ضرورت توجه به بعد کمی و کیفی مصوبات افزایش جمعیت

به گزارش گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا،حجت الاسلام اسماعیل چراغی کوتیانی، کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت در یکی از سلسله نشست های جوانی جمعیت با موضوع « جمعیت؛ بررسی جامعه شناختی، موانع ازدواج» که به همت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات ـ حوزه های علمیه برگزار شد، به بررسی جامعه شناختی مسئله جمعیت، ازدواج و تشکیل خانواده پرداخت و گفت: مسئله جمعیت بیش از آن که یک مسئله دموگرافیک باشد یک مسئله فرهنگی است.

وی ادامه داد: ظاهر مسئله جمعیت، دموگرافیک و جمعیت شناختی است اما خود دموگرافیک متأثر از آموزه های فرهنگی و اجتماعی می باشد.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت اظهار کرد: فرهنگ و ساختارهای فرهنگی روی تغییرات و دگرگونی های جمعیت تأثیر دارد. اینکه فرهنگ را شکل یافته ی از ارزش ها و نگرش ها می بینیم به سهم خود در تغییرات جمعیتی تأثیرگذار است.

وی افزود: اساسا مسئله جمعیت و باروری متأثر از ساحت های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. در کنار این مسائل یکی از چیزهایی که به غایت در تغییرات باروری و جمعیتی تأثیر گذار می باشد، مسئله خانواده و دگرگونی های مربوط به آن است.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: باروری به عنوان یک پدیده، درون خانواده اتفاق می افتد لذا این پدیده خود متأثر از هرگونه تغییری می باشد که در خانواده اتفاق می افتد یا به عبارتی تغییرات خانواده می تواند روی تغییرات باروری و نهایت جمعیت تأثیرگذار باشد.

وی گفت: یکی از تغییرات درون خانواده، افزایش سن ازدواج بوده که این در باروری نیز تأثیرگذار خواهد بود.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی یادآور شد: بررسی تغییرات خانواده در جریان گذار جمعیتی در ایران نشان می دهد، تغییرات خانواده باعث تغییرات عجیبی در حوزه خانواده و در نهایت مسئله جمعیت و باروری شده است.

وی تصریح کرد: بنابر بررسی های صورت گرفته از تغییرات خانواده ایرانی، پژوهشگران ادعا می کنند که چهار نوع تغییر را در خانواده ایرانی تجربه کرده ایم.

بررسی تغییرات ایجاد شده در خانواده ایرانی

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت با اشاره به اولین تغییر اتفاق افتاده در خانواده ایرانی بیان داشت: اولین تغییر این است که به لحاظ شکلی خانواده ایرانی از حالت گسترده به حالت هسته ای تبدیل شده است. خانواده گسترده در واقع به خانواده ای گفته می شود که بیش از دو نسل در کنار هم زندگی می کنند.

وی گفت: منظور از خانواده هسته ای، خانواده ای می باشد که دو نسل در کنار هم زندگی می کنند. طبق سرشماری که سال ۱۳۹۰ انجام گرفت، ۹۵ درصد از خانواده های ایرانی تبدیل به خانواده هسته ای شده اند.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی افزود: وجود خانواده گسترده در واقع نوعی حمایت اجتماعی را ایجاد می کند. همچنین خانواده گسترده در انگیزه خانواده ها برای باروری بسیار تأثیرگذار است.

وی ادامه داد: دومین تغییر ایجاد شده در خانواده ایرانی که در تغییرات جمعیتی تأثیرگذار بوده، به لحاظ همسرگزینی خانواده ایرانی به سوی انتخاب فردی حرکت کرده است. در واقع جوانان برخلاف گذشته خود به صورت فردی برای انتخاب همسر اقدام می کنند.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت اظهار کرد: در زمانی که خانوادها برای فرزند خود همسر انتخاب می کردند باعث میشد که افراد به سمت مسئله ازدواج و زود ازدواج کردن حرکت کنند.

وی خاطرنشان کرد: انتخاب فردی همسر که امروزه در خانواده باب شده است تأخیر در ازدواج را با خود به همراه دارد.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی با اشاره به سومین تغییر تأثیرگذار در تغییرات باروری و جمعیتی افزود: سومین تغییری که خانواده ایرانی تجربه کرده است، حرکت به سوی آسیب پذیری بیش تر می باشد.

وی گفت: به لحاظ دوام ازدواج، خانواده ایرانی به سمت آسیب پذیری بیشتر حرکت کرده است. به اصطلاح تغییرات در مسئله ای همچون نرخ طلاق بیش از گذشته می باشد؛ هر مقدار طلاق افزایش یابد طبیعتا فرزندآوری نیز کمتر خواهد شد.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت تصریح کرد: چهارمین تغییر تأثیرگذار در تغییرات جمعیتی در خانواده ایرانی، مسئله فرزندآوری است. خانواده ایرانی به سوی کم فرزندآوری حرکت کرده است.

وی با برشمردن کاهش نرخ فرزندآوری به عنوان یک بحران ادامه داد: نرخ باروری کل در دهه شصت ۶ فرزند بوده است در حالی که در دهه هشتاد و نود به ۸/۱ رسیده ایم یعنی از ۶ فرزند در خانواده تقریبا به ۱ فرزند تنزل پیدا کرده ایم.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی گفت: در طول تاریخ بشر هیچ کشوری به این سرعت کاهش نرخ باروری آن هم طی تنها کمتر از ۱۵ یا ۲۰ سال را تجربه نکرده است.

ازدواج؛ اولین بعد تأثیرگذار بر تغییرات جمعیتی

وی اظهار کرد: اولین بعد تأثیرگذار بر تغییرات جمعیتی، مسئله خود ازدواج و تشکیل خانواده است. در بحث های دموگرافیک و جمعیت شناختی عوامل تأثیر گذار بر روی تغییرات جمعیتی به دو دسته تقسیم می شوند.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت در ادامه با بیان عوامل تأثیرگذار در تغییرات جمعیتی در بحث دموگرافیک خاطرنشان کرد: بخشی از تغییرات بدون واسطه هستند؛ از جمله تغییر بدون واسطه می توان به مسئله ازدواج اشاره کرد. بخشی از تغییرات نیز با واسطه هستند مانند مسائل اقتصاد و فرهنگ.

وی بیان داشت: در جوامعی که ارزش ازدواج کم شده است با تغییرات عمده جمعیتی روبه رو هستیم. در بازه زمانی از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۸ مسئله ازدواج در کشور ما با کاهش روبه رو می شود.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی افزود: ابعاد اجتماعی جمعیت در مسئله جمعیت تأثیرگذار است. یکی از این ابعاد اجتماعی، تغییرات در خانواده می باشد.

وی یادآور شد: چیزی که در کنار عدد مطلق جمعیت آینده و سرنوشت یک کشور را رقم می زند، کیفیت آن جمعیت است. بنابراین در کنار کمیت جمعیت، کیفیت جمعیت نیز بسیار حائز اهمیت می باشد.

لزوم وجود الگوهای مناسب در جهت افزایش نرخ جمعیت

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت گفت: در راستای افزایش نرخ جمعیت نیازمند الگوهای متعددی هستیم که به همه ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی توجه داشته باشد.

وی ادامه داد: مسئله تجدد به عنوان یک افق ذهنی جدید یکی از بحث های مهم بعد فرهنگی تأثیرگذار در زمینه تغییر نرخ جمعیت بشمار می رود.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی گفت: پس از جنگ تحمیلی در دوره سازندگی با بحث توسعه مواجهه شدیم. در توسعه کشور متأسفانه دست به دامن غرب شده که غرب ابزار و ایده های خود را در اختیار ما قرار داد که در نتیجه ی آن افق های ذهنی مربوط به فرهنگ و تفکر غربی در جامعه پدید آمد.

وی خاطرنشان کرد: جامعه غربی جامعه ای مبتنی بر مسائلی مانند فردگرایی، حق تسلط بر بدن، لذت گرایی، استقلال مالی، تحرکت اجتماعی زنان، تساوی و تشابه حقوق زن و مرد و تقدم اولویت دادن به ارزش های غیر خانوادگی می باشد که هیچ کدام از این مسائل با مسئله فرزندآوری هم نوایی ندارد.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت ادامه داد: ما امروز توانایی تغییر وضعیت چالش برانگیز در زمینه جمعیت را داریم ولی باید در همه ابعاد به خصوص بعد فرهنگی برنامه ریزی درستی داشته باشیم.

وی اظهار کرد: وجود الگو در مسئله جمعیت یک نقشه راه است. وقتی جامعه برای یک وضعیت و پدیده الگو نداشته باشد، تصمیمات بی هدف جایگزین آن خواهد شد.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی بیان داشت: مسئله جمعیت و باروری مسئله ای که سهم فرهنگ در آن بیش از سایر ابعاد است؛ لذا باید به الگوی فرهنگی بیشتر توجه شود. الگوی فرهنگی که می خواهیم ارائه دهیم می بایست مبتنی بر فرهنگ و ساختار جامعه باشد.

دین داری؛ محوری ترین عنصر فرهنگ جامعه

وی خاطرنشان کرد: از آن جایی که جامعه ما یک جامعه اسلامی بوده و محوری ترین عنصر فرهنگ جامعه ما دین داری است؛ لذا این الگو باید از آموزه های دینی استخراج شود.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: از جمله شرط موفقیت یک الگو، متناسب بودن آن با شرایط فرهنگی جامعه است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: هم نوایی گروه های مختلف جامعه از مسائل مؤثر در میزان موفقیت یک الگو است. جهت دستیابی به اهداف الگو، گفتمان سازی اهمیت بالایی دارد. زیرا با گفتمان سازی طیف وسیعی از جامعه نسبت به چالش جمعیتی که با آن روبه رو هستیم آگاه شده و به قانع می شوند.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی بیان داشت: توجه به نگرش های علمی و تخصصی در سیاست گذاری یکی از الزامات دیگر جهت رسیدن به الگوی مناسب در بحث افزایش جمعیت است. الگوها وجود تجربی و انتزاعی داشته و نقشه راه هستند؛ اما اینکه به مسئله تجربی و انتزاعی دسترسی پیدا کرده و آن را عملیاتی کنیم نیازمند سیاست گذاری در حوزه های مختلف علمی می باشد.

ضرورت توجه به دو بعد کمی و کیفی در زمینه افزایش جمعیت

وی با اشاره به لزوم توجه به ابعاد کیفی و کمی جمعیت گفت: جمعیت دارای دو بعد کمی و کیفی است. لذا در بحث سیاست گذاری ها برای اجرای الگو می بایست به هردو بعد توجه شود.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت افزود: طی مراحل تدوین الگوی افزایش باروری باید به سه ساحت (شناخت وضعیت موجود باروری و جمعیت، شناخت وضعیت مطلوب و ترسیم مسیر حرکت) توجه شود.

وی با اشاره به اجزای الگوی فرهنگی افزایش جمعیت اظهار کرد: مبانی نظری و فکری در شکل گیری ارزش ها و هنجارها تأثیرگذار است. مبانی نظری مانند لایه های زیرین می باشد که رفتار ما شکل می دهد.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی گفت: یکی از اجزای شکل گیری الگو باور است. باور به خدا در شکل گیری رفتارهای ما بسیار تأثیرگذار می باشد. خدای اسلام تدبیر کننده ای است که تدبیرش با حکمت همراه بوده و در واقع خداوند قیوم، فعال، روزی دهنده و هدایتگر است.

وی افزود: بحث انسان شناسی و اینکه ما انسان را چگونه تعریف می کنیم در تعیین نوع ارزش ها و هنجارها برای انسان تفاوت ایجاد می کند. در نگاه دینی که انسان به عنوان خلیفه خدا روی زمین معرفی می گردد، انسان مسئول می باشد و حق تصرف در جان، مال و بدن خود را بدون اجازه خداوند ندارد.

دگرگونی در فرهنگ نیازمند دگرگونی در نگرش ها و ارزش ها است

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: هیچ دگرگونی در فرهنگ ها اتفاق نمی افتد مگر از طریق دگرگونی در نگرش ها و ارزش های انسان. در مسئله باروری اگر در نگرش مادری، فرزند مزاحم تلقی شود زن به سمت فرزندآوری قدمی بر نمی دارد. لذا رواج ارزش های فردی مبتنی بر فرهنگ غربی که رواج مصرف گرایی و رواج آزادی های جنسی را با خود به دنبال دارد در نتیجه باعث کاهش ارزش ازدواج و فرزندآوری شده است.

وی در ادامه با اشاره به لزوم توجه بیشتر به برخی ارزش ها در جهت افزایش فرزندآوری ادامه داد: باید تلاش کرد که برخی ارزش ها از جمله ارزش ازدواج، خانواده گرایی، فرزندان، کار و تلاش، قناعت ورزی، تعاون و تکافل اجتماعی، حسن ظن به وعده های الهی، تقوا پیشگی، ایثار و از خود گذشتگی را در جامعه زنده نمود تا بتوان مشکلات موجود در حوزه فرزندآوری را حل نماییم.

حجت الاسلام چراغی کوتیانی گفت: هنجارها با تأثیرپذیری از ارزش ها و باورها می تواند در رفتار باروری تأثیر بسزایی داشته باشد.

وی با اشاره به سومین مرحله تدوین الگو با عنوان تعیین مسیر حرکت به بیان برخی راهبردها پرداخت و افزود: برای تحقق الگوی فرهنگی افزایش باروری نیازمند نظارت بر عملکرد رسانه ها، نظارت بر مراکز آموزشی، اصلاح نظام اشتغال زنان، تقویت ارزش ازدواج و فرزندان، اصلاح نگرش ها نسبت به پیامدهای منفی کاهش باروری، تقویت دینداری مردم، کاهش طلاق های قانون و عاطفی و تغییر نگرش زنان به مسئله زیبایی هستیم.

کارشناس حوزه زن، خانواده و جمعیت تأکید کرد: باید تلاش کنیم که نگرش زنان کشورمان را از زیبایی های مادی به به زیبایی معنوی هم منعطف نماییم.