نقشه راه پژوهش در حوزه‌های علمیه نیازمند بازآرایی هدفمند است

وی در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به سنگینی و مشغله‌ فراوان حوزه پژوهش، از محدودیت‌هایی که موجب محرومیت از حضور برخی شخصیت‌ها و نخبگان در این عرصه به تقسیم فعالیت‌های کلان پژوهشی به سه مقوله «آموزش تئوریک»، «اثربخشی پژوهش» و «ساختارسازی فرآیندی»، خاطرنشان کردو گفت: تحقق موفق این مأموریت‌ها نیازمند مجموعه‌ای از پیش‌نیازها و الزامات است.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی به مواردی همچون حمایت و پشتیبانی مستمر، ایجاد، استمرار و ارتقاء انگیزه‌ها، روش‌های مؤثر تدریس، مهارت‌افزایی و ارزش‌شناسی و ارج‌گذاری به منابع انسانی به‌عنوان مهم‌ترین نیازهای این مسیر اشاره کرد و افزود: همه این عوامل، عناصر اصلی موفقیت در عرصه پژوهش به‌شمار می‌روند و همراهی معاونان پژوهش در استان‌ها، نقشی کلیدی در تحقق این اهداف ایفا می‌کند.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با استناد به آیه‌ای از سوره مبارکه مائده یادآور شد: سنت‌های الهی متوقف بر حضور اشخاص نیست و خداوند متعال اگر ببیند افرادی کارآمدتر و دلسوزتر از ما وجود دارند، آنان را جایگزین خواهد ساخت.

وی تأکید کرد: خداوند معطل ما نمی‌ماند و این هشدار الهی، بیدارباشی است برای ما که در مسئولیت خود کوتاهی نکنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی در ادامه شرایط خاص امروز را یادآور شد و گفت: ما در مواجهه با نسل جوانی هستیم که در بستر دین و انقلاب اسلامی رشد می‌یابد و همین واقعیت، مسئولیت ما را مضاعف می‌کند.

وی با ابراز نگرانی از اینکه ممکن است از عهده این مسئولیت سنگین به‌آسانی برنیاییم، اظهار داشت: علی‌رغم تلاش فراوان، هنوز چالش‌های جدی وجود دارد که باید بر آن‌ها فائق آمد.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه افزود: گرچه امکانات امروز قابل مقایسه با دوره‌های پیشین نیست و بسیار گسترش یافته، اما اگر نتوانیم در همین بستر اثربخشی بیشتری نسبت به گذشتگان داشته باشیم، این نشان‌دهنده ضعف عملکرد ماست، از آغاز اسلام تا به امروز علمای برجسته معاصر، شخصیت‌هایی بوده‌اند که در شرایط دشوار، خدمات عظیمی به امت اسلامی ارائه کردند و اگر ما نتوانیم لااقل مسیر آنان را ادامه دهیم، جایگاه مناسبی نخواهیم داشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی ادامه داد: باید تلاش کنیم تا یارانی واقعی برای امام زمان (عج) باشیم. اگر نمی‌توانیم بهتر از گذشتگان عمل کنیم، دست‌کم باید همان مسیر را به‌درستی ادامه دهیم.

وی گفت: در این دوره، هدف ما این است که برنامه‌های پژوهشی را با دقت بیشتر و نگاهی آینده‌نگرانه دنبال کنیم. اینکه بخشی از برنامه‌ها ساماندهی شود به‌معنای زیر سؤال بردن فعالیت‌های پیشین نیست، بلکه ضرورتی برای برداشتن گام‌های نو در جهت تکمیل و پیشبرد اهداف گذشته است.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه افزود: تجربه همراهی با سه دوره از معاونان پژوهش نشان داده که تلاش‌ها و اقدامات ارزشمندی در این عرصه صورت گرفته است. اما اکنون باید به مرحله‌ای از نظام‌مندی برسیم که میان فعالیت‌های متنوع و متعدد پژوهشی، رابطه‌ای منطقی و هدفمند برقرار شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی با اشاره به گستردگی فعالیت‌های پژوهشی در استان‌ها بیان داشت: فعالیت‌های پژوهشی بسیاری در حال انجام است که فقط شمارش آن‌ها زمان‌بر است.

پژوهش یک مسئله مستقل است

وی تأکید کرد: پژوهش، خود یک مسئله مستقل و بنیادین است که باید در رأس برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد؛ اگر نتوانیم در حوزه پژوهش اولویت‌ها را شناسایی و سامان‌دهی کنیم، بسیاری از فعالیت‌های ارزشمند نیز اثرگذاری لازم را نخواهند داشت. بنابراین لازم است با هم‌افزایی و انسجام بیشتر، حرکت هدفمند در این عرصه را تسریع کنیم.

وی با بیان اینکه احساس می‌شود در طراحی نظام مسائل، برخی کاستی‌ها وجود دارد، افزود: این موارد باید مورد توجه جدی قرار گیرد، زیرا گاه زوائد موجود خود به‌تنهایی به مسئله‌ای جدید برای طراحی تبدیل می‌شوند.

نیاز به GPS پژوهشی برای انسجام فعالیت‌ها

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به نبود انسجام و هماهنگی میان فعالیت‌های پژوهشی در استان‌ها گفت: گاهی فعالیت‌ها در امتداد یکدیگر قرار ندارند و از یکدیگر منفک عمل می‌کنند.

وی ادامه داد: این گسست نگران‌کننده است و باید با طراحی نقشه راه جامع، برای پژوهش‌های حوزه، همچون GPS علمی، مسیر آینده را برای استان‌ها روشن کرد.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با تأکید بر اینکه مسیر پژوهش در استان‌ها نیز باید مستقل و هدفمند طراحی شود، گفت: استان‌ها نباید صرفاً مجری برنامه‌های مرکز باشند، بلکه باید مسیر ویژه خود را با ابتکار و شناخت بومی ترسیم کنند.

دو ضلع مهم در دایره موفقیت پژوهشی: عشق و تأثیرگذاری علمی

حجت الاسلام و المسلمین عباسی با اشاره به دایره‌ای که در تعامل و همکاری مسئولان پژوهشی در حال ترسیم است، بیان کرد: دو ضلع مهم این دایره عشق و تأثیرگذاری معاونت‌های پژوهشی در سطح جامعه علمی استان‌هاست.

وی تأکید کرد: باید حوزه به مرجعیت علمی در استان برسد و بتواند در میان نهادهای علمی و دانشگاهی استان جایگاهی شایسته داشته باشد.

لزوم ارتقای توانمندی پژوهشی مدارس علمیه

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه بر ارتقای جایگاه اساتید و مدارس علمیه، بر حمایت از پژوهش در سطح مدارس تأکید کرد و گفت: حوزه‌های علمیه نباید در مراحل ابتدایی پژوهش متوقف شوند، بلکه با حمایت مرکز، استان‌ها باید از مراحل اولیه عبور کرده و به سطحی از بلوغ علمی برسند که حضور آن‌ها در فضای علمی استان اثرگذار باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی با ابراز تأسف از اینکه حوزه‌های علمیه در میان نهادهای علمی استانی تأثیرگذاری کمتری دارند، گفت: این وضعیت در شأن حوزه نیست و باید معاونت پژوهش تلاش کند این نقیصه را با ابتکار، فعالیت علمی مستمر و برنامه‌ریزی هدفمند جبران کند.

هشدار نسبت به سطحی‌نگری، شتاب‌زدگی و گزارش‌محوری در پژوهش

وی با هشدار نسبت به آفت‌های پژوهش، بیان کرد: امروز پژوهش‌های ما گرفتار سطحی‌نگری، شتاب‌زدگی و گزارش‌محوری شده‌اند؛ برخی پژوهش‌سراها، برخلاف هدف اولیه، به بازوی اجرایی پژوهشکده‌ها تبدیل شده‌اند و عملاً از رسالت علمی خود فاصله گرفته‌اند. حتی اگر این مراکز در آمار رتبه اول را کسب کرده باشند، از نظر عمق، تأثیرگذاری و تولید محتوای بومی اثربخش، دچار مشکل هستند.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به ظرفیت ارزشمند جشنواره علامه حلی، گفت: با وجود اعداد و ارقام بالا، گاه شاهد پژوهش‌هایی هستیم که دارای ویژگی دغدغه‌مندی و پشتوانه علمی عمیقی ندارد، بلکه صرفاً برای ارائه گزارش تولید شده‌اند لذا لازم است در زمینه بازنگری شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی در ادامه، ضمن تأکید بر لزوم بهره‌مندی از تجربه مدیران پژوهشی استانی، از آنان خواست مسائل کلیدی و راهبردی حوزه‌های خود را شناسایی کرده و در این اجلاس طرح کنند تا خروجی اجلاس، بسته‌ای مسئله‌محور و کاربردی برای برنامه‌ریزی آینده باشد.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه همچنین به مسئله کمبود نیروی پژوهشی در استان‌ها اشاره کرد و آن را معضلی جدی دانست که نیازمند تدبیر فوری و ارائه طرح‌هایی نوآورانه برای جبران این کمبود است و ادامه داد: پژوهش، نیازمند سرمایه‌گذاری است، نباید نسبت به هزینه‌های پژوهش بی‌تفاوت بود. اخلاق پژوهشی، همراه با تأمین منابع و زیرساخت‌ها، لازمه موفقیت در این مسیر است.

وی از مدیران پژوهشی استان‌ها خواست که با طرح صریح مسائل خود به‌صورت مستقیم، فضای گفت‌وگو و تبادل تجربه را پس از نشست رسمی نیز ادامه دهندو افزود: در همین اجلاس به راه‌حل خواهیم رسید یا در بین مدیران توانمند استانی، راهکار مناسب پیدا خواهد شد.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه کشور با مقایسه‌ای تأمل‌برانگیز افزود: زمانی یک شخصیت معروف وعده ساخت یک میلیون خانه را مطرح کرد؛ ما هم باید جرأت کنیم بگوییم ده هزار پژوهش. این عدد نباید ما را راضی کند بلکه باید سرآغاز حرکتی نوین و پرانرژی باشد.

وی خاطر نشان کرد: آنچه امروز در حوزه پژوهش وجود دارد، همان نگین‌هایی است که به تدریج شکل گرفته و باید از ایجاد ساختارها و پروژه‌های جدید فعلاً پرهیز کنیم و در عوض، داشته‌های فعلی را تقویت کرده و به واقعیت نزدیک‌تر کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین عباسی مدیریت‌های استانی را بازوهای اصلی نظام پژوهش در حوزه‌های علمیه دانست و گفت: هر میزان که این مدیریت‌ها تقویت شوند، در حقیقت ستاد مرکزی تقویت شده است و این به مفهوم ارتقای جایگاه پژوهش در سطح ملی و منطقه‌ای است.

وی افزود: بخشی از این تقویت نیازمند کاهش تصدی‌گری ستاد مرکزی و واگذاری امور به استان‌هاست. متأسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد که ما در معاونت پژوهش هنوز درگیر برخی فعالیت‌های سطحی هستیم که می‌توان آن‌ها را به استان‌ها سپرد تا تمرکز مرکز به سیاست‌گذاری کلان معطوف شود.

توانمندسازی استان‌ها؛ از رفع تبعیض تا بهره‌مندی از ظرفیت‌های انسانی

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه با اشاره به مشکلات موجود در توانمندی استان‌ها گفت: گاهی تردید در واگذاری مسئولیت‌ها ناشی از کمبود امکانات سخت‌افزاری است و گاهی به ضعف‌های درونی مجموعه پژوهشی بازمی‌گردد.

وی تصریح کرد: ما باید با ایجاد هم‌افزایی و رفع موانع، این توانمندی‌ها را بالفعل کنیم. هرچه استان‌ها تقویت شوند، بازوان ما نیرومندتر خواهند شد و در نتیجه، نظام پژوهش حوزه مقاوم‌تر و اثرگذارتر خواهد بود.

معاون پژوهش حوزه‌های علمیه به ارتباط بنیادین آموزش و پژوهش پرداخت و آن را یکی از دغدغه‌های جدی معاونت پژوهش دانست.

وی با تأکید بر اینکه ترکیب آموزش و پژوهش، نیازمند خلاقیت و ابتکار است، گفت: برای سرعت گرفتن در مسیر تحول علمی، به دانش و تجربه نیاز داریم. حوزه‌های علمیه باید مراقب باشند از مسیر علم منحرف نشوند و پژوهش به صورت جدی در بطن آموزش جریان داشته باشد.