شهید آیتالله سید عبدالله بهبهانی؛ فقیه نستوه و رهبر مشروطهخواهی ایران
به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، در میان روحانیان برجسته تاریخ معاصر ایران برخی چهرهها هستند که نه تنها در عرصه علمی و فقهی تأثیرگذار بودهاند بلکه در حرکتهای سیاسی و اجتماعی نیز حضوری فعال و اثرگذار داشتهاند. یکی از این شخصیتهای کمنظیر شهید آیتالله سید عبدالله بهبهانی است؛ عالمی بزرگ، فقیهی توانا و از رهبران برجسته نهضت مشروطیت که با شجاعت و استقامت خود الگویی بیبدیل در تاریخ ایران به یادگار گذاشت.
آیتالله سید عبدالله بهبهانی در بازه زمانی بین سالهای ۱۲۶۲ تا ۱۳۵۶ قمری در شهر نجف چشم به جهان گشود. وی از همان دوران کودکی و نوجوانی در مسیر علوم دینی گام نهاد و با علاقه و پشتکار به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. از شاگردان برجسته او میتوان به میرزا محمد حسین شیرازی و سید حسین کوهکمری اشاره کرد. شاگردی نزد این دو عالم بزرگ، زمینههای عمیق فقهی و اجتهادی او را پایهریزی کرد و او را در مسیر فکری و علمی ممتاز نمود.
در نجف، آیت الله بهبهانی به سرعت در عرصههای فقه و اصول شناخته شد و با حضور فعال در حوزههای علمی توانست جایگاه والایی در میان علما و مجتهدان شیعه به دست آورد. او به دلیل استعداد درخشان و پشتکار بیوقفه، مورد توجه و احترام استادان و همعصران خود قرار گرفت.
بازگشت به ایران و فعالیتهای سیاسی
آیتالله بهبهانی در سال ۱۲۹۵ قمری به تهران بازگشت. بازگشت او به ایران نقطه عطفی در زندگی علمی و سیاسی او به شمار میرود. هرچند وی هیچگاه منصب رسمی دولتی نداشت، اما نفوذ علمی و اخلاقی او در محافل سیاسی و مجلس شورای ملی آن زمان آشکار بود. شهرت علمی و قدرت اندیشه و قوه استدلال او باعث شد تا نظر بسیاری از رجال سیاسی و مردم در مسائل مهم جامعه به نظرات او جلب شود.
شهید بهبهانی نه تنها یک فقیه و مرجع تقلید برجسته بود بلکه یکی از پیشگامان نهضت مشروطیت نیز به شمار میرفت. او با درک صحیح از ضرورت اصلاحات اجتماعی و حکومتی و با ایمان به حق مردم در مشارکت سیاسی، در مسیر مشروطهخواهی فعالانه حضور یافت. نقش او در حمایت از مشروطیت، هم از نظر فقهی و هم از نظر سیاسی، اهمیت ویژهای داشت و تا پایان عمر، از این مسیر منحرف نشد.
شهید بهبهانی در طول زندگی خود همواره در مقابل ظلم حکومتهای استبدادی ایستاد. او معتقد بود که دین و اخلاق، جز با عدالت و آزادی همراه نمیشوند و هر حکومتی که بر پایه ظلم و استبداد بنا شده باشد، قابل پذیرش نیست. این رویکرد باعث شد که او نه تنها به عنوان یک عالم دینی، بلکه به عنوان یک رهبر سیاسی و اجتماعی نیز شناخته شود.
یکی از ویژگیهای بارز ایشان، شجاعت و استقامت مثالزدنی در برابر فشارها و تهدیدها بود. گفته شده است: «مرحوم بهبهانی مؤسس مشروطیت و پایهگذار حکومت ملی بود و در شجاعت و شهامت و استقامت و قوه تفکر و تعقل و شخصیت و نیروی اراده در ایران، بینظیر بود و به علت دارا بودن همین سجایا و مکارم اخلاقی، اول کسی بود که بدون بیم و هراس در مقابل استبداد، قد مردانگی علم کرد و از پای ننشست و تا روز آخر، با همان شجاعت و عزم راسخ از مشروطیت دفاع کرد».
این وصف نشانگر جایگاه ایشان در تاریخ ایران است؛ عالمی که با علم و اندیشه و در عین حال با عمل و شجاعت، به مبارزه با استبداد پرداخت و برای ملت و دین، الگویی بینظیر به جای گذاشت.
آیتالله بهبهانی در کنار فعالیتهای سیاسی، به علوم دینی نیز اهتمام ویژه داشت. او در فقه و اصول، اجتهاد و تألیف، جایگاه والایی داشت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد. روش علمی او، ترکیبی از دقت علمی، منطق محکم و اخلاقی استوار بود که باعث میشد سخنان و فتواهای او از سوی مردم و علما با اعتماد و احترام پذیرفته شود.
شهید بهبهانی معتقد بود که علمای دین باید علاوه بر تدریس و تحقیق در مسائل اجتماعی نیز نقش فعال داشته باشند و جامعه را به سوی عدالت و اخلاق رهنمون کنند. این نگاه او را به یکی از پیشگامان نهضت اجتماعی و سیاسی دوران خود تبدیل کرد.
شهادت و مراسم تشییع
زندگی پر افتخار آیتالله بهبهانی با شهادت او به پایان رسید. وی در تاریخ ۸ رجب ۱۳۲۸ قمری، مصادف با ۲۴ تیر ۱۲۸۹ شمسی در خانه خود به دست چهار نفر مسلح به شهادت رسید. شهادت او نه تنها جامعه علمی و مذهبی بلکه تمام ملت ایران را در غم و اندوه فرو برد.
تشییع جنازه شهید بهبهانی در تهران یکی از عظیمترین و کمسابقهترین مراسم تشییع آن دوران بود. حضور گسترده مردم، علما و شخصیتهای سیاسی، نشانگر محبوبیت و جایگاه ویژه او در قلبها بود. پس از تشییع پیکر مطهر ایشان به نجف منتقل و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد، جایی که هنوز نیز یاد و خاطره او زنده است و مورد احترام علاقهمندان و پژوهشگران تاریخ اسلام و ایران قرار دارد.
نقش آیتالله بهبهانی در نهضت مشروطیت ایران قابل مقایسه با هیچ یک از همعصران او نیست. او نه تنها پایههای فکری مشروطیت را در جامعه دینی تبیین کرد بلکه با شجاعت و استقامت خود، مسیر تحقق آن را نیز هموار ساخت. بهبهانی نشان داد که روحانیت میتواند در کنار حفظ ارزشهای دینی، در مسیر اصلاحات اجتماعی و حکومتی نیز نقشآفرینی کند.
میراث ماندگار او هم در عرصه علمی و فقهی و هم در عرصه سیاسی و اجتماعی، الگویی برای نسلهای بعدی علمای دین و فعالان اجتماعی است. او نشان داد که علم و سیاست در کنار اخلاق و ایمان، میتوانند جامعه را به سوی عدالت، آزادی و رفاه هدایت کنند.
جمعبندی
آیتالله سید عبدالله بهبهانی عالمی جامعالاطراف، فقیهی متعهد و رهبر نهضت مشروطه بود که با زندگی و شهادت خود، پیامهای مهمی برای تاریخ ایران و جهان اسلام به جای گذاشت. شجاعت، استقامت، تفکر عمیق، اخلاق نیکو و پایبندی به عدالت، ویژگیهایی است که شهید بهبهانی را در زمره برجستهترین شخصیتهای روحانی تاریخ ایران قرار داده است.
زندگی این شهید بزرگوار نمونهای بارز از تلفیق علم، ایمان و عمل در مسیر اصلاح جامعه و دفاع از حقوق مردم است. آیتالله بهبهانی ثابت کرد که روحانیت علاوه بر وظایف دینی میتواند در عرصههای سیاسی و اجتماعی نیز مؤثر و پیشرو باشد و در مسیر عدالت و آزادی، از هیچ تلاش و ایستادگی فروگذار نکند.
در پایان یاد و خاطره شهید آیتالله سید عبدالله بهبهانی، همچنان در دلهای مردم ایران و علما زنده است و زندگی و آثار او، الگویی همیشگی برای جوانان، پژوهشگران و فعالان اجتماعی به شمار میرود. روح او شاد و راهش پررهرو باد.