حجت الاسلام محققی مطرح کرد؛
روحانیت و انتظارات مردم؛ چالش‌های ادراکی و وظایف اجتماعی
مدیرعامل خبرگزاری رسا بر لزوم مدیریت ادراکات و انتظارات متنوع جامعه از روحانیت تأکید کرد و گفت: روحانیت با چالش‌هایی مانند شکاف بین انتظارات واقعی مردم و برداشت‌های خود مواجه است که نیازمند بازنگری و گفتمان‌سازی هوشمندانه است.
به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدمهدی محققی مدیرعامل خبرگزاری رسا در نشست «بررسی تلقی روحانیت از انتظارات مردم از نهاد روحانیت» که در خبرگزاری رسا و در چارچوب سلسله نشست‌های علمی هویت طلبگی برگزار شد، با بیان این که بررسی رسانه‌ای هویت طلبگی از موضوعات اولویت‌دار این خبرگزاری است، اظهار داشت: یکی از این متغیرهای عنوان نشست علمی حاضر، مفهوم «تلقی» است. تلقی به معنای برداشت، فهم یا تفسیری است که افراد در یک جامعه یا گروه خاص از رویداد، پدیده یا واقعیت‌های اطراف خود دارند. این برداشت‌ها بنا به باورها، ارزش‌ها و هنجارهای افراد متفاوت خواهد بود.
پیچیدگی انتظارات اجتماعی و نقش‌ها در جامعه
حجت‌الاسلام محققی افزود: متغیر دیگری که مطرح شد بحث «انتظارات» و نقش آن در جامعه است. انتظارهای اجتماعی از گروه‌ها یا افراد خاص در جامعه شناسی به مقوله «نقش» مرتبط است.
وی افزود: این مباحث به روشنی پیچیدگی و چندلایگی موضوعات مرتبط با تلقی و نقش‌های اجتماعی را بازتاب می‌دهند، چرا که این مفاهیم به‌طور مستقیم در ارتباط با ارزش‌ها، هنجارها و فرهنگ جامعه قرار دارند.
مدیرعامل خبرگزاری رسا با بیان اینکه افراد در موقعیت‌های اجتماعی مختلف نقش‌های متفاوتی را ایفا می‌کنند، ادامه داد: نقش‌ها با توجه به ذهنیت فرد از خود و تلقی محیط پیرامون او تفسیر و اجرا می‌شوند.
حجت‌الاسلام محققی با اشاره به این که «خود» یا هویت فردی زیرساخت اصلی برای تعیین نقش‌ها است، اظهار کرد: این انتظارات بر اساس چارچوب هنجاری تعریف‌شده برای هر حوزه شکل می‌گیرند. هویت نیز آن گاه شکل می گیرد که نوعی تفکیک یا مرزبندی میان «خود» و «دیگری» صورت گیرد.
وی با بیان اینکه رسانه‌ها و فضای مجازی در عصر حاضر چالش نوینی را در بحث هویت به وجود آورده‌اند، گفت: با پیشرفت رسانه‌ها و فضای مجازی، مرزهای نقش های روی صحنه و پشت صحنه های اجتماعی کمرنگ شده‌اند و گاه سیاست‌های اعمالی و پشت صحنه‌ها آشکار می‌شوند.
جنگ‌های شناختی و چالش‌های جدید برای روحانیت
مدیرعامل خبرگزاری رسا یادآور شد: در فضای جنگ‌های شناختی امروز دولت‌ها تلاش دارند تا انسجام بیشتری بین سیاست‌های اعلامی و اعمالی خود ایجاد کنند. زیرا افشای تفاوت بین این دو آسیب‌زا است. رسانه‌ها این فرآیند را بیش از پیش پیچیده کرده‌اند. زیرا عرصه را برای آشکار شدن پشت صحنه‌هایی که پیش از این پنهان بودند هموار ساخته‌اند. این موضوع چالش عمده‌ای است که سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران جهانی و ملی با آن روبه رو هستند.
حجت‌الاسلام محققی با اشاره به اینکه در فضای رسانه‌ای غرب، یکی از راهبردهای رایج علیه کشورهایی که هدف جریان اصلی این رسانه‌ها قرار می‌گیرند، افشای نقاط ضعف و مرزهای پنهان آن‌هاست، بیان کرد: چنین وضعیتی به‌ویژه در مورد روحانیت شدت بیشتری پیدا کرده است. دشمنان در این نبرد رسانه‌ای با تمرکز بر تکنیک‌های درشت نمایی، افشاگری و القای برچسب‌های منفی، تلاش دارند فاصله بین نقش‌های آشکار و پنهان روحانیت را از میان بردارند. نبرد شناختی دشمن درباره انگاره ها و ادراک های عموم از حوزه و روحانیت تأثیر جدی بر انتظارات اجتماعی از روحانیت به جا گذاشته است.
وی تاکید کرد: امروز جامعه انتظارهای گوناگونی از روحانیت دارد و چون برآورده‌سازی این انتظارات مدیریت نشده، گاه این وضعیت به موجی از نارضایتی و فشار اجتماعی بر روحانیت منجر شده است. این مسئله به‌ویژه در میان گروه‌هایی مانند فرهیختگان، افراد تحصیل‌کرده یا جوانانی که سبک زندگی متفاوتی دارند بیشتر دیده می‌شود. دشمنان با بهره‌برداری از ابزارهای رسانه‌ای موفق شده‌اند تصاویری منفی را در اذهان این گروه‌ها القا کنند.
تخصص‌گرایی و قطب‌بندی: چالش‌های جدید برای روحانیت
مدیرعامل خبرگزاری رسا با اشاره به این که هر چه جامعه تخصصی تر و قطبیدگی شدیدتر شود، نقش ها و انتظارات بیشتری پدید می آید، اظهار داشت: جامعه امروز تخصصی‌تر و قطبی‌تر از گذشته شده است. در حال حاضر حوزه‌های دانشی روحانیت بیش از 100 رشته تخصصی شده است. این رشد تخصص‌گرایی و قطب‌بندی‌های اجتماعی نقش‌های نوین و متعددی برای روحانیت تعریف کرده است و همین موضوع انبوهی از انتظارات گوناگون را از روحانیت به وجود آورده که نیازمند مدیریتی عمیق‌تر و راهبری هوشمندانه‌تر از سوی حوزه های علمیه است.
وی افزود: اگرچه تنوع نقش‌ها و افزایش انتظارات می‌تواند فرصتی برای تأثیرگذاری بیشتر روحانیت باشد، اما در صورت فقدان مدیریت حرفه‌ای و شناخت دقیق از نیازهای جامعه چنین شرایطی به چالش بزرگی تبدیل می شود.
جنگ‌های شناختی و تحریف ادراکات درباره روحانیت؛ چالش‌های پیش رو
حجت‌الاسلام محققی با بیان اینکه در حوزه رسانه و ارتباطات نزدیک‌ترین اصطلاح به مفهوم «تلقی» موضوع «ادراک و بازنمایی رسانه‌ای» است، گفت: عنوان بحث ما نیز پیرامون همین موضوع قرار گرفته است: «ادراک روحانیت از انتظارات مردم و چگونگی بازنمایی این انتظارات در اذهان روحانیت»؛ به عبارت دیگر بحث بر سر این است که روحانیت چه درکی از خواسته‌ها و انتظارات مردم دارد و این انتظارات چگونه در ذهن و ساختار شناختی آن‌ها بازتاب یافته است.
مدیرعامل خبرگزاری رسا با بیان اینکه ادراک یک فرآیند شناختی و ذهنی است، گفت: شکل‌گیری ادراک در بستر رسانه پایه‌ای برای جنگ‌های شناختی محسوب می‌شود. در چنین نبردهایی هدف طرف مهاجم تحمیل ادراکات مخدوش و تحریف شده به جامعه مقابل است؛ در حالی که طرف مدافع تلاش دارد تا باورها و ادراک های خالص و ناب خود را حفظ و تقویت کند، در این جدال پیروزی نصیب کسی است که بتواند ادراکی قدرتمندتر و تأثیرگذارتر خلق یا تحمیل کند.
وی با بیان اینکه حجم بالایی از ادراکات تحریف شده درباره انتظارات مردم از روحانیت توسط رسانه دشمن نهادینه شده، گفت: این امر نشان‌دهنده بایستگی تلاش بیشتر رسانه‌های حوزوی در ایستادگی در برابر روایت های تحریف آمیز و دفاع از ادراکات درست و خالص است.
حجت‌الاسلام محققی تاکید کرد: یکی دیگر از جنبه‌های این موضوع به ژئوپلیتیک اطلاعات و فرهنگ بازمی‌گردد، دشمن در تلاش است تا با انگاره‌سازی و اقناع ذهنی بر ساختارهای شناختی روحانیت نیز تأثیر بگذارد. نتیجه این امر شکل‌گیری انتظاراتی ترکیبی و گاه نابه‌جا است که هم محصول بازتاب رسانه‌های داخلی و هم تبلیغات گمراه‌کننده رسانه‌های دشمن است.
حوزه رفتاری و معرفتی؛ دو دسته اصلی انتظارات از روحانیت
مدیرعامل خبرگزاری رسا با بیان این که موضوع اصلی نشست، تفسیر روحانیت از جهان پیرامون خود و بازنمایی ذهنی حوزویان از خواسته‌های مردم است، افزود: پرسش محوری این است که روحانیت چه تصویری از انتظارات مردم دارد و عالمان دینی چگونه به این انتظارها پاسخ می‌دهند؟ چه انتظاراتی واقعی است و چه انتظاراتی نادرست یا تحمیلی؟
حجت‌الاسلام محققی تاکید کرد: در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان تلقی‌ها و ادراکاتی که از انتظارات عمومی نسبت به روحانیت وجود دارد را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: «حوزه رفتاری» و «حوزه معرفتی». این دسته‌بندی نشان‌دهنده برداشت‌هایی است که روحانیت از انتظارات جامعه داشته و به تبع آن این برداشت‌ها به دو شکل تأثیرگذار عمل کرده‌اند: یا منجر به کنش‌ها، رفتارها یا عملکردهای خاصی از سوی روحانیت شده‌اند، یا تغییراتی را در حوزه دانشی، معرفتی و درونی روحانیت متناسب با این انتظارات به وجود آورده‌اند.
ادراکات روحانیت از انتظارات مردم؛ دو رویکرد رفتارساز، معرفت‌ساز
مدیرعامل خبرگزاری رسا افزود: در بخش نخست با «ادراکات رفتارساز» مواجهیم. این ادراک ها ناشی از انتظار جامعه هدف یا مردمی است که روحانیت تصور کرده چنین توقعاتی از آن وجود دارد. با انتقال این انتظارها به روحانیت، کنش ها و رفتارهایی از سوی روحانیت متناسب با آن توقعات تولید می‌شود. برای مثال تبلیغ اینترنتی، پاسخگویی به شبهات یا حضور در رسانه‌های نوین نمونه‌ای از رفتارهایی هستند که تحت تأثیر چنین ادراکاتی از انتظارات مردم شکل گرفته‌اند. روحانیت این‌گونه برداشت کرده که جامعه از آن انتظار حضور فعال در این عرصه‌ها را دارد و بر این اساس اقدام کرده است.
وی اظهار کرد: بخش دوم به «ادراکات گفتمان‌ساز» بازمی‌گردد، گفتمان، مفهومی گسترده است که در اینجا به معنای ایجاد یک منظومه فکری برای اقناع اقدامات، تصمیمات یا سیاست‌های اتخاذ شده به کار رفته است. برخی از انتظارات منتقل‌شده به روحانیت نیز موجب شده روحانیت به سمت گفتمان‌سازی برود. برای مثال واکنش‌ها به مسائل معیشتی یا برخی ناکارآمدی های دستگاه اجرایی را به روحانیت نسبت داده‌اند، همگی نیازمند گفتمان‌سازی از طرف روحانیت بوده‌اند تا بتوانند افکار عمومی را در این زمینه اقناع کنند که مثلا کاستی های اجرایی ارتباط مستقیمی با روحانیت ندارد، بلکه ناشی از تصمیم عموم در انتخابات بوده است.
حجت‌الاسلام محققی بیان کرد: بخش سوم، «ادراکات محدودیت‌ساز» را شامل می‌شود، در این دسته از ادراکات، روحانیت با دریافت انتظارات عمومی برداشت کرده که برای پاسخگویی به برخی از این توقعات نیاز دارد محدودیت‌هایی برای خود ایجاد کند، این محدودیت‌ها ممکن است در حوزه فرصت‌ها، انتخاب‌ها یا حتی تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها اعمال شوند.
انتظارات جامعه از روحانیت؛ از محدودیت‌سازی تا توانمندسازی
مدیرعامل خبرگزاری رسا تاکید کرد: گاه برخی اقشار جامعه از روحانیت انتظار عصمت دارند؛ به‌گونه‌ای که کوچک‌ترین خطا یا اشتباه از سوی آنان غیرقابل‌پذیرش تلقی می‌شود. این انتظارات باعث ایجاد محدودیت‌های رسمی یا غیررسمی، تحمیلی یا پذیرفته‌شده برای روحانیت شده است.
وی درباره حوزه دوم انتظارات، یعنی انتظارات حوزه معرفتی، ضمن بیان اینکه در سطح دیگری انتظارات جامعه از روحانیت توانمندساز است، گفت: این گونه ادراکات باعث می‌شود تا ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بالقوه روحانیت به فعلیت برسند. مثال‌هایی از این دست شامل انتظار تکرار موفقیت‌های گذشته یا الگوهای تاریخی است که نسل‌های پیشین بیشتر بر آن تأکید دارند؛ مانند انتظار تکرار شخصیت هایی مانند مرحوم آیت الله بهجت؛ این گونه انتظارها زمینه شکوفایی توانایی‌های روحانیت را فراهم می کنند.
حجت‌الاسلام محققی تاکید کرد: نوع دیگری از ادراکات که تهدیدساز نامیده می‌شود، احساس بیم در برابر برخی انتظارات جامعه است. چه بسا این تهدیدها ناشی از تجارب منفی گذشته یا شرایط کنونی باشد و نمونه‌هایی از آن شامل بیم بی‌احترامی به روحانیت (مانند رفتارهایی نظیر عمامه‌پرانی) یا پرهیز از حضور در مکان‌های عمومی مانند مترو در زمان های اغتشاشات است.
وی با بیان اینکه ادراکات مصون‌ساز در نقطه مقابل قرار می‌گیرند، بیان کرد: این ادراکات آن گاه شکل می‌گیرند که جامعه به روحانیت احساس اطمینان داشته باشد و او را امین خود بداند. چنین تعاملاتی حس آرامش و امنیت متقابلی ایجاد کرده و پایگاه اجتماعی روحانیت را تقویت می‌کند.
مدیرعامل خبرگزاری رسا با بیان اینکه ادراکات تعلق‌ساز به ایجاد حس هویت مشترک بین روحانیت و گروه‌های جامعه اشاره دارد، گفت: این نوع انتظارات موجب شکل‌گیری هویت‌ها و تعلقات نوین می‌شود که رابطه میان این دو قشر را ژرف‌تر و معنادارتر می‌سازد. چنین فرایندی به تقویت جایگاه اجتماعی روحانیت کمک کرده و پیوشستگی آن‌ها را با جامعه پویا نگه می‌دارد.
وی در پایان با اشاره به گفتمان های موجود در حوزه های علمیه افزود: چهار گفتمان در میان روحانیت یافت می شود که با این تقسیم‌بندی، ادراکات هر گفتمان از انتظارات مردمی نیز متفاوت خواهد شد. این چهار گفتمان عبارت‌اند از: ۱. گفتمان برائت، ۲. گفتمان لیبرال، ۳. گفتمان روشنفکری و ۴. گفتمان انقلاب اسلامی؛ هر یک از این گفتمان‌ها رویکرد، تلقی و شیوه مدیریت انتظارات خاصی در باره سیاست‌گذاری و تقسیم‌بندی این ادراکات چندگانه دارند که پیش‌تر به آن اشاره کردیم و این تفاوت‌ها باعث می‌شود که روش‌های گوناگونی را برای برخورد با مسائل اجتماعی داشته باشند.
ارسال نظرات