پاسخ دین به نیازهای نسل متحول/ بازخوانی دیدگاه رهبر انقلاب درباره عقلانیت فقهی

به گزارش گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت الاسلام احمدحسین شریفی، رئیس دانشگاه قم و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در یادداشتی با عنوان «نسل جدید» و «عقلانیت سبک زندگی فقیهانه» مطرح کرد: رهبر فرزانه انقلاب در بخشی از «منشور حوزه پیشرو و سرآمد» درباره فقه و عقلانیت فقهی و توجه به عقلانیت نسل جدید در تبیین و ترویج احکام و هنجاری‌های فقهی، می‌فرماید: «فقه، پاسخ دین به نیازهای عملی فرد و جامعه است. با عقلانیّت تحوّل‌یافته‌ی نسل‌ها، این پاسخگویی باید امروز بیش از گذشته دارای پشتوانه‌ی فکری و علمی استوار و در عین حال قابل فهم و هضم باشد»

در توضیح این جمله چند نکته را به اختصار بیان می‌کنم: ۱. ما معتقدیم که فقه، پاسخ دین و پاسخ خدای متعال به نیازهای عملی فرد و جامعه است؛ اما باید دانست که این پاسخ توسط فقیهان و عالمان دینی باید به گونه‌ای عرضه شود که با «عقلانیت تحول یافته» در عصرها و مصرها و نسل‌های مختلف قابل هضم و فهم باشد. ما در عصر فناوری اطلاعات و دنیای متاورس با نسلی مواجهه هستیم که در معرض ده‌ها مدل رفتاری رقیب قرار دارد؛ نسلی که از ده‌ها سبک زندگی متنوع و جذاب دیگر، آگاهی دارد و به صورت لحظه‌ای با انواع مختلفی از آداب و رسوم و روش‌های زیستن در ارتباط است.

۲. فقه اگر بخواهد عقلانیتِ خودش را برای جامعه مخاطب کنونی ترسیم کند و برتری آن را نسبت به سایر روش‌های زیستن به کرسی بنشاند و مخاطبان خود را به سطحی از اقناع معرفتی برساند که زیست فقیهانه را بهترین و مفیدترین مدل زندگی بدانند، ضمن توجه به رقبای جذاب و پرمخاطبی که دارد، باید بتواند مباحث خودش را با پشتوانه فکری و علمی دقیق و قابل فهم و هضم برای مخاطب حال حاضر عرضه کند. فقهاء باید بتوانند روش زندگی فقیهانه را به عنوان معقول‌ترین و بهترین روش زندگی، اثبات کنند.

۳. نکته دیگر این است که احکام و هنجار‌های فقهی نباید بریده از مخاطبان و بی‌توجه به نوع نگاه آنان به دین و بریده از نوع نگاه آنها به مدل زندگی و سبک زندگی عرضه شود. بدون توجه به نیازهای مخاطبان و بدون توجه به ذهنیت جوانان و نوجوانان، هرگز نمی‌توان عقلانیت عمیق نهفته در بنیان‌های معرفتی فقه را برای آنان تبیین کرد.

۴. باید پذیرفت که نسل جدید سؤال دارد. نسل جدید درباره سبک زندگیِ فقیهانه ابهام دارد. ذهن او به شدت شبهه‌‌ناک شده است. در طول چندین دهه، مخالفان فقه و شریعت، سبک زندگی فقیهانه را نقد کرده‌اند. و شوربختانه، در سایه سکوت فقیهان، این نقدها برای بسیاری از جامعه مخاطبان و نسل جدید و نسل جوان، بی‌پاسخ و در نتیجه مقبول واقع شده است. بدون پذیرش این واقعیت، و با ارائه لخت و عریان احکام و هنجارهای فقهی، نمی‌توان انتظار داشت که مخاطبان به آنها عمل کنند. نسل جدید درباره معقولیت روزه گرفتن سؤال دارد. ما نمی‌توانیم بدون هیچ تبیین معقول و موجهی به نسل جدید بگوییم «روزه گرفتن در ماه رمضان واجب است» و «هر کس این واجب را بدون عذر ترک کند، باید شصت فقیر را اطعام کند و یا شصت روز روزه بگیرد و امثال آن.» برای اثبات عقلانیت این احکام باید تلاش‌های گسترده‌ای کرد. باید برای نسل جدید، منطق نهفته در فقاهت و سبک زندگی فقیهانه را تبیین کرد.

خلاصه آنکه حوزه‌های علمیه و معتقدان به برتری و درستی و معقولیت فقه و زیست فقیهانه باید به طور جدی به موضوعاتی مثل «فلسفه فقه»، و «فلسفه زیست فقیهانه» بپردازند. باید بتوانند عقلانیت زیست فقیهانه را برای سطوح مختلف مخاطبان تبیین کنند. باید بتوانند این مدل از زندگی را بر پایه‌های فکری و علمی و فلسفی استوار، بنا کنند.