تزریق نگرش حوزوی و اسلامی در سیاست های فرهنگی کشور

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پس از فروپاشی نظام پهلوی، نهادهای مختلف یکی پس از دیگری پا گرفت؛ اما فرهنگ حاکم بر نهادهای جامعه مخصوصاً نهادهای فراگیری مانند آموزش و پرورش و دانشگاهها، مسأله ساده ای نبود که بتوان در کوتاه مدت، تحولات لازم را در آنها به وجود آورد.

از طرف دیگر ادامه کار آنها به ویژه دانشگاهها به همان شکل سابق درست نبوده و باید تغییراتی هم در شکل و هم در محتوی انجام می گرفت. متأسفانه در اوایل انقلاب، ما شاهد آن بودیم که گروهکهای مختلف، دانشگاهها را عرصه تاخت و تاز خود ساخته و روند تحصیل و تدریس را مختل کرده بودند. همه این مسائل باعث می شد که ضرورت تغییر بنیادین در برنامه ها و شیوه های تدریس و تربیت و اهداف آن را ایجاب می نمود؛ در نتیجه، خصوصاً با توجه به جو حاکم بر دانشگاهها، مدتی تمام دانشگاههای کشور تعطیل شد و به فرمان امام خمینی(قدس) ستاد انقلاب فرهنگی به منظور ساماندهی امور فرهنگی مدارس و دانشگاهها تشکیل شد.

با بازگشایی دانشگاهها، فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی ادامه یافت و ضرورت توسعه و تعمیق کار این ستاد ایجاد کرد که در نوزدهم آذر 1363، حضرت امام خمینی(قدس)، رؤسای سه قوه و تعداد دیگری از اندیشمندان فرهنگی کشور را به اعضای آن بیفزایند و بدین شکل ستاد انقلاب فرهنگی با ترکیب جدید خود، تحت عنوان شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت خود را آغاز نمود.

لازمه بهره‌مندی از آموزه‌های دینی در ترسیم خط‌مشی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مشارکت فعال و نظام‌مند متخصصان دینی است. در همین راستا در سال 1386 شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری شورای عالی حوزه، به‌عنوان متولی اصلی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان حوزه‌های علمیه، از این اقدام حمایت کرد و « کمیسیون حوزوی» را تاسیس نمودند. این کمیسیون در سال 1390 به شورای تخصصی ارتقاء پیدا کرد.

این شورا که نهاد واسط رسمی بین شورای عالی حوزه و شورای عالی انقلاب فرهنگی در فرایند سیاست‌گذاری فرهنگی نظام است، مأموریت خود را در تأمین عقبه فکری حوزوی برای عالی‌ترین سطوح ترسیم خط‌مشی فرهنگی در کشور،تعامل اثربخش حوزه‌های علمیه و نظام، رصد و تحلیل مسائل فرهنگی و تزریق نگرش حوزه‌ای در سیاست‌های فرهنگی کشور و تدوین و ارزیابی آن‌ها با تکیه‌بر اصول و مبانی معرفتی حوزه‌های علمیه، با جدیت بیشتری دنبال نمود.

به مناسبت 19 آذرماه سالگرد تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام و المسلمین کاظمینی دبیر شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

لطفا اهم وظایف و اهداف شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی را بفرمایید.

در نظام اسلامی سیاستگذاری را نمی توان از عقبه دینی و حوزوی غنی خود منفک نمود. لذا مهمترین وظیفه  شورای تخصصی حوزوی پشتیبانی معرفتی از شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان نهاد سیاستگذار علم و فرهنگ کشور است. به عبارت دیگر همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرموده اند وظیفه محوری این شورا تزریق نگرش حوزوی و اسلامی در کل سیاستهای فرهنگی کشور است. این مسأله خلأ ما در بخش های مختلف نظام علمی و فرهنگی کشور است. این شورا تنها شورایی است در کشور که توانسته بطور رسمی و تعریف شده از ظرفیت غنی حوزه های علمیه اعم از فضلا و نهادهای مهم و تأثیر گذار در سطح سیاستگذاری بهره مند شود. این شورا از این جهت کم نظیر و بی بدیل است.

در این راستا اولین کار را می توان شناخت قابلیت‌ها و ظرفیت‌های حوزه‌های علمیه و بهره‌گیری از آن‌ها به‌منظور سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی علمی و فرهنگی در کشور دانست. مشارکت در تدوین و بررسی اسناد و سیاست های علمی فرهنگی که در دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد از منظر حوزوی و اسلامی نیز بخش دیگری از وظایف است.

همچنین ارائه طرح و پیشنهاد در راستای تحقق اهداف و وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی و اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عرصه مسائل دینی از دیگر اهداف و وظایف است.

شناسایی حساسیت‌ها و دغدغه‌های مراجع عظام و نیز تهیه طرح‌های مرتبط با مسائل حوزه‌های علمیه متناظر با نظام علمی و فرهنگی کشور از دیگر وظایف این شوراست.

رسا - اعضا و کمیسیونهای تخصصی را برای ما معرفی بفرمایید.

اعضای اصلی مجمع این شورا طبق آیین نامه عبارت‌اند از سه نماینده از شورای عالی حوزه علمیه، سه نماینده از شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس جامعه المصطفی (ص) العالمیه و هشت تا ده نفر از فضلای صاحب‌نظر حوزوی که شامل مدیران حوزه های علمیه خراسان، اصفهان، تهران و مسؤولین نهادهای مهم حوزوی می شود. علاوه بر مجمع اصلی، سه کمیسیون فرهنگی اجتماعی؛ علمی - تربیتی و مسائل حوزوی، و همچنین کارگروه‌هایی اقتضایی متناسب با مسائل روز علمی و فرهنگی کشور فعالیت دارند.

رسا - مهم‌ترین کارگروه‌های اقتضایی تشکیل‌شده تا کنون چه مواردی بوده است؟

از مهم ترین کارگروه های اقتضایی شکل گرفته در این شورا که معمولا متناسب با اسناد کلان و مسائل دارای اولویت علم و فرهنگ کشور شکل گرفته اند، می توان به این موارد اشاره کرد: نقشه مهندسی فرهنگی، سند تحول علوم انسانی، کارگروه فقهی زنان، سند ملی حقوق کودک، کارگروه هنر، آسیب های اجتماعی، فضای مجازی، تحول آموزش‌وپرورش، زن و خانواده و سبک زندگی.

رسا - اهم مصوبات و فعالیت های کارشناسی این شورا را تبیین فرمایید.

این شورا که تقریبا تجمیع شده ظرفیت های علمی و فرهنگی حوزه است در سطوح مختلفی اثرگذاری و ایفای نقش فعال در اسناد و سیاست های علمی و فرهنگی کشور داشته است:

نخست در تدوین اسناد کلان  علم و فرهنگ مانند«نقشه مهندسی فرهنگی کشور»، «نقشه جامع علمی کشور» ،«سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، «سند تحول علوم انسانی کشور» یا «طرح جامع پیوست فرهنگی». همچنین تمامی سیاست هایی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی در دستور قرار می گیرد شورای تخصصی حوزوی متناسب با ظرفیت و اولویت مورد بررسی قرار داده و نظرات اصلاحی و تکمیلی خود را از منظر حوزوی و اسلامی چه در فرایند تدوین سیاست ها چه در زمان بررسی در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام می دارد. که میانگین اثرگذاری ما در این زمینه بیش از هفتاد درصد است. که نشان دهنده اولا عقبه کارشناسی عمیق و دقیق و ثانیا تعامل و تفاهم مناسب است.

دوم، پیشنهاد مصوباتی در راستای تأمین نیازهای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و تبلیغی حوزه های علمیه در نظام علمی و فرهنگی کشور است که از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی قابل پییگیری و حل می باشد. مانند ماده‌واحده «اعتبار و نحوه اعطای امتیاز به فعالیت‌ها و محصولات علمی پژوهشی حوزه»، مصوبات مرتبط با مدارک حوزوی، یا شورای گسترش و برنامه ریزی و .... .

رسا - فعالیت‌های پژوهشی و گزارش های راهبردی که در این شورای انجام شده است کدام موارد بوده؟

 متناسب با مصوبات، کارشناسی ها و نیز مسائل دارای اولویت نیازمند انجام برخی فعالیت های پژوهشی و تدوین گزارش های راهبردی هستیم. که بسیار متعدد و متنوع بوده و به بیش از 70 مورد می رسد. اما به جهت اختصار می توان از این موارد نام برده شود:

آسیب‌شناسی و راهکارهای انتقال فرهنگ دینی در نهاد آموزش عمومی کشور، سیاست‌های فرهنگی بر اساس وصیت‌نامه حضرت امام خمینی (ره)، سلسله گزارش‌های راهبردی راهکارهای مواجهه حوزه با آسیب‌های اجتماعی، بررسی عوامل تشتت در جبهه فرهنگی انقلاب و راه‌های هم‌افزایی و ایجاد انسجام، جنبش‌های نوپدید دینی، سیاست‌ها و راهکارها، طراحی الگوی وحدت حوزه و دانشگاه با نگاه به آسیب‌شناسی وضع موجود، مبانی فقهی سیاست‌گذاری فرهنگی، وضیعت رشته‌های اسلامی و علوم حوزوی در دانشگاه ها، تحلیل عملکرد نهادهای حوزه‌ای- دانشگاهی در تحول علوم انسانی (اسلامی سازی)، بررسی تحلیلی وضعیت طلاب دانشجو و ... .

رسا - به لحاظ کمی حجم این کارشناسی ها و فعالیت های پژوهشی چگونه است؟

 به لحاظ استفاده از فضلا و کارشناسان حوزوی در مجموع  بطور مستقیم با  حدود 80 نفر مرتبط هستیم که در کمیسیون ها، کارگروه ها و بخشهای دیگر از نظرات آنها بهره مند می شویم. این تعداد به لحاظ ارتباطات اقتضایی و غیر مستقیم مسلما بیشتر است. به لحاظ تعداد کارشناسی ها، مصوبات و فعالیت های پژوهشی ازابتدای شکل گیری شورای تخصصی حوزوی در سال 86 تا کنون حدود 1000 مورد بوده است. این امر از جهتی نشانگر حجم بالای مسائل و از جهتی نیازمند برنامه ریزی منسجم، هماهنگی و هم افزایی بیشتر با حوزه های علمیه و ظرفیت های پیرامونی آن است.

رسا - آیا نشست‌های تخصصی و یا همایشی  هم شورا برگزار کرده است؟

از جمله فعالیت های این شورا علاوه بر فعالیت های کارشناسی و پژوهشی، فعالیت های گفتمان ساز از طریق برگزاری نشست ها و همایش ها است. بیش از 70 نشست تخصصی در موضوعات مرتبط فرهنگی و علمی  و دو همایش بین المللی "دین و نظریه فرهنگی" و "دین، فرهنگ و تکنولوژی" و یک همایش ملی « جبهه فرهنگی انقلاب فرصت ها و چالش ها» توسط شورا یا با مشارکت آن برگزار شده است.

رسا - این شورا با سایر بخش ها و نهادهای کشور نیز ارتباط و همکاری دارد؟

فعالیت این شورا محدود به شورای عالی انقلاب فرهنگی و حوزه های علمیه نشده است و با گذشت زمان توانسته از طرفیت حوزه های علمیه برای پشتیبانی، همفکری و مشارکت با سایر نهادهای مهم کشور در موضوعات مختلف مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، شورای عالی فضای مجازی، برخی دانشگاه ها(مانند تهران، امام صادق (ع)، علامه طباطبایی، امام حسین (ع)) و ... استفاده نماید.

رسا - در پایان اگر صحبتی هست بفرمایید.

ضمن تشکراز شما، دو نکته و یک جمع بندی خدمتتان عرض میکنم:

 نکته نخست تقویت ورود و ارتقاء تأثیر گذاری حوزه های علمیه در نظام سیاستگذاری و تقنینی کشور است. این مسأله امری دوسویه است. از جهتی به لزوم اتخاذ رویکرد فعال حوزه ها در این زمینه و همچنین بالفعل نمودن ظرفیت های بالقوه متناسب با مسائل علمی فرهنگی کشور و ارتقاء تعامل و تفاهم با نهادهای سیاستگذار و تقنینی باز میگردد. از جهت دیگر به مطالبه و نیازمندی برای بهره مندی از این ظرفیت و البته همراهی این نهادها مرتبط است.

 نکته دوم نقطه و نوع ورود محتوایی در فرایند سیاستگذاری و تقنین است. نه در پایان و تأیید و رد کلی و  نهایی بلکه از ابتدای فرایند تدوین باید ورود داشت. یعنی از ابتدای فرایند تدوین سیاست ها و اسناد بالادستی ما رویکردی فعال و مؤثر داریم. این مسأله برای طرفین یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی و شوراها و کمیسیونهای تخصصی آن و نیز شورای تخصصی حوزوی و حوزه های علمیه ثمرات و برکات متقابلی به همراه داشته است.

اما جمع بندی، کاری که در شورای تخصصی حوزوی با همت و تدبیر متولیان دو شورای عالی به انجام رسیده است در محورهای ذیل قابل جمع بندی است:

1. زمینه سازی جهت مشارکت فعال و همه جانبه فضلا و مدیران حوزوی در افق سیاستگذاری علمی و فرهنگی کشور و نهادینه کردن آن؛

1. تربیت نسلی از اندیشه ورزان و کارشناسان مورد نیاز در عرصه سیاست پژوهی علمی و فرهنگی با رویکرد دینی؛ در بیش از یک دهه می توان گفت نسلی از طلاب و فضلای جوان حوزوی در این عرصه تربیت و رشد کرده اند. هم از طریق ارتباطمستمر با دبیرخانه این شورا هم از طریق تحصیل در رشته هایی مانند سیاستگذاری فرهنگی که با همت و پیگیری این شورا راه اندازی شد.
2. تدوین ادبیات مبتنی بر بنیانهای معرفتی اسلام در عرصه سیاستگذاری علم و فرهنگ؛ این امر نیز در این سالها در قالب پژوهشها، گزارش های راهبردی، هدایت رساله های دکتری، فصلنامه هایی مانند دین و سیاست فرهنگی و نسشتها به ثمر نشسته است.
3. فراهم آوردن کانونی جهت تصمیم سازی علمی فرهنگی برای مدیران حوزوی؛ جلسات مجمع و کمیسیونهای این شورا محفل و کانونی برای حضور و هم فکری فضلا و مدیران نهادهای مختلف حوزوی ناظر به سیاست ها و مسائل علمی فرهنگی کشور است.
4. محور پایانی هم، ارائه الگویی مناسب برای مشارکت های حوزوی با بخش های مختلف نظام؛ الگو و تجربه موفق این شورا در همکاری و تعامل هم افزا و سازنده حوزه های علمیه با مهمترین نهاد سیاستگذار علم و فرهنگ کشور می تواند از سوی سایر نهادهای نظام مورد توجه قرار گیرد./826/