زنده کردن امید در دل ها از مبانی اصلی ادعیه و مناجات است

حجت الاسلام علی اصغر تقوی، رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، پیرامون دعا و بخصوص مناجات شعبانیه در روزهای پایانی این ماه و در آستانه رمضان که بهار قرآن و انس با دعا است بیان داشت: مناجات شعبانیه جزء ادعیه های مورد توجه و عنایت خاص اکثریت دانشمندان بزرگ جهان تشیع است.

وی افزود: در میان ادعیه ای که از اولیاء الهی به ما رسیده مناجات شعبانیه، دعای کمیل، دعای ابوحمزه ثمالی، و زیارت جامعه کبیره از ادعیه و اذکار یست که توجه اکثریت اندیشمندان معارفی و توحیدی را به خود جلب کرده است.

رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه بیان داشت: مناجات شعبانیه همانطور که از نام آن پیداست به عنوان مناجات معرفی شده که در آغاز آن اذکار مقدس و در اواسط و آخر آن عباراتی به کار رفته که در لسان عرب و ادبیات عرب به عنوان مناجات از آن یاد می‌شود:

«إِلَهِی أَعُوذُ بِکَ مِنْ غَضَبِکَ وَ حُلُولِ سَخَطِکَ إِلَهِی إِنْ کُنْتُ غَیْرَ مُسْتَأْهِلٍ لِرَحْمَتِکَ فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَیَّ بِفَضْلِ سَعَتِکَ إِلَهِی کَأَنِّی بِنَفْسِی وَاقِفَهٌ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ قَدْ أَظَلَّهَا حُسْنُ تَوَکُّلِی عَلَیْکَ فَقُلْتَ [فَفَعَلْتَ‏]مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ تَغَمَّدْتَنِی بِعَفْوِکَ إِلَهِی إِنْ عَفَوْتَ فَمَنْ أَوْلَى مِنْکَ بِذَلِکَ»

وی ادامه داد: این عبارات مناجات با خداست همانگونه که امیرالمومنان علی علیه السلام در مناجات هاشون با خدا راز و نیاز می کنند «إِلَهِی أَلْبَسَتْنِی الْخَطَایَا ثَوْبَ مَذَلَّتِی وَ جَلَّلَنِی التَّبَاعُدُ مِنْکَ لِبَاسَ مَسْکَنَتِی» در این مناجات هم عباراتی را شاهدیم که غیر از بیان معصوم از لسان کسی ساخته نیست که چنین با خدای خود سخن بگوید.

«إِلَهِی تَوَلَّ مِنْ أَمْرِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ عُدْ عَلَیَّ بِفَضْلِکَ عَلَى مُذْنِبٍ قَدْ غَمَرَهُ جَهْلُهُ إِلَهِی قَدْ سَتَرْتَ عَلَیَّ ذُنُوبا فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا أَحْوَجُ إِلَى سَتْرِهَا عَلَیَّ مِنْکَ فِی الْأُخْرَى [إِلَهِی قَدْ أَحْسَنْتَ إِلَیَ‏]إِذْ لَمْ تُظْهِرْهَا لِأَحَدٍ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ فَلا تَفْضَحْنِی یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَى رُءُوسِ الْأَشْهَادِ إِلَهِی جُودُکَ بَسَطَ أَمَلِی وَ عَفْوُکَ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِی إِلَهِی فَسُرَّنِی بِلِقَائِکَ یَوْمَ تَقْضِی فِیهِ بَیْنَ عِبَادِکَ إِلَهِی اعْتِذَارِی إِلَیْکَ اعْتِذَارُ مَنْ لَمْ یَسْتَغْنِ عَنْ قَبُولِ عُذْرِهِ فَاقْبَلْ عُذْرِی یَا أَکْرَمَ مَنِ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ الْمُسِیئُونَ»

حجت الاسلام تقوی بیان داشت: اگر سند اذکار معتبر باشد توجه دانشمندان را بیشتر به خود جلب می کند سندیت زیارت جامعه، دعای کمیل، ابوحمزه ثمالی، مناجات شعبانیه از نظر بزرگان و اولیا مورد توجه است مرحوم علامه مجلسی، شیخ صدوق اعلی الله مقامه الشریف، مرحوم کلینی، حضرت امام رحمة الله علیه، مقام معظم رهبری و دیگر بزرگانی که چه در زمان ما و چه در زمان قبل از ما زیستن در این چهارده قرن گذشته ذره ای تردید در سند مناجات شعبانیه نداشتنه اند و به عظمت و بزرگی از این مناجات یاد کرده‌اند.

وی افزود: امامین انقلاب اسلامی  از این مناجات، با عظمت و شکوه یاد می‌کنند و از قله های بلند عرفانی و معنوی که انسان عارف و سالک را هدایتگر است سخن می گویند تا جایی که آنچه درمورد مناجات شعبانیه ازاین بزرگواران شنیده شده درمورد سایر ادعیه از ایشان شنیده نشده است.

رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه با اشاره به کلمات ابتدایی مناجات شعبانیه گفت: شروع این دعا با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد بیانگر این است که توجه به کسانی که اسباب خلقت عالم آفرینش هستد را به ما یادآور می شود. افرادی که سبب خلقت اند یا به تعبیر بهتر همه عالم به طفیل وجود آنان است نفس کشیدن ما سخن گفتن ما خواب و خورد و خوراک ما حیات ما و ممات ما همه مدیون حضور اهل بیت علیهم السلام است.

وی افزود: بنابراین توجه به ذکر صلوات در آغاز این دعا یعنی توجه به ولایت اهل بیت و ولایت اولیای الهی و قدرشناسی از ولی نعمتان جهان هستی است در بُعد دیگر این دعا استدعای عاجزانه از خدا را می بینیم که به همین دلیل هم این دعا مناجات نامیده شده است. در بیشتر عبارات این دعا خاضعانه از خدا درخواست و حاجت خواهی داریم.

«إِلَهِی لا تَرُدَّ حَاجَتِی وَ لا تُخَیِّبْ طَمَعِی وَ لا تَقْطَعْ مِنْکَ رَجَائِی وَ أَمَلِی إِلَهِی لَوْ أَرَدْتَ هَوَانِی لَمْ تَهْدِنِی وَ لَوْ أَرَدْتَ فَضِیحَتِی لَمْ تُعَافِنِی إِلَهِی مَا أَظُنُّکَ تَرُدُّنِی فِی حَاجَهٍ قَدْ أَفْنَیْتُ عُمُرِی فِی طَلَبِهَا مِنْکَ إِلَهِی فَلَکَ الْحَمْدُ أَبَدا أَبَدا دَائِما سَرْمَدا یَزِیدُ وَ لا یَبِیدُ کَمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى إِلَهِی إِنْ أَخَذْتَنِی بِجُرْمِی أَخَذْتُکَ بِعَفْوِکَ وَ إِنْ أَخَذْتَنِی بِذُنُوبِی أَخَذْتُکَ بِمَغْفِرَتِکَ وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ أَعْلَمْتُ أَهْلَهَا أَنِّی أُحِبُّکَ إِلَهِی إِنْ کَانَ صَغُرَ فِی جَنْبِ طَاعَتِکَ عَمَلِی فَقَدْ کَبُرَ فِی جَنْبِ رَجَائِکَ أَمَلِی إِلَهِی کَیْفَ أَنْقَلِبُ مِنْ عِنْدِکَ بِالْخَیْبَهِ مَحْرُوما وَ قَدْ کَانَ حُسْنُ ظَنِّی بِجُودِکَ أَنْ تَقْلِبَنِی بِالنَّجَاهِ مَرْحُوما إِلَهِی وَ قَدْ أَفْنَیْتُ عُمُرِی فِی شِرَّهِ السَّهْوِ عَنْکَ وَ أَبْلَیْتُ شَبَابِی فِی سَکْرَهِ التَّبَاعُدِ مِنْکَ إِلَهِی فَلَمْ أَسْتَیْقِظْ أَیَّامَ اغْتِرَارِی بِکَ وَ رُکُونِی إِلَى سَبِیلِ سَخَطِکَ»

زنده کردن امید در دل ها

رییس مرکز فقهی تبلیغی جوادالائمه بیان داشت: مثل بیان امیرالمومنین علیه السلام سخن گفته می‌شود که در آنجا امیرالمومنین در دعای کمیل می‌فرمایند «أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ الذَّلِیلُ الْحَقِیرُ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ؛» فاصله گرفتن از غیر خدا مذمت شده و انسان ها را برای رسیدن به سیر و سلوک الهی و مکنونات قلبی هدایت می شوند.

وی افزود: زنده کردن امید در دل ها جزء مبانی اصلی این اذکار و مناجات است اگر بخواهیم خلاصه و چکیده ای از بیانات اولیا را در مناجات شعبانیه بیان‌کنیم ابتدا مباحث عمیق توحیدی و سپس توجه به رسالت انبیائ الهی و مبانی معنوی و عرفانی ارتباط بین خالق و مخلوق مباحث کلامی و نوع گفتمان بین خالق و مخلوق، مباحث اخلاقی و ادبی که در گفتمان بین انسان و خدا باید به کار برود و همه آنچه را که در مجموعه مباحث عرفانی راه رسیدن به تعالی بشر است در این دعا می توان به دست آورد.

«وَ اسْمَعْ دُعائی اِذا دَعَوْتُکَ، وَ اسْمَعْ نِدائی اِذ انادَیْتُکَ وَ اَقْبِلْ عَلَیَّ اِذا ناجَیْتُکَ، فَقَدْ هَرَبْتُ اِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ مُسْتَکینا لَکَ، مُتَضَرِّعا اِلَیْکَ، راجِیا لِما لَدَیْکَ»

حجت الاسلام تقوی گفت: در پایان آنکه امید و زنده نگه داشتن امید به فضل الهی و اینکه تنها راه رسیدن به فلاح و رستگاری در مناجات سحر گاهان دست یافتنی است و این نیز نیاز به مراقبت عملی و فکری در رفتار و کردار روزانه ما دارد که در این باب نیز سخن بسیار است./933/