مبنای نظریه علامه مصباح یزدی درباره نظام سیاسی اسلام

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، مراسم بزرگداشت عمار انقلاب مرحوم علامه مصباح یزدی (ره) با سخنرانی حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی مصباح یزدی عضو هیأت امناء و هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) دوشنبه شب ۱۱ دی ۱۴۰۲ در مدرسه علمیه علوی قم برگزار شد.

فرزند مرحوم آیت الله‌مصباح یزدی(ره) با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب مبنی بر بزرگداشت علمایی چون آیت الله مصباح اظهار داشت: همانطور که رهبری فرمودند بزرگداشت چنین علمایی به زنده نگه داشتن آراء و اندیشه هایشان است، ما هم در این جلسه به اساس و مبنای نظریه آیت الله مصباح در مورد نظام سیاسی اسلام می پردازیم.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی به دو وظیفه اصلی هر حکومت اشاره کرد و گفت: هر حکومتی برای اداره ی جامعه و تنظیم روابط افراد با یکدیگر دو کار باید انجام دهد؛ اولا برای اینکه مردم در جامعه بتوانند راحت زندکی کنند، لازم است که برای هر فردی در جامعه یک حد و حدودی مشخص بشود؛ به اصطلاح باید وضع قانون کند و ثانیا باید بر اجرای قانون نظارت کند.

وی در ادامه به تبیین چرایی انجام این دو کار اساسی حکومت ها پرداخت و اظهار داشت: اگر در جامعه ای هرکس هرکاری که دلش خواست انجام دهد، جامعه دچار هرج و مرج می شود و در نتیجه نیاز به قانون و محدودیت است؛ از بعد دیگر در جامعه ممکن است افرادی باشند که قانون را اجرا نکنند که نیاز است قوه ای وجود داشته باشد تا در مقابل قانون شکن ها بایستد و بر اجرای درست قوانین نظارت کند. یکی از برکات زندگی اجتماعی در مقابل این محدودیت ها هم استفاده از مهارت های یکدیگر است.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) از بروز سوال مهمی در میان فلاسفه و علما در مورد این نظریه خبر داد و بیان داشت: آنکه می خواهد قانون وضع کند و بر اجرای آن نظارت کند به نوعی در‌حال دخالت در زندگی مردم است و انسان هارا محدود و مجازات می کند؛ سوال این است که  به چه حقی اینکار را می کنند؟!

وی در ادامه پاسخ اول به این سوال را از منظر مادی گرا ها بیان و خاطرنشان کرد: هر دانشمندی بر اساس مبانی که داشته پاسخی داده؛ مثلا کسانی که قائل هستند انسان از تصادف اشیاء و سپس از تک سلول و بعد از تکامل میمون به وجود آمده، گفته اند: «انسان اگر تنها بود حق داشت هر کاری تمایل داشت انجام دهد اما حال که در اجتماع حاضر شده حق‌خودش را می دهد به دیگران تا جای او تصمیم بگیرند و عمل کنند. که به این می گویند حق حکومت مردم بر مردم یا همان دموکراسی.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح در ادامه افزود: اگر ما این جواب را قبول نکنیم، یعنی نحوه به وجود آمدن دنیا و انسان را قبول نکنیم، چگونه باید به سوال پاسخ دهیم؟ ما معتقدیم خداوند بر طبق یک نقشه ای دنیا را آفریده است. بر اساس این مبنا باز هم می توانیم همان حرف را بزنیم؟! که مردم حق خودشان را به دیگری بدهند؟

وی ادامه داد: در دستگاه حکومت الهی انسان ها نسبت به خودشان هم حقی ندارند، هر آنچه را هم که دارا هستند متعلق به خداست و اگر من تنها هم باشم حق ندارم هرکاری دلم می خواهد بکنم؛ من حتی حق ندارم دست خودم را هم ببرم چه رسد به اینکه به کسی حق بدم بر اساس قانونی بیاید و دست مرا ببرد؟ همچین حقی ندارم.

این استاد حوزه علمیه در ادامه به بیان لب نظریه آیت الله مصباح یزدی در مورد نظام سیاسی اسلام پرداخت و توضیح داد: در جهان هستی فقط یک موجود مستقل داریم که به هیچ کسی نیاز ندارد، غیر از او هرچه در هستی وجود دارد هستی اش را از او گرفته و او تنها خالق هستی و خداوند است. یعنی هر موجودی هرچه دارد او عطایش کرده و مال خودش نیست. اگر موجودی خالق شد یعنی چیزی را از عدم به وجود آورد، خالق مالک آن چیز است و کسی که مالک چیزی است حق دارد در او تصرف کند.

وی افزود: چنین موجودی می تواند به انسان بگوید این کار را انجام بده یا این کار را نباید انجام بدهی که در اصطلاح به این اعتقاد ربوبیت تشریعی می گوییم و توحید در ربوبیت تشریعی یعنی فقط خدا حق دارد این کار را انجام دهد مگر خدا به کسی اجازه دخالت دهد؛ پس منشأ حاکمیت یک نفر بر دیگران از کجا آمده؟! میرسیم به خدا.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی در ادامه به مفهوم مشروعیت حکومت پرداخت و عنوان کرد: پس مشروعیت حکومت الهی است و باید خدا بدهد و از جای دیگر این مشروعیت حاصل نمی شود؛ اما کسانی که با دیدگاه دموکراتیک آشنا هستند، وقتی با این دیدگاه آشنا می شوند سوال می پرسند که ما از مردم حرف زدیم؛ حکومت مردم بر مردم، نظر شما در مورد مردم چیست؟ پس مردم کجای کار هستند اگر همه ی مردم بگویند حاکم را نمی خواهیم، حاکم چون از طرف خدا قدرت دارد باید حکومت را بر مردم تحمیل کند؟

وی در ادامه به این سوال پاسخ داد: سیره پیامبر و ائمه (علیهم السلام) این را نشان نمی دهد؛ پیامبر اجازه حاکمیت داشت اما تا زمانی که مردم مدینه نیامدند و بیعت نکردند حکومت تشکیل ندادند. امیر المومنین (علیه السلام) و همه ی ائمه همینطور بودند و حکومت خودشان را تحمیل نکردند.

عضو هیئت علمی موسسه اما خمینی(ره) افزود: پس به غیر از مشروعیت، مسئله ی دیگری به نام مقبولیت وجود دارد. البته بر مردم واجب است که حکومت را بپذیرند اما اگر نپذیرفتند مسئول هستند نزد خدا و باید جوابگو باشند.

وی انتها چکیده ی مباحث مطرح شده در این جلسه و خلاصه اندیشه علامه مصباح یزدی را اینگونه بیان داشت: نقش مردم در نظام اسلامی چیست؟ مردم در مشروعیت بخشی به حکومت نقشی ندارند اما در تشکیل آن نقش صد در صدی دارند. که همه ی این نظریه علامه در واقع تبیین مبانی دینی است که از قرآن، روایات و منطق گرفته شده.