شماره ۵۴ فصلنامه علمی «پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پنجاه و چهارمین فصلنامه علمی فصلنامه علمی «پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی» به صاحب امتیازی دانشگاه جامع امام حسین(ع) با مدیر مسؤولی مهدی سیاوشی و سردبیری سیاوش نصرت پناه منتشر شد.

این فصلنامه در 11 مقاله و 326صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تعیین شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب تربیت جنسی دانش آموزان دوره متوسطه اول متناظر با سند تحول بنیادین آموزش ‌و پرورش

محمد افشاری؛ محمد رضا سرمدی؛ فائزه ناطقی

چکیده: هدف اصلی این پژوهش، تعیین میزان شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب تربیت جنسی در دوره اول متوسطه، متناظر با سند تحول بنیادین بوده است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی، نوع داده‌ها کمی و با توجه به روش اجرا، پیمایشی است. جامعه آماری، شامل کلیه دبیران و عوامل اجرایی مدارس متوسطه اول استان همدان بوده است. نمونه آماری پژوهش 380 نفر از معلمان مرد و زن دوره متوسطه اول استان همدان بوده که به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شده‌اند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته از نوع طیف پنج رتبه‌ای لیکرت بوده است. روایی محتوایی پرسشنامه با استفاده از ضریب CVR و پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ موردبررسی و تائید قرار گرفته است. در تحلیل داده‌ها از آزمون آماری T در محیط نرم‌افزار اس پی اس اس استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داده است،  بین وضعیت موجود و مطلوب تربیت جنسی دانش آموزان دوره متوسطه اول در مؤلفه‌های، آشنایی با بلوغ و دوره نوجوانی؛ تقویت هویت جنسی و رفتارهای مناسب جنسیت؛ شناسایی تفاوت‌های دختر و پسر و محافظت از آسیب‌ها و رفتارهای پرخطر جنسی، شکاف وجود دارد و نیاز به توجه جدی دارد.

اقتضائات فقهی در تربیتِ مبتنی بر عادت، تحلیلی اجتهادی بر دیدگاه امام علی علیه‌السلام

صدیقه مهدوی کنی؛ منا افضلی قادی

چکیده: مفهوم عادت، از مضامین موردتوجه صاحب¬نظران در امر تربیت به شمار می¬رود. در این فرآیند، به‌وسیله تمرین و تکرارِ یک کنش، دشواری انجام آن به¬تدریج آسان شده و جزئی از خلق‌وخوی انسان می¬گردد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی اقتضائات فقهی تربیتِ مبتنی بر عادت ازمنظر

امام علی علیه‌السلام است. مراد از اقتضائات فقهی، مواردی است که به‌غیراز مباح در احکام خمسه آمده و شامل واجب، مستحب، حرام و مکروه می¬شود. بدین منظور بیانات مرتبط با مفهوم عادت، از کلام امیرالمؤمنین علیه¬السلام بر اساس روش نمونه¬گیری هدفمند انتخاب و سپس اقتضائات موردنظر به کمک روش اجتهادی، استخراج و تحلیل شد. یافته¬های پژوهش عبارت‌اند از: ابتنای عادات بر حق¬مداری، کنترل مبدأ گرایشی، مواجهه فراکنشی با عادات نامطلوب، بسترسازی در بازاندیشی ارادی، شکیبایی در جایگزینی عادت، ایجاد مقبولیت عاطفی، اِعمال ریاضت هدفمند، اجتناب از تغییر در طبع بنیادین، تقدم رذیلت¬زدایی بر فضیلت¬آفرینی، صیانت از عادات مطلوب. بررسی یافته¬ها نشان می¬دهد که برخی اقتضائات مذکور، «بنیادی» و بعضی «ضمنی» هستند. اقتضائات بنیادی نیز خود بر سه قسم «پیشینی»، «فرآیندی» و «پسینی» به مکلف یعنی مربی تعلق می¬گیرند.

لزوم تحقق انقلاب فرهنگی در حوزه تعلیم‌وتربیت با نگاهی به نظریه ایدئولوژی فرهنگی آلتوسر

مرتضی غرسبان؛ محمد عبداله زاده؛ احمد اولیایی

چکیده: فرهنگ، فارغ از تعاریف علمی و دانشگاهی به‌عنوان روح جامعه و هوایی که جامعه در آن تنفس می‌کند جزو لاینفک حیات مردمان کشور است. این مهم در کنار هویت فرهنگی انقلاب اسلامی ایران توجه بیشتر به بعد فرهنگی انقلاب اسلامی ایران به‌خصوص در دهه پنجم انقلاب در حوزه تعلیم‌وتربیت را ضروری می‌نماید. دهه پنجم انقلاب با فراز و نشیب‌های بسیاری که تغییر نسل از مهم‌ترین آن‌هاست با چالش‌های فرهنگی متعددی به‌ویژه در تعلیم‌وتربیت مواجه شده که بعضاً همان تضادهای فرهنگی ابتدای انقلاب که منجر به انقلاب فرهنگی 59 شد را تداعی می‌کند. شاید نظریه ایدئولوژی فرهنگی آلتوسر که فرهنگ ایدئولوژیک را، راه نجات می‌داند ما را به سمت لزوم تداوم یا ازسرگیری انقلاب فرهنگی 59 در حوزه تعلیم‌وتربیت، سوق دهد. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی نشان می‌دهد که چگونه باید با تزریق نگاهی ایدئولوژیک که برآمده از اصول و هویت انقلاب اسلامی ایران است، ماهیت و نه لزوماً مصادیق انقلاب فرهنگی 59 را در دهه پنجم انقلاب برای حوزه تعلیم‌وتربیت در پیش گرفت.

تبیین فرایند به‌کارگیری مدرسان در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه قدیم شهر قم، یک مطالعه کیفی

هادی مصدق؛ وجیهه سادات حسینی

چکیده: تبیین فرایند به‌کارگیری مدرسان در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه قدیم شهر قم، هدف این تحقیق بود. بدین منظور با روش تحلیل مضمون و با ابزار مصاحبه پاره ساختاریافته به بررسی هدف تحقیق پرداخته شد. جامعه آماری عبارت بود از کلیه مدیران مدارس برادران و مسئولان حوزه علمیه شهر قم که با استفاده از روش نمونه‏گیری هدفمند، انتخاب شدند. نمونه‏گیری هدفمند به شیوه‏ای انجام شد که پس از بررسی نظرات 23 نفر از متخصصان، تحقیق به اشباع نظری رسید. روایی صوری و محتوایی سؤالات مصاحبه توسط متخصصان و پایایی تحلیل‌ها از روش پایایی بازآزمون (91%) و پایایی بین کدگذران (82%) تأیید گردید. یافته‌های تحقیق در پنج بخش مورد اشاره قرار گرفت. در بخش اول زمینه‌های موجود در حوزه علمیه (شامل: تدریس طریقت دارد نه موضوعیت، آزادی طلاب در انتخاب درس و مدرس، عبادت بودن تعلیم‌وتربیت و سیستم مالی مدارس حوزه)، در بخش دوم برنامه‌ریزی نیروی انسانی (شامل: بررسی برنامه‌های سال تحصیلی آینده، برآورد نیازهای مدرسه، کشف طلاب جوان و مستعد، برنامه‌ریزی حداکثری کلاس‌ها به شکل منعطف)، بخش سوم که نیرو یابی است (شامل: شرح شغل مدرس، تعیین شرایط احراز شغل، شناسایی مدرسان و تعیین فهرست احتمالی متقاضیان)، بخش چهارم که مرحله انتخاب (شامل: پذیرش و مصاحبه، آزمون کتبی و شفاهی، تحقیقات محلی، بررسی سوابق، مصاحبه با مرتبطین فرد، دریافت نوارهای صوتی تدریس، تصمیم‌گیری نهایی، انجام مرحله اختبار) و بخش پنجم که مرحله انتصاب (یک قرارداد شفاهی و موقت) است را در برمی‌گیرد.

نقش شبکه‌های مجازی در رشد سوء اخلاق و رفتار کاربران دانشجو

محمد حسن تولائی

چکیده: پژوهش حاضر با هدف مشخص نمودن ارتباط بین شبکه‌های اجتماعی مجـازی و رشد سوء اخلاق و رفتار دانشجویان نگارش شده است. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت

توصیفی- تحلیلی اسـت. جامعـه آماری پژوهش کارشناسان، اساتید حوزه و دانشگاه، صاحب‌نظران فرهنگی و پلیس فتا هستند که بر اساس جـدول کرجسـی مورگان تعداد 201 نفر به‌عنوان نمونه و به‌صورت اتفاقی انتخاب شدند. جمع‌آوری اطلاعات با پرسشنامه محقق ساخته اجرا شده است که روایی محتوایی و روایی ساختار آن تأیید شد. پایایی پرسشنامه نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز از آزمون‌های کولموگروف‌- اسمیرنف، آزمون رتبه‌های علامت‌دار ویلکاکسون و آزمون فریدمن استفاده گردید و تمامی فرضیه‌های پـژوهش اثبات شدند که به ترتیب: بـه‌ اشتراک‌گذاری مطالب کاربران دانشجو، روابط درون‌شبکه‌ای کاربران دانشجو، همنـوایی درون‌گروهـی کاربران دانشجو و تغییر نگرش و رفتار کاربران دانشجو در شبکه‌های اجتماعی مجازی در اولویت اثرگذاری و رشد سوء اخلاق و رفتار آنان قرار دارند.

طراحی الگوی مفهومی تربیت مبتنی بر دیدگاه امام ‌رضا (ع)

رابعه هراتی؛ علیرضا محمودنیا؛ اکبر صالحی؛ سوسن کشاورز

چکیده: امروزه یکی از نگرانی‌های جامعه در بارۀ چگونگی تربیت است. در این راستا، هدف اصلی این پژوهش طراحی الگوی مفهومی تربیت بر اساس دیدگاه امام‌ رضا(ع) است. روش پژوهش، تحلیل محتوا با رویکرد کیفی و استنتاجی است. واحدهای بررسی این پژوهش اسناد و متون مرتبط با حوزۀ تربیت از منظر امام ‌رضا(ع) بوده‌ است. بر اساس یافته‌های پژوهش ده مبنا، پنج اصل و هفت روش به‌ دست آمد که الگوی مفهومی تربیت را ترسیم نمود. در این الگوی تربیت، اصول شامل رعایت خدامحوری، ارتقای روحیه و انگیزه، توجه به سلامتی جسم و روح، اخلاق‌مداری و تعامل مؤثر با جامعه تعیین گردید. روش‌های متناظر با اصول شامل شناخت زندگی سعادتمندانه و هدفمند، روش تربیت مبتنی بر عمل، بهره‌گیری مسئولانه از طبیعت، درک اهمیت سلامتی و تعادل جسم و روان، نهادینه‌سازی فضایل اخلاقی، خویشتن‌داری و پرورش هویت اجتماعی بود. معرفی الگوهای تربیتی شایسته و شیوه‌های تربیت صحیح در خانواده، از طریق سیاست‌گذاری در نهادهای تربیتی مانند رسانه و کاهش فاصله میان سخن و عملِ الگوهای تربیتی، ازجمله پیشنهادهای کاربردی این پژوهش است.

شناسایی مؤلفه‌های سبک زندگی ‌‌ایرانی- اسلامی به‌منظور ارتقاء فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان آموزش و پرورش بر اساس روش دلفی

طیبه سادات شاه امیری؛ حسنعلی بختیارنصرابادی؛ جهانبخش رحمانی؛ زهره سعادتمند

چکیده: هدف از پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های سبک زندگی ‌‌ایرانی- اسلامی به‌منظور ارتقاء فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان آموزش‌وپرورش بر اساس روش دلفی بود. جهت شناسایی مؤلفه‌های سبک زندگی ‌‌ایرانی-اسلامی از روش تحلیل مضامین که روشی کیفی است استفاده شد. جامعه آماری تحقیق خبرگان و شامل کلیه اعضای هیئت‌علمی رشته علوم تربیتی در دانشگاه‌های شهر تهران در سال تحصیلی 1399-1398 بود. لذا تعداد 15 نفر از اساتید، خبرگان و متخصصان  حوزه‌ی علوم تربیتی با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. یافته‌های تحقیق نشان داد که بر اساس منابع اسلامی سبک زندگی اسلامی ‌ایرانی شامل ابعاد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، زیستی و علمی می‌شود. جهت اعتبارسنجی مدل تحقیق از روش دلفی استفاده شد. در دور اول پرسشنامه با 65 شاخص در اختیار خبرگان قرار گرفت یافته‌های مرحله‌ی اول دلفی نشان داد که شاخص‌های فراهم نمودن زمینه ارائه نظرات متفاوت در عرصه‌ برنامه‌ها و فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان، توانمند کردن مدارس و مراکز آموزشی برای برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه‌ها و فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان و کاهش خطرپذیری‌ها در عرصه سرمایه‌گذاری آموزشی حذف شدند. در مرحله‌‌ی دوم آزمون دلفی خبرگان تمام شاخص‌های مدل برنامه‌ها و فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان آموزش‌وپرورش ایران را تائید کردند.

بررسی تحلیلی ریشه‌های دافعه‌های روانی – جنسی و احساس همسرگریزی در زوج‌های متقاضی طلاق و ارائه راهکارهای آموزشی و تربیتی در اسلام برای کاهش طلاق

غلامعلی افروز؛ سیمین حسینیان؛ لیلا شمخالی

چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی تحلیلی ریشه‌های دافعه‌های روانی- جنسی و احساس همسرگریزی در زوج‌های متقاضی طلاق و ارائه راهکارهای آموزشی و تربیتی  در اسلام برای کاهش  طلاق شکل گرفت. طرح پژوهش توصیفی و از نوع  همبستگی بود. جامعه پژوهش شامل کلیه زوج‌های متقاضی طلاق مراجعه کننده به مراکز شورای حل اختلاف شهر تهران در نیمه دوم سال 1400 بودند که از میان آن‌ها 300 نفر (150 نفر زن و 150 نفر مرد) به شکل در دسترس انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه رضایت‌مندی زوجیت افروز (1387) بود. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی جهت تحلیل داده‌ها و از تحلیل عامل تأییدی جهت تعیین نقش مؤلفه‌های مرتبط با رضایت‌مندی زوجیت استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد، تعامل احساسی- کلامی، رضایت در اوقات فراغت، رضایت زناشویی، رضایت‌مندی در حل مصالح، رفتارهای شخصی و نگرشی، فرزندپروری و رضایت عاطفی تأثیر معناداری در تبیین رضایت‌مندی زوجیت دارند. ازاین‌رو، ارائه آموزش‌ها و مداخلات تربیتی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی جهت ارتقا مهارت‌های زوجین در هنگام مشاوره پیش از ازدواج و جلسات زوج‌درمانی و جلسات حل اختلاف با هدف پیشگیری و کاهش نرخ طلاق لازم است مورد توجه قرار گیرد

ماهیت معنویت اسلامی با رویکرد تربیتی

غلامحسین رضایت؛ احمد غلامعلی؛ فاطمه رضایت

چکیده: هدف این پژوهش تبیین ماهیت معنویت از دیدگاه اسلام است لذا پژوهش حاضر ازنظر هدف، پژوهشی توسعه‌ای و ازنظر معرفت‌شناسی پژوهشی کیفی است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفت. روش تحلیل داده‌ها در این پژوهش، تحلیل مفهومی پیش‌رونده است. برای این منظور ابتدا مفهوم معنویت، سپس رویکردها (جریان‌های فکری) مرتبط با معنویت به شیوه تحلیلی موردمطالعه قرارگرفته تا از طریق تحلیل و ارزیابی این رویکردها به سمت استنباط مفهوم معنویت و کشف جوهره اصلی آن یعنی ماهیت معنویت، ویژگی‌های انسان معنوی، و ابعاد معنویت دینی از نگاه اسلام، درک  نسبتاً جامعی از معنویت دست‌یابیم. نتایج و یافته‌های این پژوهش نشان داد که معنویت دینی کیفیت (حالتی) روحانی است که در اثر ارتباط انسان با عالم معنا و واجب‌الوجود (خدای متعال) از مسیر عبودیت و بندگی خدای متعال و بر مبنای مبانی معرفت‌شناختی و احکام اسلام همچنین ارزش‌های اخلاق اسلامی برای دستیابی به بالاترین سطح از قرب الهی، قلب سلیم و حیات طیبه شکل‌ می‌گیرد. از این دیدگاه انسان معنوی دارای ویژگی‌هایی شامل احساس فقر و نیاز به خداوند، اعتقاد به وجود و یگانگی خدا، اعتقاد به عالم غیب، اعتقاد به معاد، اعتقاد به هدفمندی آفرینش، اعتقاد به اختیار انسان، خودشناسی، معرفت به احکام دین و التزام عملی به آن‌ها و معرفت به ارزش‌های اخلاقی و التزام عملی به آن‌ها است همچنین معنویت اسلامی دارای چهار بعد شامل بعد معرفتی، عاطفی، ارادی و کنشی است.

طراحی و تدوین الگوی تربیت‌معلم کارآمد تراز جمهوری اسلامی با تأکید بر اسناد بالادستی

نرگس یحیائی؛ حمیدرضا معتمد؛ علیرضا قاسمی زاد

چکیده: به‌منظور بهره‌مندی از تعلیم‌وتربیت با کیفیت، برخورداری از یک الگوی تربیت‌معلم اثربخش امری ضروری است. هدف پژوهش حاضر، طراحی و تدوین الگوی تربیت‌معلم کارآمد تراز جمهوری اسلامی با تأکید بر اسناد بالادستی بود. روش پژوهش،کیفی و از نوع داده بنیاد(گرندد تئوری) است. جامعه آماری پژوهش از میان استادان صاحب‌نظر دانشگاه فرهنگیان بود. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. تعداد نمونه‌ها در پژوهش، بر اساس اصل اشباع نظری 21 نفر بود. مدت‌زمان مصاحبه 30 الی 40 دقیقه بود. سؤالات مصاحبه بر اساس اسناد بالادستی تهیه و سپس با استفاده از روش دلفی به رؤیت و ملاحظه صاحب‌نظران رسید و روایی محتوایی به مدد خبرگان مورد تائید قرار گرفت همچنین برای سنجش پایایی آن از ضریب کاپا(میزان توافق بین داوران) استفاده شد. پایایی از طریق باورپذیری، انتقال‌پذیری، وابستگی و اعتمادپذیری انجام شد. ضریب به‌دست‌آمده 87/0بود. مفاهیم استخراج شده از این مصاحبه‌ها شامل 105کد اولیه،15 طبقه اولیه و سه طبقه (تخصص، تعهد، تحول)که طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی در قالب یک الگوی نظری، با محوریت مقوله‌های اصلی، شرایط علی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، راهبردها و پیامدها منعکس شده است و منجر به طراحی الگوی تربیت‌معلم تراز جمهوری اسلامی شد.

تبیین اهداف تربیتی ازمنظر امام موسی صدر

فاطمه بندلی زاده؛ صادق رضایی؛ محسن ایمانی

چکیده: پژوهش حاضر باهدف بررسی اهداف تربیتی ازمنظر امام موسی صدر صورت‌ گرفته است، بنابراین ازنظر هدف کاربردی، ازنظر داده‌ها آمیخته (کیفی ‌‌و کمی) و ازنظر روش اجرای پژوهش از نوع اکتشافی (مرحله کیفی) و پیمایشی مقطعی (مرحله کمی) است. درروش کیفی، فیش‌برداری از کتاب‌های ادیان در خدمت انسان، برای زندگی، گام‌به‌گام ‌با ‌امام، نای‌و‌نی، مدرسه ‌تربیتی و درس‌گفتارها صورت گرفت. بر اساس تحلیل کیفی ، مدل تربیتی موردنظر شهید موسی صدر استخراج و ارائه گردید، سپس برای تائید بیشتر مدل، با استفاده از نظرات افراد موردمطالعه، اقدام به مطالعه میدانی شد. داده‌های کمی، با استفاده از پرسشنامه طراحی‌شده، به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی، گردآوری‌شده و روایی صوری توسط اساتید تأیید شد. پایایی پرسشنامه نیز با ضریب آلفای کرونباخ 899/0 مورد تائید قرار گرفت. جامعه آماری 305 نفر از مدیران و معلمان مدارس استان سمنان و همچنین کارشناسان موسسه امام موسی صدر بوده است. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های کلموگروف- اسمیرنف و با نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس تحلیل شد. نتیجه مرحله کیفی نشان داد اهداف تربیتی ازمنظر امام موسی صدر شامل رشد شناختی، رشد جسمی، رشد اجتماعی، رشد عاطفی و رشد معنوی است. در خروجی مرحله کمی، میزان اهمیت اهداف تربیتی ازمنظر امام موسی صدر با استفاده از آزمون‌ تی تک نمونه‌ای، بررسی شد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی «پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی» می توانند به نشانی تهران، بزرگراه شهید بابایی، بعد از پل لشکرک، دانشگاه جامع امام حسین(ع) ، موقعیت امام محمد باقر(ع) یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس iej.ihu.ac.ir مراجعه کنند و با شماره تلفن با  تلفن : 74188278-021 تماس بگیرند.