تاریخ اسلام به ­ویژه در قرن چهاردهم هجری است. فقیهی جامع ­الشرایط، فیلسوفی اجتماعی، مفسری بزرگ، متفکری آگاه به فرهنگ و علوم زمانش‏، نویسنده ­ای توانمند و پرکار و سیاستمداری هوشمند و شجاع و دردمند بود. ایشان علاوه بر شاخصه‌ها و ویژگی‌های برجسته فوق، نظریه پردازی آگاه و پرتوان بوده است. 

ساخت نظام سیاسی اسلام در دوره‌های مختلف با طرح و نظریه‌پردازی فقها، اندیشمندان و حکمای اسلامی روبه رو بوده است، ایشان در دوره‌های مختلف در مواجهه با حکومت‌های زمانه خود و حل بحران‌های ناشی از استبداد در حکومت بر آن شدند تا برای برون رفت از فضای حاکم و جایگزین کردن نظام سیاسی جدید با تکیه بر تعالیم شریعت، نظریه‌پردازی کنند و نهاد ملک و مملکت را بر اساس تعالیم دینی سامان بخشند. وی در باب سیاست، نظریه «خلافت عمومی» را مطرح کرده است که یکی از نظریه های ایشان بوده و مبتنی بر احکام و فقه تشیع است. 

شهید صدر در زمینه مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی، آرا و نظرات جدیدی ارائه کرده است، وی از جمله اندیشمندان فقیه شیعه بود که در اوان و دوران استقرار اولین حکومت دینی در ایران، به نظریه‌پردازی در باب حکومت دینی پرداخت.

مردم سالاری دینی یکی از اندیشه های سیاسی ایشان بوده که این امر می‌تواند مورد توجه ویژه حاکمان جهان باشد که حکومت در کنار مردم جایگاه دارد و زمانی که حکومت ها از  مردم دوری کنند و جایگاهی در بین مردم نداشته باشند از اقتدار افتاده و احتمال فروپاشی و مواجهه با انقلاب بوجود می آید. 

اندیشه سیاسی شهید آیت الله صدر، دارای عنصر مردمسالاری قوی بوده و بر نوعی برداشت دموکراتیک از دین استوار است که در قالب نظریه «خلافت مردم و نظارت مرجعیت» ارائه شده است، بویژه تأکید او به نقش مردم در انتخاب موارد اختلافی فقیهان و نیز تقنین در حوزه فراخ مباحات، قابل توجه است که نسبت به اندیشه‌های دیگر در فقه شیعه، توأم با اجتهادهای جدید و متناسب با اقتضائات زمان است.

همچنین شهید صدر در کنار پذیرش ولایت فقیه به عنوان منشأ مشروعیت الهی، از نقش مردم در تعیین سرنوشت خویش غافل نشد و با اعطای حق انتخاب به ملت در همه ابعاد و جوانب حکومت، توانست ناسازگاری میان مشروعیت و مقبولیت را بر چیند.

از نظر شهید صدر مردم در حکومت اسلامی از عناصر و ارکان فعال هستند و همواره در حال نقش آفرینی‌اند. که توجه به این امر در سخنان رهبری معظم انقلاب و توجه به جایگاه و دخالت مردم در نظام جمهوری اسلامی قابل مشاهد است. 

در دیگاه شهید صدر برخی از مسئولیت‌های عمده امت عبارتست از مشارکت در انتخابات مرجع عام، رئیس قوه مجریه، نمایندگان قوه مقننه و مجلس خبرگان رهبری، مراقبت و نظارت همگانی بر حکومت و در صحنه بودن (جهاد تبیین، مطالبه گری و امر به معروف و نهی از منکر)، بیان آراء، نظرات و اندیشه‌های خود به صورت آزاد.

شهید صدر در بیان ارکان حکومت اسلامی سه نهاد عمده را مطرح می‌کند که شامل امت (مردم) ، رهبری(ولی فقیه) و ساختارسیاسی است (قوای سه گانه) است که توسط امت و رهبری ایجاد می‌گردد، از دیدگاه ایشان، مردم در عصر غیبت با هدایت و رهبری مرجعیت، حکومت را تشکیل می‌دهند و نهادهای آن را به وجود می‌آورند.

این متفکر جهان اسلام با توجه ویژه به جایگاه مردم در حکومت اسلامی بر این اندیشه است که خالی بودن جایگاه مردم در نظام حکومت اسلامی مقبولیت آن را از بین برده و حکومت اسلامی با وجود مردم در کنار مرجعیت (ولی فقیه) معنا پیدا کرده و پایداری دارد، امت و مرجعیت دو بال اصلی حکومت اسلامی است. 

حاکمان و سیاست مداران جهان باید توجه داشته باشند هر گاه مردم در کنار مرجعیت (ولی فقیه) باشند به قله های پیشرفت و تعالی خواهند رسید و این امر در جمهوری اسلامی ایران قابل مشاهده است و اندیشمند جهان اسلام شهید آیت الله صدر به خوبی به آن اشاره نموده و دو نهاد اصلی حکومت اسلامی را امت و مرجعیت معرفی کرده است.

و در نهایت مسئولین کشور، قوای سه گانه باید جایگاه مردم را به معنای واقعی درک کنند، رهبر معظم انقلاب می فرمایند: در نگاه اسلام، مردم در نگاه قرآن، با توجّه به مجموعه‌ی احکام اسلامی، خیلی مورد توجّهند در تحرّک جامعه‌ی اسلامی، مجتمع اسلامی و حیات مجتمع اسلامی؛ نقش برجسته‌ای دارند؛ با این بیان مسئولین، مردم‌سالاری را به معنای واقعی آن باید در کشور ایجاد نمایند و توجه ویژه‌ی به مردم داشته باشند. 

حامد میرزاخان 
عضو مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم