یادداشت؛
مطالبه منطقی مردم، ضلع سوم اجرای قانون جوانی جمعیت
اجرای قانون جوانی جمعیت، پیش از هر چیز، به «باور و اراده مسئولان» گره خورده است. تجربه نشان داده که هیچ سیاست کلان ملی بدون ایمان واقعی مدیران به ضرورت آن، به نتیجه نمی‌رسد.
چهار سال از تصویب «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» می‌گذرد؛ قانونی که قرار است موتور محرک کشور برای عبور از بحران جمعیتی و بازسازی بنیان خانواده ایرانی باشد. با این حال، بر اساس گزارش‌های رسمی ستاد ملی جمعیت و مجلس شورای اسلامی، اجرای این قانون در بهترین حالت از مرز ۳۰ تا ۵۰ درصد فراتر نرفته است. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب بارها هشدار داده‌اند فرصت ایران برای استفاده از «پنجره جمعیتی» محدود است و تأخیر در اقدام، خسارت‌بار خواهد بود.
قانونی برای امروز و آینده ایران
قانون جوانی جمعیت که در آبان‌ماه ۱۴۰۰ به تصویب مجلس رسید، از جمله طرح‌های کلان و چندبعدی کشور است که ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارد. این قانون به‌درستی بر حمایت همه‌جانبه از خانواده، تسهیل ازدواج و فرزندآوری، تأمین مسکن و خدمات رفاهی متمرکز شده است. در واقع، این قانون پاسخی است به یکی از مهم‌ترین چالش‌های آینده ایران: کاهش نرخ باروری و پیر شدن جمعیت.
اما فاصله میان متن قانون و واقعیت اجرا همچنان محسوس است. بخش‌هایی از آن به دلیل کمبود منابع، برخی به دلیل ضعف هماهنگی نهادی، و بخشی دیگر به علت ضعف در باورمندی مسئولان در دستگاه‌ها، به سرانجام نرسیده است.
ضرورت باور جدی مسئولان
اجرای قانون، پیش از هر چیز، به «باور و اراده مسئولان» گره خورده است. تجربه نشان داده که هیچ سیاست کلان ملی بدون ایمان واقعی مدیران به ضرورت آن، به نتیجه نمی‌رسد. متأسفانه در مواردی دیده می‌شود که برخی از مدیران یا حتی بدنه کارشناسی دستگاه‌ها، به‌جای تلاش برای اجرای قانون، با نگاه طعنه‌آمیز یا مواضعی خلاف روح قانون سخن می‌گویند.
در حالی که از منظر حکمرانی اسلامی، پایبندی به قانون مصوب نظام، نه یک انتخاب سیاسی بلکه یک وظیفه شرعی و ملی است. اگر مسئولان خود در گفتار و رفتار نسبت به قانون دوگانگی نشان دهند، طبیعی است که در سطح جامعه نیز انگیزه و اعتماد برای همراهی کاهش یابد. امروز کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند وحدت گفتار و عمل در این عرصه است تا پیام جدیت و همدلی از سوی مسئولان به مردم منتقل شود.
فرصت محدود و مسئولیت سنگین
رهبر معظم انقلاب در سال‌های اخیر با تأکید بر «مسئله حیاتی جمعیت» هشدار داده‌اند که فرصت ایران برای استفاده از پنجره جمعیتی کوتاه است. این پنجره دوره‌ای است که در آن سهم جوانان و نیروی کار در جامعه در بیشترین حد خود قرار دارد. اگر این فرصت از دست برود، ایران با روند سریع پیری جمعیت مواجه خواهد شد؛ روندی که بازگشت‌پذیر نیست و تبعات اقتصادی، فرهنگی و امنیتی سنگینی در پی دارد.
بنابراین، تأخیر در اجرای قانون جوانی جمعیت، صرفاً یک مسئله اداری یا اجرایی نیست، بلکه به معنای از دست دادن آینده‌ای است که با هیچ سرمایه‌ای جبران نمی‌شود.
مردم،ضلع سوم اجرای قانون
در کنار دولت و مجلس، مردم نیز نقشی بنیادین در تحقق این قانون دارند. تجربه نشان داده است که قوانین ملی زمانی به ثمر می‌نشینند که پشتوانه مردمی و اجتماعی داشته باشند. مطالبه‌گری آگاهانه و هدفمند از سوی آحاد مردم، گروه‌های فرهنگی، رسانه‌ها و نخبگان می‌تواند موتور محرک اجرای قانون باشد.
البته مطالبه‌گری باید منطقی، منضبط و اخلاق‌مدار باشد. نباید به بهانه نقد، به تخریب نهادها یا رقابت‌های سیاسی آلوده شود. مطالبه‌گری مؤثر، آن است که با ارائه راهکار، نظارت هوشمندانه و گفت‌وگوی سازنده، به بهبود عملکرد دستگاه‌ها کمک کند.
اصول مطالبه‌گری در نگاه اسلامی و انقلابی
مطالبه‌گری در فرهنگ اسلامی، جلوه‌ای از مسئولیت اجتماعی مؤمنان است. قرآن کریم می‌فرماید:
«وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ» (مائده، ۲)
یعنی هر حرکت اجتماعی باید در مسیر خیر و اصلاح باشد، نه در مسیر تفرقه و تخریب.
خداوند متعال همچنین در قرآن دستور می‌دهد:
«ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (نحل، ۱۲۵)
دعوت به حق و مطالبه باید همراه با حکمت، ادب و استدلال باشد.
امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها به سازنده بودن نقد، نیت اصلاح داشتن، تند و تیز نبودن، مخرج مشترک نداشتن را دشمن، هوشمندانه بودن و... تاکید داشته‌اند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در این زمینه می‌فرماید:
«طبیعت دانشجو مطالبه‌گری است؛ مطالبه‌گری کنید و از مسئولان بخواهید که کار جدّی بکنند؛ یکی از کارهایی که شماها میتوانید بکنید این است؛ شما برحذر بدارید مسئولان را از کارهای نمایشی؛ از آنها بخواهید کارهای جدّی و واقعی انجام بدهند؛ این یکی از مطالبات درست و به‌جای دانشجویان است که میتوانند این را بخواهند… البتّه هیچ لزومی هم ندارد که برخورد تند و تیز بکنید! بعضی‌ها خیال میکنند که راه تذکّر دادن این است که تند و تیز وارد بشوند، انتقاد کنند، دعوا کنند، سر و صدا کنند؛ نه، هیچ لزومی ندارد… میتوان منطقی و هوشمندانه و کاملاً جدّی وارد میدان مطالبه‌گری شد و مطالبه‌گری کرد… در مطالبه‌گری‌ها ــ که من به شما توصیه‌ی مطالبه‌گری میکنم ــ مراقبت کنید دشمن نتواند از مطالبه‌ی بحقّ شما سوء استفاده کند؛ هم در صورت‌بندی مسئله، هم در راه حلّی که ارائه میدهید، سعی کنید با دشمن وجه مشترک و مانند اینها پیدا نکنید؛ مخرج مشترک پیدا نکنید با دشمن؛ [چون] او هم موضوعات را مطرح میکند دیگر، او هم مشکلات را مطرح میکند، هم صورت مسئله را او مطرح میکند، هم به‌اصطلاح علاج را و نتیجه‌گیری را مطرح میکند. شما صورت مسئله‌تان هم با او باید فرق داشته باشد، نتیجه‌گیری‌تان هم با او باید بکلّی فرق داشته باشد، چون او دشمن است دیگر.» ۱۴۰۱/۰۲/۰۶
در حقیقت، مطالبه‌گری اسلامی یعنی پیگیری عدالت و اجرای قانون با روحیه‌ی مسئولیت، نه با تقابل و خصومت.
سخن پایانی
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، نقشه راه آینده ایران است؛ نقشه‌ای که موفقیت آن به سه عامل وابسته است: باور قلبی مسئولان، همگرایی نهادی، و مطالبه‌گری عالمانه مردم. اگر این سه ضلع در کنار هم قرار گیرند، میتوان امیدوار بود که کشور از فرصت تاریخی پنجره جمعیتی بهره گیرد و آینده‌ای جوان، پویا و پرامید برای ایران اسلامی رقم بخورد.
مسلم منفرد، پژوهشگر و مدرس جمعیت و خانواده
ارسال نظرات