ساخت و استفاده از سلاح های کشتار جمعی در نگاه آیت الله جوادی آملی

از جمله مسائل حساس در سطح بین الملل، مسأله ساخت و استفاده از سلاح های کشتار جمعی مثل بمب اتم است. این مسأله از نگاه دینی چه جایگاهی دارد؟ از جمله افرادی که به تبیین نگاه اسلام درباره این مسأله پرداخته است، آیت الله جوادی آملی است. دیدگاه ایشان را از کتاب «سرچشمه اندیشه» نقل می شود.

ایشان در بخشی از شرح پیام مقام معظم رهبری به هزاره ادیان، چنین فرموده اند:

«اسلام با ترغیب به علوم تجربی و ریاضی و ... ، هم به ترتیب منطقی مباحث آنها پرداخته و هم از اکتفای به آنها و اغترار به داشتن آنها و اِعمال نابجای آنها ترهیب نموده است؛ اما اصل تحریص اسلام به فراگیری این گونه از علوم، نیازی به بازگو کردن ندارد؛ اما بیان ترتیب منطقی مسائل این علوم، به این است که سبک متداول تبیین آنها به شرح سیر افقی اشیاء و تفسیر عَرْضی اسرار طبیعی و ریاضی است؛ مثلاً فلان موجود زمینی یا سپهری در گذشته دور چنین بوده است و هم‌کنون نیز چنین است و پیش‏بینی می‌شود که در آینده به فلان صورت درآید. در این تفسیر فقط به نظام داخلی امور طبیعی و ریاضی پرداخته می‌شود.

لیکن اسلام، گذشته از اشاره کوتاه و موضعی به کیفیّت ساختار درونی آنها، به تبیین نظام فاعلی و نظام غایی آنها نیز همّت می‌گمارد و با رمز گویایِ

"هوالأوّل و الاخِر" (حدید/3)

به مبدأ پیدایش اسرار جهان می‌پردازد و به مبدأ غایی و هدف سامی آن کاملاً عنایت می‌کند و علم تجربی و مانند آن را تفسیر صحیح کتاب تکوینی خدای سبحان می‌داند و غفلت از دو بال عمودی علوم را مایه اَبْتر بودن آنها می‌شمارد.

آشنایان به قرآن کریم آگاهند که این کتاب الهی در تبیین کتاب تکوین، یا از وحدت هویّت خدا آغاز می‌کند و به کثرت مظاهر خلقی آن می‌پردازد:

"هو الذی خلق السَّموات والأرض فی ستّة أیّامٍ ثم اسْتوی علی العرش یعْلم ما یلج فی الأرض و ما یخْرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرُج فیها و هو معکم أین ما کنتم والله بما تعملون بصیر" (حدید/4)

و یا از کثرت آیات آفرینش آغاز می‌کند و به وحدت آفریدگار آنها ختم می‌شود:

"إنّ فی خلق السموات و الأرض و اختلاف الّیل و النهار لایاتٍ لأولی الألباب * الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم ویتفکّرون فی خلق السموات و الأرض ربَّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقِنا عذابَ النار"(آل عمران/190-191)

اما ترهیب از اکتفاء و اغترار به آن علم تجربی ... و تحذیر از به کارگیری آنها در کژراهه خصومت و تهاجم به صلح عادلانه جهانی، آیاتی از این قبیل دلالت دارد:

"فلمّا جاءَتْهُم رُسُلُهم بالبیّنات فرحوا بما عندهم من العلم و حاق بهم ما کانوا به یَسْتَهْزءون" (غافر/83)

"الله الذی سَخَّر لکم البحر لِتَجری الفلک فیه بأمره و لتبتغوا من فضله و لعلّکم تشکرون * و سخّر لکم ما فی السّموات و ما فی الأرض جمیعاً منه إنّ فی ذلک لایاتٍ لقومٍ یتفکّرون"(جاثیه/12-13)

اسلام در عین تکریم عقل و تجربه از جهت معرفت‌شناسی و تجلیل ره‌آورد برهان عقلی و تجربه حسی و فتوا به لزوم آنها در تأمین صلح عادلانه و حیات متمدنانه، آنها را برای تأمین تمام نیازهای علمی و عملی بشر کافی نمی‌داند؛ لذا، همان طور که درباره علوم طبیعی و مانند آن که محصول تجارب بشری است، حکم به عدم کفایت کرد، درباره علوم عقلی و نظیر آن که نتیجه تأمّلات عقلی بشر است، نیز فتوا به عدم کفایت داده و ضرورت ارسال انبیاء و انزال وحی را گوشزد نموده و در این باره چنین فرموده است:

"و رسلاً قد قَصَصْناهم علیک من قبل و رسلاً لم نقصصهم علیک وکلّم الله موسی تکلیماً * رسلاً مُبَشّرین و منذرین لئلّا یکون للنّاس علی الله حجةٌ بعد الرُسُل و کان الله عزیزاً حکیماً"(نساء/164-165)

هدایت اسلام درباره عدم کفایت ره‌ آورد عقلی و تجربی بشر برای تأمین تمدّنی که عین تدیّن الهی باشد، بازگو شد. رهنمود اسلام درباره پرهیز از به کارگیری علوم بشری به منظور تباهی محیط زیست و محروم کردن دیگران از حقوق خداداد، چنین است:

" ... فاذکروا الاء الله و لاتعْثَوا فی الأرض مفسدین"(اعراف/74)

"ظهر الفساد فی البرّ والبحر بما کسبت أیدی النّاس لیذیقَهم بعضَ الذی عملوا لعلّهم یرجعون" (روم/41)

تجربه تلخ تاریخ در گذشته و حال نشان می‌دهد که ره‌آورد سلاح علمی بدون صَلاح دینی، چیزی جز طلاح زورمداران و طغوای طاغیان نبوده و نیست. پیام اسلام در این باره چنین است:

" قالت إنّ الملوک إذا دخلوا قریةً أفسدُوها و جعلوا أعِزّةَ أهلها أذلّةً و کذلک یفعلون"(نمل/34)

هرگاه قدرت یا ابرقدرتِ فاقد عشق مردمی و تهی از تعبّد دینی، وارد منطقه کوچک یا بزرگ شود، آنجا را ناامن می‌کند، وحدت و شکوه مردمی را درهم می‌ریزد؛ منافع ملی را به غارت می‌دهد که همه اینها مانع برقراری صلح عادلانه است.

لیکن باید بدانند ندای رسمی خدای سبحان که با صلای پرصلابت انبیای ابراهیمی به جهانیان ابلاغ شد، هماره طنین انداز است که خداوند در کمین قاهران ِمانع از صلح عادلانه است و به حیات همه آنان به ویژه اَبَرقاهرها که مغرور زَر و زورند خاتمه خواهد داد:

"ألم تَرَ کیف فَعَلَ ربّک بعادٍ * إرَم ذاتِ العمادِ * التی لَمْ یُخلَق مِثلُها فی البلاد * و ثمود الذین جابوا الصّخر بالواد *و فرعون ذی الأوتاد * الذین طغوا فی البلاد * فأکثروا فیها الفساد * فَصَبَّ علیهم ربّک سوطَ عذابٍ * إنّ ربّک لبالمرصاد"(فجر/6-14)

با عنایت به مطالب گذشته می‌توان گفت: اسلام، هم مدّعی تصالح علوم است و هم قبله نمای آنها؛ اما تصالح علوم برای اینکه هر علمی به مثابه تفسیر درست از زاویه خاص نظام آ‌فرینش است و چون صدر و ساقه نظام هستی هماهنگ است:

"...ما تری فی خلْق الرحمن من تفاوتٍ فارْجع البصر هلْ تری من فُطور"(ملک/3)

بنابراین، سراسر علوم، هم‌ آوا خواهد بود؛ اما قبله نمایی علوم بودن اسلام، برای آن است که دستور رسمی خدا، تبیین جهت انتفاع از دانش بشر، پرهیز از سلاح کشتارجمعی، اجتناب جدی از به کارگیری نیروی مخرّب اتُمی و از هر چه صلح عادلانه انسان ها را تهدید و امنیت آنان را تحدید می‌کند، است.»[1]


--------------------------------------------------------------------------------

[1] . جوادی آملی، عبدالله؛ سرچشمه اندیشه، ص270-274؛ مرکز نشر اسراء، قم، دوم، 1385ش.



مجتبی صداقت