سیزدهمین پیش نشست کنگره بین المللی «بقیع؛ مدفن امامان و اصحاب» برگزار شد

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به همت پژوهشکده حج و زیارت و با همکاری دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان، در ۹ اسفند ۱۴۰۲ سیزدهمین پیش نشست کنگره بین المللی " بقیع؛ مدفن امامان و اصحاب" در سالن جلسات پردیس شهید باهنر دانشگاه فرهنگیان استان اصفهان، در بستر فضای مجازی برگزار گردید.

در این پیش نشست، ابتدا دکتر علی اکبر کجباف به بیان تاریخ تحولات شهر مدینه و قبرستان بقیع پرداخت و گفت: بقیع یا بهشت بقیع (به عربی: جنت‌البقیع)، آرامگاهی در شهر مدینه، عربستان است. عده بسیاری از اهل‌بیت و صحابه پیامبر اسلام(صلوات الله علیه) از جمله چهار تن از امامان شیعه (امام دوم،چهارم،پنجم و ششم)در این مکان مدفون هستند.

وی افزود: پیشینه تاریخی بقیع به دوران قبل از اسلام می‌رسد ولی در کتب تاریخی به روشنی قدمت تاریخی آن مشخص نشده ‌است. بعد از هجرت مسلمانان به مدینه، بقیع تنها قبرستان مسلمانان بوده، مردم مدینه قبل از آمدن مسلمانان به آن‌جا اجساد مردگان خود را در دو گورستان «بنی‌حرام» و «بنی‌سالم» و گاهی نیز در خانه‌های‌شان دفن می‌کردند و در واقع بقیع اولین قبرستانی است که به دستور پیامبر اسلام و توسط مسلمانان صدر اسلام ساخته شد. بقیع هم‌اینک مدفن چهار امام شیعه، امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد(ع)، امام محمدباقر (ع)، و امام جعفر صادق(ع) است. همچنین قبر همسران پیامبر (غیر از خدیجه و میمونه) و نیز عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر، فاطمه بنت اسد، مادر علی ابن ابی طالب، ام‌البنین، مادر ابوالفضل العباس (ع) و برخی دیگر از بزرگان اسلام در این مکان شریف قرار دارد.

سپس دکتر محمدعلی چلونگر به بیان موضوع شعائر شیعیان در زیارت بقیع در دوره قاجار بر اساس سفرنامه ها پرداخت و افزود: سفرنامه هاى ایرانى، طبیعتاً به امـاکنى همچـون قبرسـتان بقیع در مدینـه، بیشـتر از سفرنامه‌هاى اروپایى یا اهل سنت توجه می‌کردند؛ زیرا این اماکن اهمیـت ویـژه‌اى نـزد شیعیان و ایرانیان داشت. گزارش‌های تشریفات مذهبى و زیارت اماکن مقدس، هـم در سفرنامه‌هاى ایرانى و هم در سفرنامه‌هاى غیرایرانى، به شکل غریبى یکنواخت و یکسان هستند. دوره قاجار (۱۳۴۴ـ۱۲۱۰ق)، که بسامد بالای سفرنامه‌های حج مربـوط بـه ایـن دوره است، نشان دهنده آن است که زائران دوره قاجار، از مهم‌ترین گروه‌هـایی بودنـد که در طول اقامت در این شهر، بارهـا بـه زیـارت بقیـع مـی رفتنـد. در بـازه زمـانی ایـن پـژوهش، تعـداد پنجـاه سـفرنامه شناسـایی شـد کـه از میـان آنـان ۳۲ سـفرنامه حـاوی اطلاعات تاریخی درباره قبرستان بقیع (در کنار تصویر دو شـهر مکـه و مدینـه از منظـر مذهبی، جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و عمران) بوده است. شعائر زیـارت قبرسـتان بقیـع نیـز در دوره قاجـار ، عـلاوه بـر صـورت بنـدی‌هـای مختلـف، پـذیرای تغییـرات تـاریخی، اجتمـاعی و فرهنگـی متنـوعی بـوده اسـت.

وی افزود: ایـن تغییرات، تحت تـأثیر اوضـاع اجتمـاعی، سیاسـی و فرهنگـی جامعـه شـکل مـی‌گیرنـد و امکان رشد و بازتولید نظـام فکـری خـاص خـود و تـأثیر آن بـر جامعـه را مـی‌یابنـد. هرچند سنت‌های هر آیینی در مرتبه پـایین‌تـری از باورهـا هسـتند ، نقـش ایـن سـنت‌هـا در ماندگاری و گسترش آن آیین اجتناب ناپذیر است. در این میان، ویژگی‌هـای مطالعـه بقیع، این فرصت را می‌دهـد کـه بـا تلفیـق جامعـه شناسـی و تـاریخ، بـه ویـژه در منـابع، به نتایجی قابل تعمیم دست یافت و افق گسترده نـوینی را فـرا روی محققـان قـرار داد؛ هرچند مطالعۀ صرف تاریخی نمی‌تواند چنین دستاوردی به دنبال داشـته باشـد.
در ادامه دکتر علی اکبر عباسی به بیان موضوع نمود وضعیت بقیع در سفرنامه ابن جبیر پرداخت و عنوان کرد: ابن جبیر جغرافی‌دان، جهانگرد و شاعر اهل اندلس بوده و سفرنامه او مراحل سفرش از سبته اندلس به مکه برای حج را شرح میدهد که بین سالهای ۱۱۸۳ تا ۱۱۸۵ صورت میپذیرد. اهمیت این سفرنامه بدلیل وقوع آن بالافاصله قبل از جنگهای صلیبی سوم و همزمانی او با صلاح الدین ایوبی و گذشتن از مناطق تحت حاکمیت او و نیز گذشتن از جزیره سیسیل تحت حاکمیت ویلیام دوم است. عباسی افزود: ابن جبیر، در توصیف قبرستان بقیع به برخی از قبور و بناهای ساخته شده بر آن‌ها اشاره کرده است. از جمله از گنبد قبر ابراهیم فرزند پیامبر، و مرقد عقیل و عبدالله بن جعفر طیار و همسران پیامبر سخن گفته است. او روضه عباس بن عبدالمطلب و حسن بن علی(ع) را توصیف می‌کند که گنبدی مرتفع بر آن بوده و مزار آنان در سطحی وسیع بلندتر از زمین قرار داشته و لوح‌هایی آراسته با قطعات برنجی مرصع و گل میخ‌های زیبا بر آن بوده است.

در پایان حجت الاسلام علی اصغر حمزه به بیان موضوع مبانی اندیشه های سلفی محمد بن عبدالوهاب و شاه ولی اله دهلوی و احادیث مربوط با مستندات پرداخت و عنوان کرد: واژه سلف در معنای لغوی نخستین بار در آثار مولفان قرن دوم و سوم هجری ذکر شده است، اما به کاربردن واژه سلفی گری تحت عنوان یک مکتب مستقل، برای نخستین بار در قرن هشتم هجری و تحت تاثیر افکار ابن تیمیه شکل گرفت و طرفداران این تفکر سلفیه نام گرفتند. این پدیده پس از ابن تیمیه به صورت نه چندان فراگیر ادامه یافت تا اینکه در قرن دوازدهم یک بار دیگر تحت تاثیر افکار افرادی همچون محمدبن عبدالوهاب و شاه ولی الله شدت گرفت.

وی عنوان کرد: در این پیش نشست برآنیم پیشینه و ارتباط سلفی های شبه جزیره عربستان و شبه قاره هند و نیز اشتراکات و تمایزات این دو جریان را از دیدگاه محمدبن عبدالوهاب و شاه ولی الله درزمینه مبانی فکری ازجمله درباره چگونگی ارتباط با شیعیان و صوفیان و نظراتشان درباره اجتهاد و شرک را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم.

در پایان این پیش نشست حاضرین در بستر فضای مجازی و حضوری سوال‌های خود را در مورد بقیع و تحولات صورت گرفته و تفکرات وهابی عنوان کردند.