بررسی کارنامه یکساله دولت وفاق ملی/ امروز کشور به مدیران شجاع و مجرب نیاز دارد

اشاره: دولت چهاردهم، به ریاست مسعود پزشکیان، در حالی نخستین سال فعالیت خود را به پایان رساند که از همان گام اول در دل بحران‌های پی‌درپی قرار گرفت.

این دولت از دل حادثه دلخراش سقوط بالگرد رئیس‌جمهور فقید، شهیدآیت الله سید ابراهیم رئیسی و در پی یک انتخابات زودهنگام سربرآورد، اما این تنها آغاز ماجرا نبود؛ در همان روز تحلیف مسعود پزشکیان، تهران شاهد ترور شهید اسماعیل هنیه بود، رویدادی که نشانه‌ای از بحران‌های پیش رو بود و نقطه اوج این چالش‌ها، مواجهه با بزرگ‌ترین بحران نیم قرن اخیر ایران؛ جنگ مستقیم ۱۲ روزه با آمریکا و رژیم صهیونیستی بود.

در کنار این بحران‌ها، موجی از چالش‌های مزمن همچون در زمان دولت گذشته نیز دولت را در بر گرفت؛ از ناترازی‌های حاد انرژی، خشکسالی و کم‌آبی که نفس کشور را بریده بود، تا فشارهای کمرشکن اقتصادی و نزاع‌های دامنه‌دار در فضای مجازی. در چنین بستری، نه تنها وعده‌های انتخاباتی دولت وفاق رنگ باختند، بلکه محک واقعی دولت، توانایی‌اش در مقاومت و اقدام در این بحران ها است.

دولت چهاردهم بیش از یک سال از عمر خود را به ریاست مسعود پزشکیان پشت سر گذاشته و اکنون می‌توان به نقد و بررسی کارنامه دولت وفاق ملی نشست؛ از این روی خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا در گفت‌وگوی تفصیلی با حجت الاسلام محمد ملک زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تحلیل و نقد عملکرد یک ساله دولت مسعود پزشکیان و دلتمردان دولت چهاردهم پرداخت که متن کامل این گفت و گو به شرح زیر است:

رسا- به مناسبت سالگرد شهادت شهیدان رجایی و باهنر و هفته دولت، ضمن بازخوانی نهضت خدمت رسانی براساس الگوی شهید رئیسی، عملکرد دولت پزشکیان در یک سال گذشته را چطور ارزیابی می‌کنید و آیا دولت توانسته به وعده هایی که داده عمل کند؟

با گذشت حدود یکسال از روی کار آمدن دولت چهاردهم و به مناسبت قرار داشتن در هفته دولت و سالگرد شهادت شهیدان رجایی و باهنر، فرصت مناسبی است تا یک ارزیابی اجمالی درباره عملکرد دولت جدید داشته باشیم و هم مقایسه‌ای با الگوی «نهضت خدمت‌رسانی» که شهید رئیسی به عنوان شاخص دولت‌داری مردمی مطرح کرده بود ارائه کنیم. طبعا هدف ما در نقد عملکرد، نقد سازنده برای بهبود عملکرد و رفع نقائص است و به معنای تخریب دولت و نفی اقدامات مثبت نیست. 

برای ارزیابی عملکرد دولت پزشکیان پس از گذشت یک سال، باید چهار لایه را در نظر بگیریم:

1. گفتمان وعده‌ها؛ یعنی آنچه دکتر پزشکیان در کمپین انتخاباتی گفت و هدف‌گذاری کرد.

2. ساختار سیاست‌ورزی دولت که مربوط به شیوه اداره امور و تعامل دولت با ارکان دیگر نظام است.

3. شاخص‌های خدمت‌رسانی و رفاه عمومی و اینکه دولت در این یکسال در این عرصه چقدر موفق عمل کرده است.

4. میزان تطابق و مقایسه با الگوهای خدمت‌محور شهیدان رجایی، باهنر و رئیسی چقدر است.

در خصوص لایه اول و دوم بحث یعنی وعده ها و اولویت‌هایی که دکتر پزشکیان در کمپین انتخاباتی مطرح کرد، و شیوه اداره امور در طول یکسال گذشته، ایشان از ابتدا با چند شعار اصلی وارد میدان انتخابات شد: موضوع وفاق و انسجام، ثبات اقتصادی از مسیر تعامل سازنده خارجی، مبارزه با فساد و بهبود معیشت و کاهش شکاف طبقاتی از مهمترین اولویتهای اعلامی از مهمترین شعارهای اعلامی بود.

ارزیابی عملکرد دولت پس از یک سال در بخش اقتصاد و معیشت چندان مثبت نیست. تورم و رشد قیمت‌ها در کالاهای اساسی همچنان فشار سنگینی بر طبقات پایین و متوسط جامعه وارد می‌کند. وعده کنترل بازار ارز به طور کامل محقق نشده و بازار در مقاطع مختلف همچنان دچار نوسانات بوده است. پروژه‌های عمرانی بزرگ و زیرساختی عملاً پیشرفت کندی داشته‌اند.

در خصوص سیاست خارجی، نگاه آقای پزشکیان به جای تکیه بر توانمندی های داخلی بیشتر معطوف به تعامل خارجی خصوصا با غرب بوده است. غربی که اساسا به دنبال تعامل با جمهوری اسلامی نیست و لذا با وجود حسن نیت های بسیار از سوی جمهوری اسلامی، اما در پرونده‌های کلیدی مانند تحریم‌ها و برجام توفیق ملموسی به دست نیامده است. در این عرصه جای خالی دیپلماسی عزتمندانه و تهاجمی شهید رئیسی کاملا احساس می شود. دیپلماسی دولت چهاردهم به سمت دیپلماسی انفعالی و محافظه کارانه چرخش داشته است که مناسب وضعیت امروز روابط بین الملل که در آن قدرت حرف اول را می زند نیست.

در خصوص خدمت‌رسانی و عدالت اجتماعی هم برخلاف الگوی شهید رئیسی، دولت پزشکیان حضور میدانی کمتری داشته و بیشتر بر تصمیم‌گیری از مرکز تکیه کرده است.

شهید رئیسی در ادامه سنت شهیدان رجایی و باهنر، دولت را خط مقدم جبهه رفع نیاز مردم می‌دانست و چند شاخص کلیدی داشت: میدان‌داری مستقیم مسئولان، حتی در بحران‌ها و بازدید میدانی و گفت‌وگوی بی‌واسطه با مردم از نکات بسیار مثبت شهید رئیسی است که باید ادامه پیدا کند. مقاومت در برابر فشار خارجی بدون عقب‌نشینی از حقوق ملت از نکات مثبت شهید رئیسی است و باید ادامه پیدا کند. اما اگر این مسیر فعلی ادامه یابد، ممکن است دولت در پایان دوره نتواند ادعای تحقق «نهضت خدمت‌رسانی» را به معنای انقلابی آن داشته باشد.

رسا- دکتر پزشکیان به استفاده از کارشناسان تأکید بسیار داشت، به نظر حضرتعالی دولت چهاردهم تا چه میزان در استفاده از کارشناسان زبده موفق بوده و توانسته به وسیله آنها مشکلات کشور را حل کند؟

اگر بخواهیم بی‌پرده و بر اساس شواهد یک‌ساله درباره وعده به‌کارگیری کارشناسان زبده از سوی دولت چهاردهم صحبت کنیم، باید به چند نکته اشاره کنیم:

نکته اول اینکه در بخش تبلیغات انتخاباتی وعده های جذاب ولی دوپهلو در خصوص استفاده از کارشناسان مطرح شد. دکتر پزشکیان در کمپین انتخاباتی بارها گفت «با آدم‌های باتجربه و بی‌حاشیه کار می‌کنم» و تأکید داشت که از توان علمی و تجربی نخبگان، حتی خارج از جناح سیاسی خودش استفاده خواهد کرد. این شعار از همان ابتدا تداعی می‌کرد که ترکیب کابینه و بدنه مدیریتی پر از مدیران متخصص و غیرسیاسی خواهد بود. اما این ادعا در عمل چندان تحقق نیافت. وزن چینش کابینه بیشتر بر مبنای سیاسی بود تا وزن کارشناسی. ایشان برخلاف ادعای خود از برخی مشاوران پر حاشیه مانند ظریف و یا برخی افراد وابسته به جریان فتنه به عنوان مشاور استفاده نموده که هم خلاف شعار وفاق ملی است و هم هزینه ها و حاشیه های سیاسی دولت را افزایش داده است. عملکرد کارشناسان ایشان در حل مشکلات اقتصادی و سیاست خارجی نیز با حاشیه هایی همراه بوده است و موفقیتی کسب نکرده است. اگر دولت خط تماس مستمر و نهادمند با نخبگان و دغدغه مندان بدون حاشیه ایجاد نکند، شعار استفاده از کارشناسان به یک تاکتیک انتخاباتی محدود می‌شود و نه موتور محرک برای رفع مشکلات کشور.

رسا- در پایان اگر توصیه ای به دولت چهاردهم برای بهبود وضعیت کشور دارید، بفرمایید.

اگر بخواهیم نتیجه یک سال رصد و تحلیل را به توصیه‌های عملی برای دولت چهاردهم خلاصه کنیم، باید به سه محور کلیدی تاکید داشته باشیم:

1. استفاده از کارشناسان مجرب، انقلابی و بدون حاشیه: کشور از نسخه‌های کارشناسی بی‌تضمین اجرایی، منفعت چندانی نمی‌برد. تصمیم‌سازی باید انقلابی و عقلانی باشد. عملکرد وزرا و مدیران هم باید بر اساس شاخص‌های تخصصی قابل سنجش، نه صرفاً رضایت سیاسی یا جناحی سنجیده شود.

2. شجاعت در اجرای تصمیمات کلیدی: امروز کشور به مدیران شجاع و مجرب نیاز دارد. حل برخی ابرچالش‌ها مانند ارز، مسکن، تولید و...؛ نیازمند جراحی اقتصادی با ابزار حمایت اجتماعی است. باید از تعویق تصمیمات حساس به امید گشایش خارجی اجتناب کرد. باید ظرفیت درون‌زا را محور قرار داد و تعامل خارجی را مکمل آن دانست، نه پیش‌شرط رفع مشکلات. تکیه بر توان داخلی بدون چشمداشت به کمک خارجی در حل مشکلات کشور بسیار مهم است.

۳. بازگشت به میدان خدمت‌رسانی به سبک شهیدان رجایی و رئیسی: افزایش حضور میدانی رئیس‌جمهور و وزرا در مناطق محروم و پروژه‌های متوقف‌شده، نه صرفاً بازدیدهای تبلیغاتی، بلکه با اختیارات اجرایی و پیگیری مرحله‌به‌مرحله از نیازهای امروز کشور است.

بنابراین اگر دولت چهاردهم بتواند تصمیم‌گیری علمی و انقلابی را نهادینه کند، در اجرا سرعت و جسارت داشته باشد، و به میدان خدمت واقعی برگردد، نه‌تنها بخش مهمی از وعده‌هایش محقق می‌شود، بلکه خدمات دولت در حافظه تاریخی مردم هم ثبت خواهد شد.