معرفی دوره‌های آموزشی مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی(2)
حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا محمدی کباری، مسؤول اداره خدمات پژوهشی معاونت پژوهش مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی در گفت‌وگو با خبرنگار رسا به معرفی دوره‌های آموزشی مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی پرداخت و گفت: هم‌اکنون رشته‌های تحصیلی علوم تربیتی، اقتصاد، حقوق، مدیریت، جغرافیا، تاریخ، مطالعات اجتماعی، علوم سیاسی و روان‌شناسی در این مؤسسه تدریس می‌شود که هر کدام با معارف اسلامی عجین شده است.
این گزارش به معرفی کامل دوره‌های تحصیلی مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی وابسته به جامعةالمصطفی العالمیه می‌پردازد که در بخش اول آن معرفی رشته‌های تحصیلی معارف اسلامی و علوم تربیتی، معارف اسلامی و اقتصاد، معارف اسلامی و حقوق، معارف اسلامی و مدیریت، معارف اسلامی و جغرافیا ارائه شد و در بخش پایانی، معرفی رشته‌های تحصیلی معارف اسلامی و علوم سیاسی، معارف اسلامی و مطالعات اجتماعی، معارف اسلامی و روان‌شناسی و معارف اسلامی و تاریخ آمده است.
رشته تحصیلی معارف اسلامی و علوم سیاسی
هرچند تصور رایج بر آن است که موضوع سیاست «قدرت» است، اما با مطالعه عمیق متون دینی و همچنین آثار اندیشمندان اسلامی می‌یابیم که موضوع سیاست نه «قدرت» بلکه «تربیت» است. در تلقی رایج، قدرت همواره بیانگر نوعی سلطه و کنترل سیاسی مردم و امور به صورت محسوس و مادی است که همانا تسلط بر ابدان و اجسام است. در حالی که در معنای دینی سیاست به معنای تربیت انسان‌های مختار و آزاد است که امری فوق‌العاده حساس و مربوط به تحول درونی و باطنی است.
امروزه به برکت انقلاب اسلامی، دانش سیاسی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی در کانون توجه محافل علمی جهان قرار گرفته است. از این‌رو، پرورش دانش‌پژوهان متعهد و کارآمد جهت انجام طرح‌های بنیادی و کاربردی در زمینه دانش سیاسی اسلامی در راستای تحقق اهداف کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت جهان اسلام خواهد بود. دانش مذکور با رویکردی کاملاً علمی و تخصصی، درصدد برخواهد آمد تا نیازهای دنیای امروز به ویژه جهان اسلام را در زمینه مباحث مختلف «دانش سیاسی» اعم از «فلسفه سیاسی»، «فقه سیاسی»، «مسائل سیاسی جهان اسلام»، «جامعه‌شناسی سیاسی»، «روابط بین‌الملل» و دیگر گرایش‌های مرتبط، تأمین کرده و با تعمیق بخشی روز افزون به آن، دانش‌پژوهان علمی و کیفی را با همکاری کادری متخصصی و متعهد پرورش دهد. افزون بر آنکه، این رشته در مواجهه با پرسش‌ها و چالش‌های جدید، افق‌های آینده دانش‌پژوه را در جهت تولید فکر و اندیشه و تأسیس دانش سیاسی پاسخ‌گو به مسائل جدید، فراهم خواهد ساخت. بنابراین، با هدف توسعه آموزه‌های اسلامی در حوزه دانش سیاسی و تلاش برای اندیشه‌ورزی، طراحی راهبردها و تبیین مسائل سیاسی جهان امروز و به ویژه جهان اسلام، آموزش و پژوهش این رشته از اهمیت بالایی برخوردار است.
نقش و کاربرد این رشته را می‌توان در زمینه‌سازی بسط و گسترش دانش سیاسی اسلامی در جهان امروز، تربیت استاد و محقق رشته علوم سیاسی با تأکید بر آموزه‌های اسلامی، افزایش توان دانشی دانش‌آموختگان و تجهیز آنان به زبان و ادبیات علمی روز، ایجاد زمینه‌های لازم جهت فهم، تبیین، بررسی و نقد مبانی علوم سیاسی غربی و غیردینی، ایجاد زمینه‌های لازم جهت انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی در زمینه گرایش‌های مربوطه عنوان کرد.
گروه علوم سیاسی مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی با همیاری اساتید برجسته حوزوی و دانشگاهی این رشته، ضمن بهره‌گیری از تجارب بشری به دنبال بسط عمیق رویکرد اسلامی در زمینه مفاهیم، مکاتب و گرایش‌های علوم سیاسی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی است. مقطع کارشناسی، افزون بر 42 واحد دروس حوزوی، 21 واحد دروس عومی، 44 واحد دروس پایه، شامل دروس تخصصی این رشته به میزان 70 واحد درسی است که در پنج محور اندیشه سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی، مسائل سیاسی جهان اسلام، روابط بین‌الملل و مباحث حقوقی ارائه می‌شود.
مقطع کارشناسی ارشد نیز افزون بر 32 واحد دروس حوزوی، شامل دروس تخصصی مشترک به میزان 16 واحد و 12 واحد دروس گرایشی به همراه 4 واحد نگارش پایان‌نامه است که در سه گرایش فلسفه سیاسی، مسائل سیاسی جهان اسلام و روابط بین‌الملل ارائه می‌شود. عناوین و سرفصل‌های دو گرایش فلسفه سیاسی و مسائل سیاسی جهان اسلام کاملاً بدیع و برای نخستین‌بار در کشور تدوین شده است. گرایش روابط بین‌الملل نیز هرچند از نظر عنوان دارای پیشینه است، اما به لحاظ عناوین و سرفصل‌ها دروس، نوآورانه است.
مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی تاکنون هفت دوره در مقطع کارشناسی رشته علوم سیاسی برگزار کرده که دو دوره آن فارغ‌التحصیل شده‌اند و پنج دوره نیز مشغول به تحصیل هستند. در مقطع کارشناسی ارشد نیز یک دوره در گرایش روابط بین‌الملل مشغول به تحصیل‌اند و به زودی گرایش فلسفه سیاسی نیز برگزار خواهد شد. این در حالی است که عناوین و سرفصل دروس مقطع دکترای تخصصی این رشته در حال مطالعه اولیه و تدوین است.
رشته تحصیلی معارف اسلامی و مطالعات اجتماعی
جامعه‌شناسی به مطالعه و بررسی پدیده‌ها و رفتار اجتماعی انسان‌ها می‌پردازد. در این علم از روش‌های تجربی و غیرتجربی نیز استفاده و همچنین دیدگاه اندیشمندان مسلمان از جمله ابن خلدون، فارابی، شیخ طوسی و دیگران مطرح می‌شود. در نگاه اسلامی می‌توان جامعه مطلوب و آرمانی اسلام را تبیین کرد و بهترین جامعه‌ای که بشریت را به سمت رفاه و خوشبختی اجتماعی سوق دهد، مشخص نمود. بدین منظور جامعةالمصطفی العالمیه برای ارتقای سطح معرفت و اندیشه دانش‌پژوهان کشورهای اسلامی در زمینه تبیین دیدگاه‌های اسلام در خصوص جامعه، رشته‌ای با عنوان «مطالعات اجتماعی» طراحی و تصویب کرده است.
القای مباحث اساسی جامعه‌شناسی به دلایل متعددی اهمیت دارد، زیرا با آگاهی از اصول تفکر در این رشته است که می‌توان نگاه عمیق‌تر و تازه‌تری به محیط اجتماعی داشت و حوادث و رخدادهای اجتماعی را به صورت علمی تبیین و در نتیجه بر حل مسائل اجتماعی فائق آمد. به وسیله این علم است که می‌توان از تفاوت‌های فرهنگی جوامع آگاهی یافت و با برنامه‌ریزی مناسب از طریق آگاهی فرهنگی بیشتر در میان گروه‌های مختلف جامعه بر اوضاع زندگی انسان‌ها تأثیر گذاشت؛ خصوصاً اگر این دانش با تعهد دینی و نیز آموزه‌های مکتبی همراه شود، بالتبع کارآیی آن نیز مطمئن‌تر و تبیین‌های ارایه شده نیز واقع‌بینانه‌تر خواهد شد.
جامعه‌شناسی با شناخت پدیده‌های اجتماعی قادر خواهد بود آنها را به شکل فراگیر و همه‌جانبه و نیز به طور عمیق تعریف و تحلیل کند. دگرگونی‌ها و تحولات اجتماعی را در سطوح متفاوت شناسایی و تبیین کند و از این رهگذر به پیش‌بینی وضعیت اجتماعی آینده موفق شود. این علم افزون بر شناخت علل و عوامل رخدادهای اجتماعی، قادر خواهد بود آثار اجتماعی آن رخدادها را نیز شناسایی، تحلیل و بدین وسیله آن رخدادها را به صورت علمی آسیب‌شناسی نماید. دانش‌آموختگان این رشته با توانایی که در مطالعات اجتماعی به دست می‌آورند، می‌توانند در تبلیغات دینی خود راه‌های نفوذ بیشتری بر جامعه و مردم پیدا کنند و پاسدار اسلام ناب محمدی(ص) و مروج احکام آن باشند، افزون بر این‌که قادر خواهند بود که با توجه به منابع اسلامی به تحلیل و تبیین پدیده‌های اجتماعی بپردازند.
گروه مطالعات اجتماعی از استادان برجسته حووی و دانشگاهی بهره‌مند شده و تاکنون دارای سه گروه آموزشی بوده است که گروه اول این رشته فارغ‌التحصیل شده‌اند. گروه مطالعات اجتماعی، برنامه‌های درسی خود را با همکاری استادان علوم اجتماعی در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد، تدوین و سایر بخش‌های فعالیت گروه شامل امور تربیتی و پژوهشی بوده است.
رشته تحصیلی معارف اسلامی و روان‌شناسی
وقتی از روان‌شناسی سخن می‌گوییم، دو نوع پرداخت و دو نوع مطالعه علمی تفکیک شده به ذهن می‌آید. در اولین برخورد علمی، پیشینه روان‌شناسی که به علم‌النفس فلسفی شهرت دارد به قبل از ظهور اسلام در آثار و اندیشه‌های متفکران ایران و یونان باستان و آیین‌ها و مذاهب شرقی چون فلسفه‌های هند، چین و مانند آن برمی‌گردد. رهبر معظم انقلاب اینجا روان‌شناسی دانشی تعقلی است و در نگاه دوم و امروزی روان‌شناسی علمی، یک دانش تجربی است و آن را به دانش مطالعه فرایندهای فیزولوژیکی و شناخت رفتار و ذهن تعریف می‌کنند. روان‌شناسی از زاویه دیگر موضوع مطالعه دانشمندان است که به آن روان‌شناسی کاربردی و حرفه‌ای می‌گویند. از این نگاه نیز روان‌شناسی عبارت از به کار گیری یافته‌های روان‌شناختی و دانش گردآوری شده، برای حل مسائل و مشکلات علمی و عملی است.
رشته روان‌شناسی از بین رشته‌های علمی، یکی از بنیادی‌ترین، مفیدترین و کارآمدترین رشته‌های علوم انسانی است. شاهد بر کارآمدی این رشته امکان انجام فعالیت‌های روان‌شناسانه به صورت فردی و گروهی و سازمانی و دولتی است که هرگز در ارائه خدمات علمی و حرفه‌ای مفید و کارآمد و یا کارهای علمی و تحقیقاتی نیازمند وجود سازمان و دولت نیست و هر صاحب تخصصی قادر به تحقیق و یا بهره‌برداری از دانش اندوخته خود است. دلیل بر بنیادی بودن این رشته وجود دروس روان‌شناسی به صورت عمومی و اختصاصی در تمام رشته‌های دیگر علوم انسانی و غیرانسانی است. این واقعیت نشان از ارتباط و یا بهره‌وری دیگر علوم و فنون از روان‌شناسی دارد. در محور دیگر اهمیت این رشته می‌توان به دامنه تأثیر و نفوذ روان‌شناسی در بسیاری از حوزه‌های تئوری و کاربردی و حتی زندگی فردی و اجتماعی انسان از ورزش تا سیاست، از پیشگیری تا درمان، از آموزش و پرورش تا حقوق و قضا، از سازمان‌های اداری تا همکاری‌های صنعتی، از نوزادی تا کهنسالی و مانند آن اشاره کرد که خود از اهمیت این رشته از دانش و عمق نیاز همگانی به این رشته در زمینه‌های مختلف حکایت می‌کند.
از نگاه تاریخی اگرچه آغاز روان‌شناسی تجربی به عنوان یک رشته علمی به سال 1879 همزمان با تأسیس اولین آزمایشگاه روان‌شناسی در لایپزیک آلمان برمی‌گردد، اما از نگاه فلسفی، مطالعه روح و روان انسان و عملکرد ذهن و روان و توجه به کارکردهای روح و روان و بیماری‌های آن تاریخی به قدمت خلقت انسان دارد. از این‌رو همه فلاسفه، پزشکان و اندیشمندان دوران یونان قدیم و پیش از میلاد به نوعی درباره رفتار و روان انسان سخن گفته و به تفکر و اندیشه در چارچوب و محدوده علمی زمان خودشان پرداخته‌اند.
تحصیل در رشته روان‌شناسی به واسطه مؤلفه‌های علمی و کاربردی نهفته در رشته، توانایی علمی و حرفه‌ای را برای دانش‌آموختگان این رشته فراهم می‌آورد که از جمله می‌توان به زمینه‌سازی برای بسط و توسعه دانش روان‌شناسی همراه با آموزه‌های دینی، تربیت استاد و پژوهشگر آشنا با مبانی علمی رشته همراه با تطبیق بر معارف اسلامی، تربیت مشاور و مربی بهداشت روان و در زمینه‌های متنوع آموزشی و خانواده و حرفه‌ای، ایجاد زمینه‌های لازم برای انجام پژوهشی بنیادی و کاربردی و مطالعات تطبیقی در زمینه روان‌شناسی و علوم اسلامی، ایجاد و فراهم کردن زمینه‌های لام برای فهم، تشریح، نقد و بررسی تئوری‌ها و نظریه‌های روان‌شناختی و زمینه‌سازی برای نشر و ترویج معارف دینی در قالب تبیین‌های روان‌شناسانه به ویژه در حیطه اخلاق، تعلیم، تربیت، عرفان، اجتماع و تبلیغ اشاره کرد.
گروه روان‌شناسی مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی به دلیل رسالتی که در گسترش علوم انسانی مبتنی بر دیدگاه‌های اسلامی برای خود تعریف کرده است، افزون بر بررسی مباحث روان‌شناختی با تکیه بر منابع آئی و روائی، محورهایی همچون روان‌شناسی اسلامی و مشاوره و راهنمایی مبتنی بر آموزه‌های دینی و بهداشت روان و سلامت از دیدگاه اسلامی و چندین محور دیگر را به گرایش‌های موجود افزوده تا دانش‌آموختگان ضمن آشنایی با مباحث علمی این رشته، توان استخراج، تطبیق و تشریح دیدگاه‌های اسلامی متناظر با مباحث این رشته را به کف آورند و مباحث و موضوعات مطرح در این دانش را براساس فرهنگ اصیل اسلام ارائه کنند. برهمین اساس و برای تأمین این هدف اقدام به تدوین برنامه آموزشی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر و جذب و پذیرش طلبه برای تحقق این هدف کرده است.
در مقطع کارشناسی رشته روان‌شناسی، افزون بر ارائه دروس حوزوی و دروس روشی و عمومی تعداد 74 واحد دروس تخصصی را مطابق با نیاز تخصصی و با نگاه به متون دینی برنامه‌ریزی کرده و در مقطع کارشناسی ارشد نیز در دو گرایش بالینی و شخصیت در کنار دروس تخصصی حوزه، تعداد 45 واحد دروس تخصصی روان‌شناسی را با نگاه به منابع دینی تدوین کرده است. گروه روان‌شناسی تاکنون 4 دوره دانش‌پژوه را پذیرش کرده که طی این مدت از همکاری علمی و پژوهشی بیش از 50 نفراز استادان مجرب و متعهد بهره برده و برای ارائه آموزش و انجام پژوهش ضمن آموزش مدد گرفته است. همچنین گروه برای عملیاتی کردن آموخته‌ها و تمرین آنها از امکانات آزمایشگاهی، تست‌ها و آزمون‌های روان‌شناختی گسترده برخوردار و طلاب در مسیر آموزش از این ابزارها و امکانات استفاده می‌کنند.
رشته تحصیلی معارف اسلامی و تاریخ
آموزش تاریخ به مفهوم شناخت آدمی و آگاهی بر احوال و سرگذشت جوامع، اقوام و ملت‌های جهان براساس متون، مدارک، اسناد، اخبار و آثار تاریخی و بررسی آنها با روش‌های علمی است. باید توجه داشت که تاریخ تنها گردآوری روایات و مقایسه آنها و شناخت حوادث گذشته نیست، بلکه روای این کار، نظر به توجیه و تفسیر واقعیات دارد که بین جزئیات رابطه برقرار می‌کند و آن را به یکدیگر پیوند می‌دهد.
در مقطع کارشناسی معارف اسلامی و تاریخ، دانش‌پژوه افزون بر فراگرفتن دروس حوزوی و آشنایی با معارف اسلامی با تاریخ عمومی جهان نیز آشنا می‌شود و فرامی‌گیرد که چگونه از تحلیل و تلفیق مواد خام تاریخی به نتایج علمی برسد و بتواند براساس معیارهای صحیح و قابل دفاع و مبتنی بر دیدگاه‌های اسلامی، مدارک و اسناد تاریخی را به شیوه علمی بررسی کرده، در برخورد با رخدادهای تاریخی راه‌حل‌های مناسب را ارائه دهد.
با توجه به نقش مهم علم تاریخ در سرنوشت ملت‌ها و اداره جوامع، ضرورت اهتمام به رشته تاریخ آشکار است. تاریخ سرگذشت گذشتگان و آیینه سرنوشت آیندگان است. آگاهی از تاریخ یعنی گذشته را چراغ راه آینده قرار دادن و تشخیص راه از چاه. مطالعه و بررسی تاریخ در واقع عبرت گرفتن و درس آموختن از حوادث گذشته و سرگذشت گذشتگان است. امام علی(ع) در این‌باره نامه‌ای به امام حسن(ع) فرموده‌اند «فرزندم، گرچه من به اندازه تمام کسانی که در طول تاریخ زیسته‌اند عمر نکرده‌ام اما در کارهای آنان به دقت نگریسته و گزارشات زندگی آنها را به خوبی مرور و در آن نظر کرده‌ام. آری من در آثار به جا مانده از آنان سیر کرده، با این کار، مانند یکی از آنان گشته‌ام، بکله کأنّه از اول تا آخر زندگی گذشتگان با آنان زندگی کرده‌ام، از این‌رو به تمام امور آنان واقف هستم».
براین اساس می‌توان گفت استفاده کامل و بهینه از تاریخ و نیل به نتایج مورد نظر ممکن نیست مگر این‌که حوادث به گونه‌ای صحیح، منظم و قطعی ثبت و ضبط گردیده، در اختیار باشد و در تجزیه و تحلیل‌های دقیق و مستند به مدارک و شواهد و اسناد، سیر وقوع و علل پیدایش هر یک و نتایج و آثار مترتب بر آنها، مورد توجه و دقت قرار گیرد. این امر به شرط بهره‌مندی از تاریخ صحیح و روشن و تجزیه و تحلیل واقعی و درست از حوادث تاریخی محقق می‌شود و این مهم در «علم تاریخ» با همه گستره وسیع موضوعات آن به انجام می‌رسد.
محققان و عالمان دین با شناخت مسائل و موضوعات تاریخی در ابعاد مختلف و شناخت دیدگاه‌های گوناگان در این زمینه، می‌توانند دیدگاه‌های صحیح اسلامی را در بُعد تحلیل مسائل تاریخی تبیین کرده، در ارائه و دفاع از آن، از موضوع تخصصی و قوت علمی برخوردار و فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های گوناگون مشغول به خدمت شوند.
گروه تاریخ و جغرافیا پس از انتصاب مدیر گروه توسط ریاست جامعةالمصطفی العالمیه، در دی‌ماه سال 87 شکل گرفت و با سه عضو در اواخر دی‌ماه شروع به کار کرد. در اواخر بهمن‌ماه نفر چهارم به گروه اضافه و کارشناس اجرایی گروه نیز انتخاب شد. طی ماه‌های بهمن و اسفند یازده جلسه رسمی تشکیل و برنامه پیشنهادی رشته جغرافیا مورد نقد و بررسی قرار گرفت. این برنامه توسط مرحوم دکتر مؤمنی، نماینده وزارت علوم تنظیم و به جامعةالمصطفی پیشنهاد شده بود. پس از درگذشت آن مرحوم، برنامه مذکور به دکتر حافظ‌نیا، نماینده وقت وزارت علوم ارجاع داده شده و وی برنامه را تغییر داده بود که این برنامه با برنامه‌های مصوب جامعةالمصطفی همخوانی و هماهنگی نداشت، از این‌رو برای بازنگری و اصلاح به گروه تاریخ و جغرافیا ارجاع که پس از اعمال تغییرات لازم و تصویب نهایی در گروه به کمیته برنامه‌ریزی جامعةالمصطفی ارجاع داده شد.
گفتنی است، دبیران پژوهشی، آموزشی و تربیتی این گروه نیز تعیین و به ریاست مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی معرفی شده‌اند. /920/ز503/ع