عرفان، مسئله ای پرچالش در جوامع/ ویژگی های عرفان اهل بیتی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت الله علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در همایش ملی «عرفان اهل بیتی» که در تالار استاد موسویان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، ضمن تقدیر و تشکر از کسانی که در زمینه عرفان اهل بیتی فعالیت داشته و این همایش را برگزار کردند، اظهار داشت: بحث از عرفان در همیشه تاریخ و در بین همه اقوام از امور و مسائل پرچالش بوده و در آن افراط و تفریط های فراوانی می شود.

وی افزود: وقتی امور جدیدی مطرح می شود طبعاً علاوه بر اینکه عنوان مصطلح نیز با چالش ها و افراط و تفریط هایی مواجه می شود، عنوان جدید نیز سبب به وجود آمدن سایر چالش‌های جدید می‌شود که قبلاً با نام های عرفان، تصوف و معنویت عنوان می شد؛ اما امروزه به آن عرفان اهل بیتی و عرفان وحیانی اطلاق می شود که باید گفت این مقوله جدید چه چیزی است؟

آیت الله رشاد اظهار داشت: چه بسا برخی پیشاپیش راجع به این حرکت نیز پیش داوری کرده و مسائلی را مطرح کنند و باید گفته شود که عرفان اهل بیتی چه ویژگی هایی داشته و دنبال چه چیز جدیدی است و فهم ما از این اتفاقی که درحال رخ دادن است، این است که ما عرفان اهل بیتی را با ویژگی‌هایی دنبال می کنیم و سعی داریم این ویژگی‌ها را تبیین، مستند و تفصیل داده و آن ارائه داده و ترویج کنیم.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: در باور ما عرفان اهل بیتی ویژگی هایی دارد و و یکی از ویژگی های آن این است که عرفان اهل بیتی عرفان شریعت مدار بوده و خارج از شریعت نیست و هیچ تعارض و تزاحمی بین شریعت و عرفان اهل بیتی وجود ندارد.

وی ادامه داد: عرفان اهل بیتی، عرفان تک منبع نیست و تنها مجرای دریافت های معرفتی و هدایت سلوکی و رفتاری شهود نمی باشد؛ بلکه انسان از مجاری مختلف برای تماس با ساحت سپهر الهی بهره می گیرد و آنگاه که این مجاری معتبر شوند به مواسات همدیگر تبیین کننده هستند و انسان ها از طریق مجاری گوناگون حقایق را دریافت می کنند.

آیت الله رشاد ابراز کرد: ائمه معصومین علیهم السلام می توانند تنها به وسیله عقل، تمامی حقایق را دریافت کنند و با شهود، فطرت عقلیه و سلیم و سایر مجاری، حقایق را دریافت کنند؛ اما انسان های عادی برای دریافت یک حقایق یا همه حقیقت ها باید از همه مجاری استفاده کنند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: یکی از ویژگی‌های عرفان اهل بیتی، جامع المصادر بودن آن است؛ زیرا مکتب اهل بیت علیهم السلام این گونه بوده و تک منبعی نمی باشد.

وی در ادامه افزود: عرفان اهل بیتی عرفان اجتماعی بوده و عرفان انزوا و گوشه گیری نیست؛ عرفانی است که همیشه در صحنه بوده و به معنای کنج خانه نشستن و در گوشه زیستن نیست؛ بلکه عرفان جامعه پرداز، جامعه گرا بوده و همراه با مردم است و در متن جامعه ساری و جاری بوده و عارف قرار نیست گوشه گیر شده و رهبانیت اختیار کند.

آیت الله رشاد اظهار داشت: عرفان اهل بیتی عرفان نظام ساز و تمدن ساز بوده و از جامعیت پردازی برخوردار است که ما این عرفان را در وجود بزرگان خود همچون امام خمینی(ره) و دیگر بزرگان با چشم خود دیده ایم؛ چنان که امام راحل در عین حال که عارف بود، سیاستمدار فقیه و صاحب شخصیت اجتماعی بوده و اهل جهاد بود و عرفانی جامعیت گرا و جامع گر داشت.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ابراز کرد: عرفان اهل بیتی عرفان زیست داری نیز بوده و سبک زندگی تولید می کند که این سبک زندگی در پیوند با سایر ابعاد و عناصر دین قلمداد می شود؛ چراکه عرفان اهل بیتی موازی دین نیست و نه تنها در مقابل دین نبوده؛ بلکه در متن و کنار دین است و به دین آمیخته بوده و نمی‌توان آن را از همدیگر جدا کرد.

آیت الله رشاد بیان داشت: امروزه کار در زمینه عرفان اهل بیتی کار دشواری بوده و راه درازی در پیش است و هر اتفاق جدیدی باید از دو نقطه شروع شود که برطرف کردن موانع، یکی از آن نقطه ها بوده و دارا بودن به منطق و روش نیز از دومین نقطه آن به شمار می رود که البته دست ما در نقطه دوم خالی است و ما به منطق منسجم، مدون و شناخته شده مقبولی که بتوانیم به اتکاء بر آن عرفان اهل بیتی را استنباط کنیم، در دسترس نداریم.

وی در ادامه افزود: با اصول فقه نمی‌توانیم عرفان را استنباط کنیم؛ چراکه اصول فقه بیشتر معطوف به حوزه عمل، رفتار و حکمت عملی است و اگر تصور شود که اصول فقه موجود می تواند این خلاء را پر کند چنین نیست؛ البته این امر از ارزش، اهمیت و جایگاه اصول فقه چیزی نمی کاهد و این مسئله عیب و عار برای اصول فقه نیست؛ زیرا اصول فقه نیز یک دانشی است با غایت، موضوع، روش و ساختار معین و به مسائل مشخص به وجود آمده و مأموریت خاص خود را دنبال می کند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به ویژگی های عرفان اهل بیتی اظهار داشت: در مسئله عرفان اهل بیتی نیازمند تاسیس دستگاه منطقی و روش خوانی برای استنباط عرفان اهل بیتی و معنویت شیعی و الهی هستیم و باید این دستگاه به لحاظ عمقی، قابلیت و ظرفیت پوشش دادن قلمرو و ساحت ها را داشته باشد.

وی در ادامه بیان داشت: برخورداری از ساختاری پخته یکی از ویژگی های عرفان اهل بیتی است و باید واقع گرای انتقادی را بپذیریم و اجمالاً باید این را قبول داشته باشیم که ممکن است ما در فهم و فعل دچار خطا شویم و با پذیرش این قضیه به دنبال استنباط برویم.

آیت الله رشاد در پایان اظهار داشت: سنجشگری پسینی امری لازم و ضروری است و باید بتوانیم مسائل را با همدیگر قیاس کرده و با جعل قوانین و قواعدی مشخص، بتوانیم معرفت تولید شده را سنجش کنیم.